Ç a lışm a la r
Ç N A E M , İ T Ü M a d e n F a k ü lte s i Je o lo ji M ü h e n d is liğ i v e İÜ M ü h e n d is lik F a k ü lte s i Je o fiz ik M ü h e n d is liğ i işbirliği ile “ G e y ik li G ü n e y in d e k i (E z in e - Ç a n a k k a le ) M a g m a tik K a y a A k if e r le r in d e n Sa ğ la n an İç m e v e K u lla n m a S u la rın ın H id r o je o k im y a s a l K a r a k t e r is t ik le r i, R a d y o a k t iv ite S e v iy e le r i v e B u n la rın Sa ğ lık Ü z e r in e E t k ile r i" k o n u lu p r o je k a p s a m ın d a Ezine- Ç a n a k k a le b ö lg e s in d e 2 00 5 y ılın d a yap ıla n ç a lış m a la r T a b lo 14-15’da v e r ilm e k t e d ir .
T a b lo 14. Ezine-Çanakkale Bölgesinde Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri Ölçüm alınan yer Doz Hızı
(MGy/h) Ölçüm Alınan Y er
Doz Hızı (MGy/h)
Ahlatoba köyü 0,10 Gökçebayır köyü, yol üzeri 0,48
Akçakeçili köyü 0,28 Karbastı köyü 0,24
Akköy 0,10 Kayacık köyü, 0,45
Aladağ köyü 0,22 Kayacık köyü, taş ocağı 0,39
Aladağ köyü, yol yarması 0,80 Kemallı köyü 0,40
Alemşah köyü 0,18 Kestanbol kaplıcası 0,35-1,88
Alemşah Deresi, denize dö
külen yer 0,23 Kızıltepe köyü 0,19
Arasanlı köyü 0,23 Koçali köyü 0,34-0,27
Babadere köyü 0,23 Kösedere köyü 0,18-0,22
Belen köyü 0,21 Köseler köyü 0,24
Çamköy 0,06-0,10 Kumburun Sahili 0,06
Dalyan köyü 0,16 Kumburun-Yükyeri sahil boyu 0,06-0,71
Ezine-Akköprü sapağı 0,12 Odunluk İskelesi 0,18
Ezine-İzmir çıkışı 0,14 Pınardere köyü 0,09
Ezine, merkez 0,11 Sapköy 0,22
Ezine-Geyikli çıkışı 0,13 Sarpdere köyü 0,16
Ezine-Çanakkale yolu 0,05-0,07 Tavaklı köyü 0,20
Ezine-Aladağ yolu 0,15 Uluköy 0,25
Firanlı köyü 0,25-0,33 Üsküpçü köyü 0,21
Geyikli Yükyeri iskelesi,
kumsal 0,23-0,60 Yavaşlar köyü 0,17
T a b lo 15. Ezine İlçesi ve Civarı Köylerde Ev İçi Radon Konsantrasyonu Ölçümleri Ölçüm Yerleri Ölçüm Sayısı Radon Derişimi (Bq/m3) Ölçüm Yeri Ölçüm Sayısı Radon Derişimi (Bq/m3) Çamköy 2 15 (9-21) Köseler 2 55 (51-59) Ahlatoba 2 38,5 (30-47) Yaylacık 2 76 (66-86) Akköy 3 42,66 (34-49) Arasanlı 2 93,5 (68-119) Aladağ 2 106 (69-143) Sarpdere 2 208,5 (117-300) Kocali 2 55,5 (32-79) Şapköy 2 84,5 (31-138) Kemallı 2 38 (26-50) Kızıltepe 2 77 (54-100) Firanlı 2 42 (42-729*) Yavaşlar 2 125 (120-130) Gökçebayır 4 35,75 (27-47) Ezine 5 63,4 (51-83) Kayacık 2 38 (38-886) Akcakecili 2 99 (37-161) Uluköy 3 36,33 (29-42) Geyikli 3 44,66 (21-75) Alemşah 2 62 (59-65) Kösedere 1 47 Tavaklı 2 96,5 (74-119) Karbastı 1 33 Belen 2 97,5 (69-126) Babadere 2 57 (57-996)
• “ Evlerde Radon Ö lçü m ü ” Projesi Kapsam ında Yapılan Ç alışm a lar
Ç N A EM tarafından 1984 yılında başlatılan ve “ Evlerde Radon Ö lçüm ü" projesi kapsamında sürdürülen kapalı ortam larda radon konsantrasyonlarının belirlenmesine yönelik Çanakkale evlerinde yapılan çalışma sonuçları Şekil 6-12’de grafikler halinde verilm iştir. Şekil 6 - 12’de verilen Çanakkale evleri radon konsantrasyon değerlerinin yüzde dağılımını gösteren grafikten de görüleceği gibi, Çanakkale’de radon konsantrasyon değerleri evlerin %85’inde 200 Bq/m3,
Şekil 6. Ç an akkale M e rk e z İlçe Evlerind e Radon Ö lç ü m le ri (18 Ocak-15 Mayıs 2003 )
Ev Sayısı 48 Ortalama: 168,88 Ortanca : 140,50
Standart Sapma:75,66 Minumum 68 Maksimum 380
Şekil 7. K ö rü k taşı E vle rin d e Radon Ö lç ü m le ri (18 O cak-15 M ayıs , 23 Haziran-31 A ğustos 2003)
Şekil 8. A y v a c ık Evlerin d e Radon Ö lç ü m le ri (27 Haziran- 25 Eylül 2001) BOZCAADA % Dilim 25 37 50 46 75 50 Ev Sayısı 10 Ortalama: 44.60 Ortanca: 45.50 Standart Sapma: 7.44 Minumum 35 Maksimum 58
Şekil 9. Bozcaada Evle rin d e Radon Ö lç ü m le ri (25 Mayıs-20 A ğustos 2005)
EZINE % Dilim 25 135 50 177 75 257 Ev Sayısı 56 Ortalama: 93.79 Ortanca: 55.00 StandartSapma: 147.19 Minumum 9 Maksimum 886
Şekil 10. Ezine Evlerind e Radon Ö lç ü m le ri (14 Temmuz-21 Ekim 2005) % Dilim 25 68 50 130 75 190 ■— ” ‘ Ev Sayısı 186 Ortalama: Ortanca: 149.60 129.50 Standart Sapma: 112.62 Minumum 9 Maksimum 886
Şekil 12. Ç an akkale G e n e lin d e Radon K o n san trasyo n D eğerlerinin Dağılımı
4.2. Türkiye’nin Doğal Radyasyon Taramaları Kapsamında
Çanakkale İli, İlçeleri ve Köylerinde Radyasyon Ölçümleri
14 Haziran 2006 tarihinde “ T A E K Radyasyon Ölçüm A racı" ile Çanakkale ve Balıkesir illeri, ilçeleri ve köylerinde radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Balıkesir ve Çanakkale illeri, Edrem it ve Ayvacık ilçeleri, Geyikli, Gülpınar, Küçükkuyu, Akçay, Kadıköy, Altınoluk beldeleri ile Boztepe, Adatepebaşı, Çetmibaşı, Kumbağlar, Tuzla, Naldöken, Babadere, Kösedere, Kestanbol, Gökçebayır, Erecek, Tamis, Taşagil, Havran, Güre, Yalıpınar, Bahçedere, Nusratlı, Ahm etce, Dem irci, Kepez, Güzelyalı, Kalafat, Yeniköy, Güvecik, Kumburun, Çamoba, Dalyan, Söğütlü, Paşaköy, Behramkale, Korubaşı, Bektaş, Balabanlı, Kocaköy ve Koyunevi köylerinde doğal radyasyon seviyesi ölçümü yapılmış ve bu amaçla yaklaşık 1800 km güzergah taranm ıştır.
Ayrıca, 21 Haziran 2006 tarihinde Çanakkale yöresinde radyasyon ölçümü ve numune toplama amacıyla, Yükyeri İskelesi, Kumburun Taşkapı, Yeniköy İskele Plajı, Körüktaşı köyü, Alemşah köyü, Kemallı köyü, Tuzla Kaplıcası, Kestanbol Kaplıcası , Mavi Ege Sitesi (Badem li), Büyükhusun köyü, Kayalar köyü, Ahm etçe köyü, Arıklı köyü, Karabiga, Kumkale olmak üzere yaklaşık olarak 2300 km’lik güzergah taranm ıştır. T A E K Ölçüm aracında bulunan doğal radyasyon ölçüm cihazı ve MobiSys programı Çanakkale’ye 120 km mesafede olan Denizkent beldesinden itibaren çalıştırılmaya başlanılmıştır. Alınan ölçüm sonuçları Şekil
Şekil 13. Ç an ak k ale C ivarın d a T aranan G ü zergah ta Doğal Radyasyon Dağılım ı
15 Haziran 2006 tarihinde Geyikli-Hantepe plajında yapılan ölçüm lerde özellikle siyah malzemenin (Resim 1) yoğun olarak bulunduğu sahil şeridinde 8,7 |jGy/h civarında (2,61 |jGy/h - 9,66 |jGy/h aralığında) radyasyon ölçülmüştür. Saha ekibi T A E K Acil Durum Hazırlık ve Koordinasyon Birim i (A D H K ) ile irtibata geçerek tespitlerini iletmişlerdir.
R esim 1. H an te p e Plaj K um u Ü z e rin d e Dağılm ış Siyah M alzem e
T A E K ’de yapılan değerlendirm eler sonucunda; Çanakkale ili, Ezine ilçesi Geyikli/Hantepe sahili plaj bölgesinde yüksek radyasyon tespit edilen 30 m x 500 m boyutlarındaki alanın güvenlik güçlerinin koordinasyonu ile kordon altına alınmasına, sahaya giriş ve çıkışların sınırlandırılmasına, bölgeden alınan toprak ve su numunelerinin radyolojik olarak detaylı araştırm a ve değerlendirm eleri yapılmak üzere Ç N A EM ve SA N A EM analiz laboratuvarlarına gönderilmesine, ilgili alanda ölçümlerin devam edilmesine, yoğun kullanım olasılığı olan civar bölgelerin de incelenmesi amacıyla ölçüm alanının genişletilmesine (Bozcaada’yı içerecek şekilde) karar verilm iştir. Yapılacak çalışmalar 16 Haziran 2006 tarihli basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur (Ek.1).
T A E K Başkanlığı tarafından Çanakkale Valiliği ile yapılan görüşm elerde tespitler bildirilmiş ve ölçülen radyasyonun kaynağı tespit edilene kadar radyasyonlu alanın kordon altına alınması gerektiği belirtilm iştir. Kolluk kuvvetleri tarafından radyolojik olarak ileri inceleme ve değerlendirme yapılması gereken 30 m x 500 m boyutlarındaki alan kordon altına alınarak sahaya giriş-çıkışlar sınırlandırılm ıştır (Resim 2). Çevresel numune toplama ekibi tarafından toprak ve su numuneleri alınarak analiz edilmek üzere Ç N A E M ’e götürülmüştür.
R esim 2. H an te p e Plajında Ş e ritle Ç e vrile n A lan
16 Haziran 2006 tarihinde Ç N A E M ’de yapılan analiz sonuçları dikkate alınarak, radyoaktivite içeren tabakanın kumsalın üst tarafında olabileceği değerlendirildiğinden kum tabakasının üzeri Geyikli Belediyesi tarafından sağlanan iş makineleri yardımıyla İm kadar kaldırıldıktan sonra radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Kumsalda yüksek radyasyon ölçülen bölgenin üzerinden kum kaldırıldıktan sonra yapılan ölçümlerde, yaklaşık 0,5 ^Gy/h’lik doz hızı ölçülmüştür. Ayrıca, yüksek radyasyon ölçülen bölgeden itibaren karaya doğru
20 m ve 30 m mesafelerde 1,5 m derinliğinde çukurlar kazılmış ve 0,2 pGy/h civarında doz hızları ölçülmüştür. Bu değerler radyoaktivite içeren malzemenin yerin yüzeyinden aşağıya doğru ilerlemediğini gösterm ektedir. Yüksek radyasyon ölçülen noktalarda özellikle siyah malzemenin tabakalanması incelenmiş (Resim 3), mıknatıs yardımı ile siyah malzeme katmanları ve bu katmanların arasında bulunan kumlar ayrıştırılmış, bu esnada siyah malzemenin manyetik özelliğe sahip ve ağır bir malzeme olduğu, ancak asıl olarak bu katmanlara yakın ve arasında
bulunan kumların radyasyonun kaynağı olduğu tespit edilmiştir.
R esim 3. H an te p e Plajında Siyah M alzem e K atm an ları
17 Haziran 2006 tarihinde Bozcaada’da saha ekibi ölçüm leri tamamlamıştır. Yapılan ölçüm ve değerlendirm eler sonucunda insan ve çevre sağlığına zararlı olabilecek herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Söz konusu tespit T A E K tarafından 17 Haziran 2006 tarihinde yapılan basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur. Saha ekibi tarafından örneklem e yapılarak, söz konusu alandan toprak (kum) ve su numuneleri standartlara uygun olarak alınmış ve gerekli analizlerin yapılabilmesi amacıyla Ç N A E M ’e ve SA N A EM ’e gönderilmiştir. Hantepe plajı ve çevresindeki radyasyonun kaynağının araştırılması ile Çanakkale ve civarında radyasyon ölçüm leri yapmak amacıyla yeni bir ekip daha oluşturulmuştur. 21 Haziran 2006 tarihinde M TA Ekibi ve TA EK -SA N A EM Ekibi Ankara’dan hareket ederek Çanakkale’de Ç N A EM ekibi ile buluşmuş ve G eyikli’ye geçilmiştir. Çalışm alar iki aşamada gerçekleştirilm iştir. Birinci aşamada Hantepe plajı çalışmaları, ikinci aşamada Çanakkale yöresindeki ilçe, köy ve beldelerde radyasyon ölçümünün yanı sıra numune toplanması işlemleri gerçekleştirilm iştir.
Çanakkale’de yapılan doz hızı ölçümleri Tablo 16’de verilm iştir.
T ab lo 16. Ç an akkale Bölgesi D o z Hızı Ö lç ü m le ri
İncelenen bölge Koordinatlar Doz hızı fc G y/h) 1 Boztepe N: 39o35.555’ E: 26036.620’ 0,085 2 Bahçedere N: 39o35.654’ E: 26037.483’ 0,l22 3 Adatepebaşı N: 39o35.l42’ E: 26038.408’ 0,080 4 Çetmibaşı N: 39o35.656’ E: 26035.565’ 0,097 5 Nusratlı N: 39o32.260’ E: 26032.954’ 0,082
6 Ahm etçe İskelesi N: 39o3l.888’ E: 26030.933’ 0,l73 7 Ahm etçe Mezarlığı N: 39o32.862’ E: 26025.555’ 0,24l
8 Ahm etçe N : 39032.867’ E: 26029.562’ 0 ,l2 l
9 Yeniköy Plajı N: 39o56.477 E: 2600 9 .8 ll ’ 0,093 10 Yeniköy İskele Plajı N : 39056.428’ E: 26009.827 0,l84 11 Yeniköy Papaz Plajı N : 39055.282’ E: 26009.426’ 0,074 12 Kumburun Sahili N: 39o52.257 E: 26009.092’ 0,076 13 Kumburun Taşkapı Kampı N : 3905l.502’ E: 26008.850’ 0,075 14 Kumburun Taşkapı Kampı N : 3905l.572’ E: 26008.864’ 0,09l 15 Geyikli İskelesi Plajı N: 39o49.2l4’ E: 26009.860’ 0,26l 16 Geyikli İskelesi Plajı N: 39o49.200’ E: 26009 850’ 0,522 17 Geyikli İskelesi Plajı N : 39049.2 l0 ’ E: 26009.650’ l,06l 18 Dalyan Plajı N: 39o46.792’ E: 26009.506’ 0,2l8 19 Dalyan Plajı N: 39o45.820’ E: 26008.80l ’ 0 ,l9 l
20 Kocaköy N: 39o30.23l ’ E: 26008.l34’ 0,2l8
21 Babakale Akliman N: 39o30.283’ E: 26005.206’ 0,33l 22 Gülpınar Kocaköy Taş ocağı N: 39o50.605’ E: 26007.882’ 0,365 23 Gülpınar Kulahlıkaya N: 39o32.3l2’ E: 26007.908’ 0,365 24 Kumbağları Plajı N: 39o33.937 E: 26006.000’ 0,l83
25 Tuzla N: 39o34.344’ E: 260l0.243’ 0,357
26 Tavaklı İskelesi- Aktaş Plajı N : 39043.660’ E: 26009.322’ 0,626 27 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N : 39043.767’ E: 26009.269’ 0,435
28 Naldöken N: 39o35.455’ E: 260 ll.9 0 0 ’ 0,l74
29 Kestanbol Kaplıcası N: 39o44.589’ E: 260 ll.3 8 9 ’ 0,444
30 Bozcaada N: 39o49.067 E: 26004.548’ 0,0l3
31 Bozcaada Ayana Plajı N: 39o47.868’ E: 26002.734’ 0,037 32 Bozcaada Ayazma Plajı N: 39o48.82l ’ E: 26000.5l6’ 0,037
33 Erecek N: 39o33.935’ E: 260l8.960’ 0,409
İncelenen Bölge Koordinatlar Doz Hızı
( pGy/h)
35 Alemşah N : 3904i.463' E: 260 I2.I90' 0,2I8
36 Kemallı N : 39045.496' E: 260 I4.I30' 0 ,I9 I
37 Mavi Ege Sitesi (Bademli) N : 39027.649' E: 26010.602' 0,I44
38 Büyükhüsun N : 3903i.526' E: 26024.056' 0,235
39 Kayalar N : 39048.459' E: 26027.439' 0,I57
40 Arıklı N : 39033.I50' E: 2603I.869' 0 ,II2
41 Karabiga N : 40025.I90' E: 27019.476' 0,092
42 Kumkale N : 40000.408' E: 260 I2.8I3' 0,I22
43 Kumkale N : 40000.402' E: 260I2. 700' 0,I20
44 Kumkale (Delta ağzı) N : 40000.43I ' E: 26012.608' 0,I50 45 Hantepe Plajı N: 39048.240' E: 26005.263' 2,567 46 Hantepe Plajı N: 39048.249' E: 26005.466' 2,784 47 Hantepe Plajı N: 39048.I45' E: 26009.443' 8,6I3 48 Hantepe Plajı N: 3904 8 .II2 ' E: 26009.432' 9,657 49 Tuzla Kaplıcası N: 39034.2I6' E: 260 I0 .4 I7 7,830
50 Tuzla N: 39034.506' E: 260I0.237 2,87I
51 Tuzla N: 39034.302' E: 26010.272' 6,264
52 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.762' E: 26009.275' I,244 53 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.765' E: 26009.274' I,6 I0 54 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.767 E: 26009.27I ' I,262 55 Geyikli İskelesi N: 39049.305' E: 26009.835' I,088 56 Geyikli İskelesi N: 39049.287 E: 26009.837 I,305
14-18 Haziran 2006 tarihinde yapılan çalışmaların ışığında, Hantepe plajındaki radyasyonun kaynağını araştırm ak üzere M T A ’dan gelen ekiplerle birlikte T A E K elemanları Şekil 14’te şematik olarak gösterilen kazı çalışmalarını yapmıştır;
Şekil 14. H an te p e Plajında Yapılan Kazı Ç alışm alarının Şe m atik G ö s te rim i (Şekildeki D e ğ e rle r p R / h Cinsinden V e rilm iştir)
Hantepe plajında daha önce tespit edilen yüksek ve düşük radyasyon ölçülen noktalardan kum numuneleri, denizden su ve sediment numuneleri alınmıştır. Numune alınan noktaların koordinatları ve diğer özellikleri kaydedilmiştir. M TA uzmanları ile arazinin durumu değerlendirilmiş, Geyikli Belediyesinin temin ettiği iş makineleri yardımıyla N: 390. 48’.134, E:260.09’.442 koordinatlı noktada ( bu noktada yüzey doz hızı : 8,61 pGy/h ve 1 m yükseklikteki doz hızı : 3,48 pGy/h ölçülmüştü.) karaya doğru 3-4 m’lik trenç açılm ıştır (Resim 4).
R esim 4. N: 390. 48.134, E:260.09’.442 Koordinatlı
Noktada Açılan Trenç (Hantepe).
Yapılan kazı sonrası radyoaktivite içeren malzemenin karaya doğru devam etmediği gözlenmiştir. Açılan trençte 1 nolu noktada doz hızı; 1,44 pGy/h , 2 nolu noktada ise doz hızı; 0,348 pGy/h olarak ölçülm üştür (Resim 5).
R esim 5. Açılan Birinci Trençteki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
Daha sonra aynı trenç açma işlemi doz hızı: 9,66 pGy/h olan N: 390. 48’. l l l , E:260.09’.433 koordinatlı sahip noktada da tekrarlanm ıştır (Resim 6, 7).
R esim 6. N: 390. 48.11!, E:260.09’.433 Koordinatlı
Noktada Açılan Trenç(Hantepe).
R esim 7. Açılan İkinci Trençteki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
İkinci trençte ! nolu noktada 3,65 pGy/h, 2 nolu noktada 0,26! pGy/h ve 3 nolu noktada ise 0,174 pGy/h doz hızları ölçülmüştür. Bu çalışma ile radyoaktivite içeren malzemenin karaya doğru ilerlemediğini gözlenmiştir.
Denizden yaklaşık 30-40 m mesafedeki, kurumuş dere ağzında N : 390. 48’.I77, E:260.09’.468 koordinatlarına sahip ve doz hızı 0,305 pGy/h olan noktada 1,5
m’lik çukur açılmıştır. Çukurun dibinde doz hızı; 0,278 |jGy/h ölçülm üştür (Resim 8).
Resim 8. N: 390. 48’.177, E:260.09’.468 Koordinatlannda
Açılan Çukur (Hantepe).
R esim 9. Açılan İkinci Çukurdaki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
Denizden 30-40 m etre uzaklıkta, doz hızı; 2,78 |jGy/h ve koordinatları N: 390. 48’.249, E:260.09’.466, olan 1,5 m’lik ikinci bir çukur kazılmıştır (Resim 9). Bu çukurda 1 no’lu yüzeye yakın noktada 1,65 |jGy/h, 50 cm derinlikteki 2 no’lu noktada 0,618 |jGy/h ve 1,5 m derinlikteki 3 no’lu noktada ise 0,479 |jGy/h’lik
doz hızları ölçülmüştür. Bu çalışma radyoaktivite içeren malzemenin derinliğine bir devamı olmadığını göstermiştir.
Bu çalışmalardan sonra Hantepe Plajı civarındaki villalarda oturan sakinlerden gönüllü olanlardan 9 kişinin evine radon ölçümü yapabilmek amacıyla Radosys nükleer iz dedektörleri yerleştirilm iştir. Koordinatları belirlenen evlerin içinde doz hızı ölçüm leri yapılmıştır. Hantepe plajı ve çevresinde yapılan çalışmalar basın tarafından yakından izlenmiştir (Ek.2).
Hantepe Plajına gelen kumların kaynağını saptayabilmek amacıyla, Karabigada bulunan granit yataklarının üzerinde radyasyon ölçümü yapılmış ve ölçülen değerin (0,092 ^Gy/h) doğal radyasyon seviyelerinde olduğu görülmüştür. Yine Ezine, Bayramiç ilçelerinden Kaz Dağlarına doğru uzanan bölgede de magmatik kayaçlar ve granit yataklarının olduğu M TA uzmanlarınca belirtilm iştir. Bu bölgeden geçen Karam enderes Çayı Kumkaleden denize dökülmektedir. Bunun üzerine Kumkalede de radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Radyasyon seviyeleri yüksek bulunmamıştır. Fakat Hantepe plajında karşılaşılan demir içeren siyah malzemeye Kumkalede de rastlanılm ıştır (Resim 10, 11). Kumkaleden numune alınmış ve Karam enderes Çayının denize döküldüğü noktaya ulaşılmaya çalışılmıştır. Fakat fiziki şartlar sebebiyle araştırm a derinleştirilem em iştir.
R esim 10. K u m k aled e D e m ir İçeren Siyah M alzem enin M ıknatıslarla Toplanm ası
Resim 11. Ku m k aled e D e m ir İçeren Siyah M alzem e
28-29 Haziran 2006 tarihleri arasında Çanakkale’den başlayarak İzmir’e kadar olan sahil şeridi havadan radyasyon ölçüm sistemi ile taranm ıştır (İzmir-Edremit- Erdek hattı ve Erdek-Çanakkale-İzmir sahil şeridi). Yapılan çalışmalar ve ölçüm ler sonucunda, yalnızca Hantepe-Geyikli plajı civarında 232Th konsantrasyonunda anom aliler tespit edilmiştir. Çalışmaların sonucu 29 Haziran 2006 tarihli basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur (Ek. 1).
T A E K uzmanları ile eşzamanlı olarak M TA Genel Müdürlüğü uzmanları tarafından yapılan incelem eler sonucunda hazırlanan raporda Hantepe Plajında tespit edilen radyoaktif çökellerin doğal taşınma sonucu oluştuğu ve bu çökellerin kara yönünde devamlılığının bulunmadığı ifade edilmektedir. Elde edilen veriler ve yapılan değerlendirm eler sonucunda T A E K tarafından aşağıda sıralanan faaliyetlerin yürütülmesine karar verilm iştir.
1. Radyolojik anomali tespit edilen plajdaki kumun yüzeysel olarak iş makineleriyle kaldırılması ve alanda radyasyon taramasının yapılması,
2. Kaldırılan kumun T A E K Çekm ece N ükleer Araştırm a ve Eğitim Merkezine taşınması,
3. Bu işlemlere başlamadan önce uzmanlarımız tarafından Geyikli/ Hantepe sakinlerinin doğal radyasyon kaynakları ile halihazırda yapılan ve yapılacak işlemler hakkında bilgilendirilmesi.
04 Temmuz 2006 tarihinde radyasyon taraması için görevli olan personel plajın uç noktasından başlayarak 1,5 m aralıklarla Nal dedektörlü radyasyon ölçüm cihazlarını kullanılarak tarama işlemine başlamışlardır (Resim 12).
R esim 12. H an te p e Plajının Radyasyon T aram ası Ç alışm aları
Aynı gün Çanakkale Valiliği ziyaret edilerek yapılacak işlemler hakkında bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilm iştir. Belediyelere ve yörede bulunan site sakinlerine radyasyon ölçüm cihazları temin edilmiştir. Çanakkale Valiliği İl Sivil Savunma Müdürlüğü, Çanakkale İl Jandarma Komutanlığı, Çanakkale Ç evre ve Orm an İl Müdürlüğü, Hantepe Site Yönetim i, Ezine Belediye Başkanlığı ve Geyikli Belediye Başkanlığına Ç N A EM üretimi NEB-211 radyasyon ölçüm cihazları verilm iştir.
Bölgede belirlenen noktalara çevre dozim etreleri yerleştirilm iş, bu dozim etreler üç ayda bir değiştirilerek doz hızı değerleri takibe alınmıştır. Aynı gün çevre site sakinlerine haber verilerek Hantepe Plajında halkı radyasyon konusunda bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilm iştir. Broşürler dağıtılmış, radon dedektörleri isteyen kişilere dağıtılmış, form lar düzenlenerek kayıtlar alınmıştır. Tüm plaj bölgesinde iki ayrı güzergahta plaj yüzeyinde ve yerden 1 m yükseklikte doz hızı ölçüm leri yapılarak plajın doz hızı taraması gerçekleştirilm iştir. Bu tarama sonucu doz hızı dağılımı Şekil 15’da gösterilm ektedir.
(Y ü zey)
(Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
Şekil 15. H an te p e Plajı R adyasyon D o z Hızı Dağılım ı (K u m Kaldırılm adan Ö n c e )
Radyasyon seviyesi nispeten yüksek görülen bölgeler ve risk faktörünü artırm a olasılığı olabilecek yerler Geyikli Belediyesi tarafından sağlanan ekipler ve iş makineleri yardımıyla 06 Temmuz 2006 tarihinde nakliye için uygun görülen 2 ayrı bölgede toplatılm ıştır (Resim 13).
R esim 13. R ad yo ak tivite İçeren Ku m ların Kaldırılm ası (H a n te p e ).
Toplanan yaklaşık 500 ton kum, 17 adet kamyonla 07 Temmuz 2006 tarihinde Ç N A E M ’e gönderilm iştir (Resim 14).
Kumların taşınması işlemi bittikten sonra ekipler tarafından bir kez daha plaj bölgesi radyasyon ölçüm leri gerçekleştirilm iştir (Resim 15.).
Resim 15. K u m Kaldırıldıktan So n ra Plajın Radyasyon Taram ası Ç alışm aları (H a n te p e ).
Kum kaldırıldıktan sonra ölçülen doz hızı dağılımı Şekil 16’da gösterilm iştir. Yüksek radyasyon dozu tespit edilen bölgeler yeniden kazıtılarak tem izletilm iştir.
(Y ü ze y)
(Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
Şekil 16. H an te p e Plajı Radyasyon D o z Hızı Dağılım ı (K u m Kaldırıldıktan So n ra)
R esim 16. H a n te p e Plajının K u m Kaldırıldıktan So n ra G ö rü n ü m ü
Aynı gün 25 çift çevre termolüminesans dozim etreleri (T LD ) sahil boyunca ve site içerisinde koordinatları kayıt edilerek yerleştirilm işlerdir (Şekil 17).
Şekil 17. Ç e v r e T erm o lü m in esans D o zim e tre le rin in K o o rd in a tla ra Bağlı O la ra k Dağılımı
Doğal radyasyon seviyelerindeki değişimleri inceleyebilmek için bu bölge bir yıl boyunca izlenmiştir. Ç evre dozim etreleri üçer aylık periyotlarla değiştirilmiş ve sonuçlar Tablo 17’de verilm iştir. Bu değerlendirme sonuçlarına ilişkin doz hızı grafiği Şekil 18’da verilm ektedir.
T ab lo 17. Ç an akkale İli G e yik li İlçesi H a n te p e Plajı Ç e v r e D o z im e tre si Ö lç ü m Sonuçları
No: Koordinatlar D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) N : 390 48’ ... E:2 6 o 09’ . 05/07/2006- 15/09/2006 15/09/2006- 18/01/2007 18/01/2007- 11/04/2007 11/04/2007- 10/07/2007 274 463 515,21 ± 62,03 204,02 ± 30,28 235,42 ± 26,71 K 2 261 468 1198,95 ± 402,20 4 54,84 ± 29,32 565,50 ± 46,02 337,39 ± 57,33 3 242 473 669,55 ± 361,22 235,68 ± 7,40 242,21 ± 20,10 K 4 5 232 465 K 156,43 ± 2,44 223,16 ± 0,17 B 6 220 468 383,84 ± 132,15 K 166,17 ± 23,32 K 7 199 468 516,26 ± 6,61 190,62 ± 19,40 K 132,50 ± 3,39 8 187 461 K 190,01 ± 13,75 239,08 ± 5,57 173,22 ± 11,75 9 157 457 K 100,05 ± 6,79 K 131,98 ± 10,18 10 135 449 362,88 ± 87,70 104,84 ± 1,91 109,79 ± 26,45 141,29 ± 26,36 11 114 440 362,27 ± 13,92 132,07 ± 8,79 161,04 ± 28,28 80,65 ± 12,27 12 101 430 K 7 3,17 ± 3,13 93,35 ± 3,57 62,81 ± 9,74 13 174 608 192,97 ± 20,97 70,56 ± 3,39 98,92 ± 16,88 91,61 ± 6,87 14 161 619 148,07 ± 3,92 60,64 ± 1,13 96,74 ± 6,53 82,04 ± 9,57 15 200 638 153,21 ± 35,24 53,33 ± 1,31 70,38 ± 30,97 82,82 ± 11,05 16 214 652 177,57 ± 27,14 K 98,48 ± 6,09 56,72 ± 3,92 17 256 627 153,73 ± 15,14 K 162,69 ± 23,58 48,20 ± 8,00 18 254 671 168,78 ± 5,66 K 71,25 ± 4 1,67 89,52 ± 15,57 19 304 697 179,05 ± 25,67 69,60 ± 4,44 85,17 ± 4,8 7 59,68 ± 3,31 20 289 754 154,25 ± 9,48 9,40 ± 9,48 79,52 ± 9,40 84,04 ± 3,57 21 314 775 175,48 ± 16,88 69,34 ± 10,96 93,96 ± 2,78 52,98 ± 2,00 22 355 738 171,65 ± 7,57 67,95 ± 1,31 K 93,70 ± 5 ,1 3 23 311 735 186,53 ± 1,83 67,51 ± 4,61 92,48 ± 2,96 55,42 ± 7,22 24 320 658 193,58 ± 1,39 74,12 ± 3,74 99,44 ± 2,35 59,94 ± 1,39 25 209 462 K K
No: Koordinatlar D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) 26 115 435 140,59 ± 4,8 7 K 27 285 454 294,32 ± 23,49 213,50 ± 14,70 28 295 452 K K 29 318 438 169,22 ± 5,92 128,06 ± 5,48 30 269 458 B 31 237 466 K K : Kaybolan TLD B : Bozulmuş TLD HANTEPE ÖLÇÜMLERİ İSTASYONLAR
Şekil 18. Ç an ak k ale İli G e yik li İlçesi H an te p e Plajı Ç e v r e D o z im e tre si Ö lç ü m Sonuçlarının Değişim i
Kum kaldırıldıktan 10 ay sonra radyasyon doz hızı tarama işlemleri tekrarlanm ıştır (Şekil 19). Yapılan ölçüm lerde doz hızı değerleri daha önceki değerlere göre düşük bulunmuştur. Bu durumun plajın yer yer 1 ile 1,5 m yüksekliğinde yosun ile kaplı olmasından kaynaklandığı değerlendirilm iştir.
(Y ü z e y ) (Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
5. S O N U Ç ve D E Ğ E R L E N D İR M E
1970 yılından bu yana Çanakkale ve çevresinde çeşitli üniversite ve kuruluşlarla işbirliği içinde yapılan doğal radyasyonun ölçümüne yönelik çalışmalar da havadaki doz hızı ölçüm leri, sularda ve toprakta radyoaktivite ölçüm leri Haziran 2006 tarihinden itibaren tekrarlanm ıştır. Hantepe Plajı çevresinde bulunan yüksek radyasyonlu bölge bir yıl boyunca radyolojik olarak izlenmiştir. Hantepe Plajında bulunan yüksek doğal radyoaktivite içeren kumlar plajdan kaldırılarak müdahalede bulunulmuştur.
Hantepe Plajında yapılan radyasyon taraması çalışmalarında doz hızı değerleri kum yüzeyinde ve yerden 1 m yükseklikte ölçülmüştür. Doz hızı değerlerinin kazı öncesi yüzeyde 0,200 pGy/h ile 10,875 pGy/h arasında, yerden 1 m yükseklikte ise 0,226 pGy/h ile 3,110 pGy/h arasında değiştiği tespit edilmiştir.
Kum kaldırma işlemlerinden sonra bu değerler yüzeyde 0,148 pGy/h ile 8,091 pGy/h ve 1 m yükseklikte 0,174 pGy/h ile 2,871 pGy/h aralığında ölçülmüştür. Söz konusu işlemden 10 ay sonra Nisan 2007 tarihinde ise yüzeyde 0,070 pGy/h ile 4,437 pGy/h ve 1 m yükseklikte ise 0,104 pGy/h ile 2,697 pGy/h doz hızı değerleri ölçülmüştür. Doz hızı değerlerinin aritm etik ortalaması alındığında, kum kaldırılmadan ve kum kaldırıldıktan sonra radyasyonun önemli miktarda azaldığı gözlenmiştir. Tüm ölçüm lerin aritm etik ortalamaları alınarak etkin doz hesabı yapılm ıştır (Tablo 18). Hantepe plajında yapılan müdahale sonucu muhtemel etkin doz yılda 1 mSv altına düşmüştür.
T ab lo 18. H a n te p e Plajı O rta la m a D o z Hızı v e Etkin D o z D e ğ e rle ri
O rt. doz hızı (yüzey) (pGy/h) Standart sapma O rt. doz hızı (@1 m) (pGy/h) Standart sapma Etkin Doz (mSv/y)
Kazı öncesi (Tem. 2006) 1,381 1,190 0,997 0,601 1,223
Kazı sonrası (Tem. 2006) 0,984 0,797 0,777 0,443 0,953
Hantepe Plajında yürütülen çalışmalar neticesinde bu plajı kullanan halkın alması muhtemel radyasyon dozu yarı yarıya düşürülmüştür. Dünyada yüksek doğal radyasyon alanları mevcut olup ortalama doz değerleri Tablo 19’da verilm ektedir. Bu alanlardan en yüksek radyasyona sahip olan Ramsar (İran), Hazar denizi kıyısında bir yerleşim yeri olup yüksek radyasyon 226Ra’dan kaynaklanmaktadır. Guarapari (Brezilya) ve Kerala (Hindistan) bölgesindeki radyasyon çoğunlukla 232Th içeren kumlardan kaynaklanmaktadır. Çanakkale ili Ezine ilçesi Geyikli beldesi Hantepe plajı ve çevresinde bulunan radyasyon da bölgenin doğal yapısından kaynaklanmakta olup Guarapari ve Kerala bölgesi ile benzerlikler gösterm ektedir. Ancak, Hantepe Plajındaki radyasyon seviyeleri Guarapari ve
Kerala bölgesindeki radyasyon seviyelerinden oldukça düşük değerdedir.
T ab lo 19. D ü n yad a Y ü k se k Seviyeli D oğal R adyasyon A lanları
Bölge Ortalam a Doz (mGy y-1) Maksimum doz (mGy y-1) Ramsar, İran 10,20 260 Guarapari, Brezilya 5,50 35 Kerala, Hindistan 3,80 35 Yangjiang, Çin 3,51 5,40
Hong Kong, Çin 0,67 1,00
Norveç 0,63 10,50 Fransa 0,60 2,20 Çin 0,54 3,00 İtalya 0,50 4,38 Dünya ortalaması 0,50 Hindistan 0,48 9,60 Almanya 0,48 3,80 Japonya 0,43 1,26 A .B.D 0,40 0,88 Avusturya 0,37 1,34 İrlanda 0,36 1,58 Danimarka 0.33 0.45