T
e k n
İ
k
R
a p o r
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
Ç E V R E RADYASYONU Ö LÇ Ü M LER İ
3 3VE
İYİLEŞTİRM E ÇA LIŞM A LA RI
3 3 3TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
T E K N İK R A PO R
Ç E V R E R A D Y A S Y O N U Ö L Ç Ü M L E R İ
V E
İY İL E Ş T İR M E Ç A L IŞ M A L A R I
H A N T E P E / E Z İN E / Ç A N A K K A L E
TAEKTÜ R K İYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
2690 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Türkiye A tom Enerjisi Kurum unun ana görevi; atom enerjisinin barışçıl am açlarla ülke yararına kullanılmasında izlenecek ulusal politikanın esaslarını ve bu konudaki plan ve program ları belirlem ek; ülkenin bilimsel, teknik ve ekonom ik kalkınmasında atom enerjisinden yararlanılm asını mümkün kılacak her türlü araştırm a, geliştirm e, incelem e ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak, bu alanda yapılacak çalışm aları koordine ve teşvik etm ektir.
Bu çalışma T A E K personeli tarafından gerçekleştirilm iş araştırm a, geliştirm e ve inceleme sonuçlarının paylaşımı amacıyla Teknik Rapor olarak hazırlanmış ve basılmıştır.
Teknik Rapor N o: 2008-6
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu yayınıdır. İzin alınmaksızın çoğaltılabilir. Referans verilerek kullanılabilir. 2009 yılında basılmıştır.
T Ü R K İY E A T O M EN ER JİS İ K U R U M U
A dres : Eskişehir Yolu 9. km 06530 Ankara/Türkiye Tel : +90 (312) 295 87 00
Fax : +90 (312) 287 87 61 W eb : www.taek.gov.tr
ÖNSÖZ
İnsanoğlu varoluşundan 6u yana sürekli olarakL doğal radyasyonla iç içe yaşamaktadır. D ış uzay ve güneşten gelen kozmik^ ışınlar, yer kabuğunda bulunan radyoizotoplar dolayısıyla toprakye yapı malzemeleri, su ve gıdalar gibi doğal kaynaklardan a z ya da çokL
ışınlanmaktadır. Yerka6uğundaki kayalarda doğal o la m ^u lu ru m radyoizotoplar coğrafi^ yapıya 6ağh olarakdeğişe6ilmekte dolayısıyla insanlarım ızın doğal radyasyondan ışınlanma
oranı farklılıkjjösterebilm ektedir.
Kurumumuzca yürütülen ve tem elolarak,insanlann maruz kaldığı radyasyon seviyelerini 6elirlemeyi ve çevre radyasyon seviyesindeki önemli değişikliklerin tespitini hedefleyen çevresel radyoaktivite izleme çalışmaları, radyasyon seviyeleri doğal radyasyon seviyelerinin üzerinde olan yörelerimizin belirlenmesine, dolayısıyla doğal radyonüklitlerin coğrafi dağılımını gözden geçirmemize imkan vermektedir. B u nedenle 24 M art 2000 tarih ve 23999 saydı Resmi Ç azetede yayım lanan Radyasyon Çüvenliği Yönetmeliğinin, 29 E y lü l2004 tarih ve 25598 saydı Resmi Ç azetede yayımlanan Radyasyon Çüvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik^ Yapılmasına D air Yönetmelik^ de değiştirilen 3 7 ’nci maddesinde “doğal ortamlardaki radyasyon seviyeleri gerektiğinde Kurum tarafından izlenir, gerekli görülen hallerde ilgdi bakantıkı kurum ve kuruluşlarla iş6idiği yapdır” hükmü doğrultusunda Çanakkale d i çevresinde radyolofkjncelem eleryapılm ıştır.
Radyolojikincelemeler sonucunda bölgede belidenenyüksekjadyasyonlu alanlarda iyileştirme çalışmaları yapılm ış ve bu alanlardaki radyasyon seviyelerinin düşürülmesi sağlanmıştır.
Bölgede, geçmişten bugüne yapılan çatışmaların bütününü 6û araya toplayan 6urapor, aynı
İÇ İN D E K İL E R
Tablolar Dizini...i
Şekiller D iz in i...iii
Resimler Dizini...v
Yönetici Ö zeti... vi
Executive Summary... vii
Kısaltmalar Dizini...viii 1. G İR İŞ ... 1 2. T Ü R K İY E D O Ğ A L R A D Y A S Y O N T A R A M A L A R I...3 3. B Ö L G E N İN T A N IM I... 5 3.1. Coğrafik Konum...5 3.2. Jeolojik Konum...6 4. S A H A Ç A L IŞM A LA R I... 8
4.1. Çanakkale ve Civarında Yapılan Önceki Çalışmalar...8
4.2. Türkiye’nin Doğal Radyasyon Taramaları Kapsamında Çanakkale İli, İlçeleri ve Köylerinde Radyasyon Ölçümleri... 21
5. S O N U Ç ve D E Ğ E R L E N D İR M E ... 42
E K L E R ...45
Ek-1. BA SIN A Ç IK L A M A L A R I... 47
Ek-2. BA SIN (K üpürler)... 59
Ek-3. F O T O Ğ R A F L A R ...115
Tablolar Dizini
Sayfa No
Tablo 1.
Kestanbol Kaplıca Suyu Radyoaktivite Derişimi Değerleri... 9Tablo 2.
Kestanbol Kaplıcası ve Körüktaşı Köyünde Yapılan Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri...9Tablo 3.
Kestanbol Kaplıcası ve Körüktaşı Köyünde Havada Ölçülen Radon Konsantrasyon Değerleri...10Tablo 4.
Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri... 10Tablo 5.
İçme Suyu Radyoaktivite Derişimi Değerleri... 12Tablo 6.
Hava Radyoaktivite Derişimi Değerleri... 12Tablo 7.
Bozcaada’da Değişik Yerlerde Yapılan Gama Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri... 13Tablo 8
. Bozcaada İçme ve Artezyen Suyu Ölçümleri... 13Tablo 9.
Bozcaada Toprak, Kum ve Kekik Numuneleri Gama Spektrometrik Analizleri... 14Tablo 10.
Bozcaada Hava Radyoaktivite Derişimi Ölçümleri...14Tablo 11.
Ayvacık İlçesi Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri...14Tablo 12.
Ayvacık İlçesi İçme Suyu Radyoaktivite Derişimi Değerleri... 15Tablo 13.
Ayvacık İlçesi Toprak ve Kaya Numuneleri Gama Spektrometrik Analizleri... 15Tablo 14.
Ezine-Çanakkale Bölgesinde Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri... 16Sayfa No
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
15.
Ezine İlçesi ve Civarı Köylerde Ev İçi RadonKonsantrasyonu Ölçümleri...17
16.
Çanakkale Bölgesi Doz Hızı Ölçümleri... 2517.
Çanakkale İli Geyikli İlçesi Hantepe Plajı ÇevreDozimetresi Ölçüm Sonuçları...39
18.
Hantepe Plajı Ortalama Doz Hızı ve Etkin DozDeğerleri... 42
Şekiller Dizini
Şekil 1.
Primordial Radyonüklitler 238U , 232Th ve 235U ’in YarılanmaSüreleri ve MeV Olarak İfade Edilmiş a -Enerjileri...1
Şekil 2.
Gezici Radyasyon Ölçüm Sistemi ve Aracı... 3Şekil 3.
FH T 1 376 MobiSys Sistemi Genel Görünüm ... 4Şekil 4.
Radyasyon Doz Hızı Değişiminin Harita Üzerinde Gösterim i... 4Şekil 5.
Çalışma Alanının Coğrafik ve Jeolojik Konumu... 5Şekil 6.
Çanakkale Merkez İlçe Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ö lçü m leri... 18Şekil 7.
Körüktaşı Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ölçümleri... 18Şekil 8.
Ayvacık Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ö lçü m leri... 19Şekil 9
. Bozcaada Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ö lçü m leri... 19Şekil 10.
Ezine Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ö lçü m leri...20Şekil 11.
Çanakkale Evlerinde Radon Konsantrasyonu Ölçümleri (G enel)...20Şekil 12.
Çanakkale Genelinde Radon Konsantrasyon Değerlerinin Dağılımı...21Ş
ekil 13.
Çanakkale Civarında Taranan Güzergahta Doğal Radyasyon Dağılımı... 22Sayfa No
Şekil 14.
Hantepe Plajında Yapılan Kazı ÇalışmalarınınŞematik Gösterim i... 27
Şekil 15.
Hantepe Plajı Radyasyon Doz Hızı Dağılımı(Kum Kaldırılmadan Ö n ce)...34
Şekil
16.
Hantepe Plajı Radyasyon Doz Hızı Dağılımı(Kum Kaldırıldıktan Sonra)...37
Şekil
17.
Çevre Termolüminesans Dozimetrelerinin Koordinatlara Bağlı Olarak Dağılımı...38Şekil 18.
Çanakkale İli Geyikli İlçesi Hantepe Plajı Çevre Dozimetresi Ölçüm Sonuçlarının Değişimi... 40Resimler Dizini
Resim 1.
Hantepe Plaj Kumu Üzerinde Dağılmış SiyahMalzeme... 22
Resim 2.
Hantepe Plajında Şeritle Çevrilen Kısım...23Resim 3.
Hantepe Plajında Siyah Malzeme Katmanları... 24Resim 4.
N: 390. 48’.134, E:260.09’.442 Koordinatlarına Sahip Noktada Açılan Trenç (Hantepe)... 28Resim 5.
Açılan Birinci Trençteki Radyasyon Ölçüm Yerleri (Hantepe)...28Resim 6.
N: 390. 48’.111, E:260.09’.433 Koordinatlarına Sahip Noktada Açılan Trenç(Hantepe)... 29Resim 7.
Açılan İkinci Trençteki Radyasyon Ölçüm Yerleri (Hantepe)...29Resim 8.
N: 390. 48’.177, E:260.09’.468 Koordinatlarında Açılan Çukur (Hantepe)... 30Resim 9
. Açılan İkinci Çukurdaki Radyasyon Ölçüm Yerleri (Hantepe)...30Resim 10.
Kumkalede Dem ir İçeren Siyah Malzemenin Mıknatıslarla Toplanması... 31Resim 11.
Kumkalede Dem ir İçeren Siyah Malzeme... 32Resim 12.
Hantepe Plajının Radyasyon Taraması Çalışmaları...33Resim 13.
Radyasyonlu Kumların Kaldırılması (Hantepe)... 35Resim 14.
Kumların Yüklenmesi (Hantepe)... 35Resim 15.
Kum Kaldırıldıktan Sonra Plajın Radyasyon Taraması Çalışmaları (Hantepe)... 36Resim 16.
Hantepe Plajının Kum Kaldırıldıktan Sonra Görünümü... 38Y ö n etici Ö ze ti
Dünya’da yüksek seviyeli doğal radyasyon alanı olarak bilinen bölgeler mevcuttur. Bu bölgelerde, radyasyon dozları ve sağlık üzerine etkileri, risk tahminleri, radyasyondan korunma, çevresel transfer yolları ve doğal radyasyonla ilişkili ekolojik etkiler gibi alanlarda yoğun bilimsel çalışmalar yürütülmektedir. Yine bu bölgelerde radon, toron ve kozmik ışınların ölçümünü esas alan doğal radyasyon dozimetrisi, düşük seviyeli radyasyonun in vitro ve in vivo biyolojik çalışmaları yapılmaktadır. Dünyada en iyi bilinen yüksek seviyeli doğal radyasyon alanları Brezilya’da Guarapari, Hindistan’da Kerala, İran’da Ramsar ve Ç in’de Yangjiang’tır. Bu bölgelerin dışında nispeten daha düşük seviyeli doğal radyasyon alanları da mevcuttur. I960’lı yıllardan buyana, uzun süreli düşük seviye doğal radyasyon ışınlamalarının riskleri ve olası sağlık etkilerinin belirlenmesine yönelik radyolojik, jeolojik, epidemiolojik ve çevresel çalışmalar yürütülmektedir. Türkiye’nin doğal radyasyon tarama çalışmaları kapsamında, Çanakkale ili çevresinde 56 farklı noktada radyasyon ölçümleri yapılmıştır. Çanakkale ili, Ezine ilçesi, Geyikli beldesine bağlı Hantepe plajında radyasyon seviyesi, bölgenin ortalama doğal radyasyon seviyelerine göre yüksek bulunmuştur. Toryum-232 içeren kumun yaygın ve yoğun olduğu yerlerde, radyasyon doz hızı toprak yüzeyinde 0,20 ile 10,88 pGy h-1 aralığında, yer seviyesinden I metre yükseklikte ise 0,27 ile 3,11 |jGy h-1 aralığında ölçülmüştür. Bölgede yapılan iyileştirme çalışmaları sonrası radyasyon doz hızı; toprak yüzeyinde 0,15 ile 8,09 |jGy h-1 aralığında, yer seviyesinden I metre yükseklikte ise 0,17 ile 2,88 |jGy h-1 aralığında ölçülmüştür. Doz hızı değerlerinin aritmetik ortalaması alındığında, iyileştirme çalışmalarından sonra radyasyon doz hızı seviyesinde ciddi azalma olduğu gözlenmiştir. Tüm ölçümlerin aritmetik ortalamaları alınarak etkin doz hesabı yapılmıştır. Etkin doz hesaplamaları sonucunda, iyileştirme çalışmaları öncesi yıllık etkin doz 1,223 mSv, çalışmalar sonrası ise 0,953 mSv’dir.
Executive Su m m a ry
There are some regions in the world that are known as high background radiation areas. Intensive scientific investigations in the field of radiation dose and health effects, risk estimates, radiation protection, environmental transportation routes and ecological effects related with natural radiation have been carried out in these regions. Also natural radiation dosimetry, in vitro and in vivo biological studies which take into account the measurements in the field of low level radiation, radon, thoron and cosmic rays have been carried out in these regions. The well-known high natural background radiation areas in the world are Guarapari in Brazil, Ramsar in Iran, Kerala in India and Yangjiang in China. In addition to above mentioned areas, other relatively lower high background radiation areas are exist. Since 1960s, radiological, geological, epidemiological and ecological studies have been carried out in order to determine the risks a n d possible health effects of long-term low level natural radiation exposure.
In the framework of surveying the background radiation of Turkey, the background radiation measurements w ere carried out in 56 different points around the area of Çanakkale city. The radiation levels at Hantepe beach of Geyikli which is located in Ezine town of Çanakkale was found higher that the mean background radiation level of the region. The radiation dose rates were measured in between 0,20 and 10,88 ^.Gy h-1 in contact and 0,27 and 3,11 ^.Gy h-1 above 1 meter from the ground level where the thorium-containing sand is dense. After the rehabilitation studies, the radiation dose rate w ere measured in between 0,15 and 8,09 ^.Gy h-1 in contact and 0,17 and 2,88 ^.Gy h-1 above 1 meter from the ground level. It was observed that the radiation dose rates were decreased seriously after the rehabilitation studies when the arithmetic mean value of the dose rates was taken into account. The effective dose calculations w ere performed by taking into account the arithmetic mean value of whole measurements. The effective doses are 1,223 mSv and 0,953 mSv before and after the rehabilitation, respectively.
K ısaltm alar ve Sim g eler
K ısaltm alar
T A E K : Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
SA N A EM : Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Ç N A E M : Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi İTÜ : İstanbul Teknik Üniversitesi
İÜ : İstanbul Üniversitesi
M T A : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü A D H K : Acil Durum Hazırlık ve Koordinasyon Birimi T L D : Termolüminesans Dozimetre
N E B - 211 : Ç N A E M üretimi radyasyon ölçüm cihazı
G PS : Global Positioning System (Küresel Konumlandırma Sistemi)
K D - G B
Sim g eler
: Kuzey doğu - Güney batı
a : Alfa radyasyonu
p : Beta radyasyonu
Y : Gama radyasyonu m : Metre
1. G İR İŞ
Doğal radyasyon; insanoğlu tarafından alınan toplam çevresel radyasyon dozunun en önemli bileşenidir ve genellikle kozmik ve karasal radyasyon olarak sınıflandırılır. Karasal radyasyon, doğada başlangıçtan bugüne kadar var olan (primordial) radyonüklitlerden kaynaklanır. Bunların arasında en önemli ve etkin olanlar 238U, 232Th ve bunların bozunma ürünleri ile 40K ’dır. Bu radyonüklitler uzun yarılanma sürelerine sahip olup doğal olarak alfa (a) ve beta ((3) bozunumuna uğrayarak kurşunun (Pb) kararlı izotoplarından birisine bozunurlar. Bozunma şemaları Şekil 1’de verilmiştir.
a
ve 3 bozunumunu takiben y yayınımı da olmaktadır. H er üç seride de bir asal gaz mevcuttur. Bu asal gazlar radon, toron ve aktinon olarak adlandırılmakta olup doğal radyasyonun önemli bir bileşenidir. İnsanoğlunun yaşadığı çevre içinde maruz kaldığı radyasyonun temel kaynağı toprak, hava, su, yapı malzemeleri ve gıdalarda farklı konsantrasyonlarda bulunan kara kökenli radyonüklitler ile uzay kökenli kozmik ışınlardan kaynaklanan doğal radyasyonlardır. Bu nedenle çevresel radyoaktivite çalışmaları bu tip kaynaklardan alınan dozun yaşam üzerindeki etkisinin ve oluşturabileceği zararların araştırılması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca, olası herhangi bir nükleer kaza veya radyolojik acil durumlar ile radyoaktif bulaşma sonrası radyolojik verilerin karşılaştırılması için yerel ve bölgesel tarama sonuçlarına gereksinim duyulmaktadır.Şekil 1. Primordial radyonüklitler 238U , 235U ve 232Th’in
Dünya’da yüksek seviyeli doğal radyasyon alanı olarak bilinen pek çok alan mevcuttur. Bu alanlarda, radyasyon dozları ve sağlık üzerine etkileri, risk tahminleri, radyasyondan korunma, çevresel transfer yolları ve doğal radyasyonla ilişkili ekolojik etkiler gibi bilimsel çalışmalar yapılmaktadır. Yine bu bölgelerde, radon, toron ve kozmik ışınların ölçümünü esas alan doğal radyasyon dozimetrisi, düşük seviyeli radyasyonun in vitro ve in vivo biyolojik çalışmaları yapılmaktadır. Dünyada en çok bilinen yüksek seviyeli doğal radyasyon alanları Brezilya’da Guarapari, Hindistan’da Kerala, İran’da Ramsar ve Çin’de Yangjiang’tır. Bu bölgelerin dışında dünya ortalamasının üzerinde ancak bu bölgelerden daha düşük seviyeli doğal radyasyon alanları mevcuttur. I960’lı yıllardan beri bu alanlarda radyolojik, jeolojik, epidemiolojik ve çevresel çalışmalar yürütülmektedir.
2. T Ü R K İY E D O Ğ A L R A D Y A S Y O N T A R A M A L A R I
24 Mart 2000 tarih ve 23999 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinin, 29 Eylül 2004 tarih ve 25598 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değişik 37’nci maddesinde “ doğal ortamlardaki radyasyon seviyeleri gerektiğinde Kurum tarafından izlenir, gerekli görülen hallerde ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılır" hükmü yer almaktadır.
Kurumumuz tarafından bu doğrultuda yürütülen çalışmalarda kullanılan radyasyon ölçüm aracında; yer koordinat bilgisi ile eşleştirilmiş, hızlı deteksiyon yapabilen, gama radyasyonu yayan doğal ve yapay radyonüklitleri ayırt edebilme özelliğine sahip, 5 lt hacimli plastik sintilatörlü cihaz yer almaktadır.
Şekil 2. G e z ici R ad yasyon Ö lçü m Sistem i v e A ra c ı
Bu cihaz, 5 nSv/h mertebesindeki radyasyon doz hızı değişimlerine duyarlıdır. Ölçüm sırasında doğal ve yapay gama radyasyonunun doz hızı, tarih, zaman, yer koordinatı, yükseklik gibi veriler cihaza bağlı G P S sistemi ile uydu bağlantısı yapılarak kayıt edilmektedir (Şekil 2). Diz üstü bilgisayara yüklenmiş olan MobiSys Programı cihazdan aldığı ölçüm sonuçlarını, zaman ve coğrafi koordinatları içerecek şekilde saklamaktadır (Şekil 3). Bu sayede çok geniş bir alanda hızlı tarama yapılabilmektedir. A rc G IS Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılarak, harita üzerinde konum ve ölçüm sonuçlarının gösterilmesini sağlayabilecek coğrafi bilgiler işlenebilmektedir (Şekil 4).
Şekil 3. F H T I3 76 M o b iSys Sistem i Şekil 4. R ad yasyon D o z H ızı D eğişim inin G en e| G ö r ünüm H a rita Ü z e rin d e G ö s te rim i
2004 yılında T A E K radyasyon ölçüm aracı ile başlatılan doğal radyasyon tarama çalışmalarının hedefi ülke genelinde gama radyasyon doz hızının zaman ve coğrafi koordinatlara bağlı olarak taranmasıdır.
3. B Ö L G E N İN T A N IM I
3.1. Coğrafik Konum
Çanakkale; Asya ve Avrupa kıtaları arasında, Marmara Denizi ile Ege Denizini birleştiren boğazın etrafında çok eski yıllarda kurulmuş olan tarihi öneme sahip bir ilimizdir. Yüzölçümü olarak büyük parçası Anadolu’nun kuzey batısında yer alan Biga Yarımadasındadır. Batıdan Ege Denizi ile çevrilmiştir. Diğer parçası ise Trakya’da yer almaktadır. Mitolojik adı İda olan Kaz Dağı Biga Yarımadasında yer almaktadır. Yüksekliği 1774 m ve Truva harabelerinin güney doğusundadır. Kaz Dağının jeolojisi, genellikle magmatik ve metamorfik kayaçlardan oluşmuştur. Kara Menderes Çayı Kaz Dağının kuzey kısmından doğar ve Kumkale’den Ege Denizine dökülür. Marmara Denizi Erd e k * E rd e k K ö rfe z i ANKARA Karab ig a Ç A N A K K A L E G ö n en Geyikli:
lay ram iç^
'alışma Atanıl tvrindp Edrem it A y va c ık E d r e m it K ö r fe z i İzmir-Ankara Zonu Tersiyer Kayaçlar Eosen- Miyosen Granitoyitleri B A L IK E S İR A Ç IK LA M A LA R
3.2. Jeolojik Konum
Çalışma alanı kuzeyde Marmara Denizi, batıda Ege Denizi ve güneyde ise Edremit Körfeziyle sınırlanan Biga Yarımadasının Ege kıyısında yer almaktadır. Şekil 5’de görüldüğü gibi, bölgede yüzeylenen kayaçlar Tersiyer öncesi ve Tersiyer yaşlı olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Tersiyer öncesi kayaçlar, birbiriyle tektonik ilişkili olan ve K D - G B konumda uzanan tektonik kuşaklar içerisinde yer almaktadır. Bu tektonik zonlar doğudan-batıya doğru İzmir- Ankara zonu, Sakarya zonu, Çetmi Melanjı ve Ezine zonlarından oluşmaktadır (Okay, I.A., Siyako, M., Bürkan, K., 1990. Biga Yarımadası’nın Jelojisi ve Tektonik Evrimi, T PJD Bülteni, C. 2/1, 83-121). Tersiyer öncesi kayaçlar Ezine zonu içinde yeralmaktadır. Sakarya zonundan Çetmi melanjı ile ayrılan Ezine zonu Ezine, Bozcaada ve Karabiga arasında yüzeylenir. Bu zon Karadağ birimine ait metamorfik kayaçlar ile Permo-Triyas yaşlı yeniden kristalleşmiş kireçtaşlarından, Çamlıca metamorfitlerinden ve bu iki birim üzerinde tektonik dokanaklı olarak bulunan Denizgören Ofiyoliti’nden oluşur.
Tersiyer öncesi kayaçları üzerinde, Eosen-Kuvaterner zaman aralığında oluşmuş, sedimanter ve volkanik kayaçlardan kurulu pek çok litoloji topluluğu yer almaktadır. Eosen dönemi çalışma alanı içinde volkanik kayaçlar ve sığ-derin denizel birimlerle temsil edilmektedir. Alt-Orta Eosen yaşlı, andezitik bileşimli Edincik ve Beyçayır volkanitleri temel kayaçlar üzerinde uyumsuzlukla yer alır. Bu kayaçlar üzerine bazaltik bileşimli Şahinli formasyonu gelmektedir. O rta Eosen döneminde Gilbert tipi delta, ağız barı tipi delta ve kıyıyüzü ortamlarında Fıçıtepe formasyonu ile sığ denizel ortamda yama resifi niteliğinde Soğucak formasyonu çökelmiştir. Geç Eosen dönemi aynı bölgede havza derinleşmesi ile temsil edilir ve bu dönemde Ceylan formasyonunu oluşturan derin deniz türbiditleri çökelmiştir. Bölgedeki volkanik faaliyet Oligosen’de devam etmiş ve A lt Miyosene kadar etkinliğini sürdürmüştür. Oligosen-Alt Miyosen aralığında
bölgeye granitoyidler de yerleşmiştir.
Alt-Orta Miyosen’de Biga Yarımadası’nda birbirinden kopuk ve/veya bağlantılı çok sayıda gölsel havzalar oluşmuş ve bu havzalarda kırıntılı malzemeler çökelmeye başlamıştır. Aynı dönemde gelişen volkanizmaya bağlı olarak andezitik ve bazaltik bileşimli volkanizma ürünleri de bölgeye yerleşmiştir. Böylece Alt-Orta Miyosen döneminde lav ve piroklastikler ile kırıntılı sedimanlar aynı havzada çökelerek birbiriyle ardalanan volkanik - sedimanter kayaç istiflerini oluşturmuşlardır. G eç Miyosen döneminde Çanakkale Boğazının doğu kıyısında alüvyon yelpazesi çökelleri gelişmiştir. G eç Miyosen dönemi denizel sedimantasyonu sadece Çanakkale Boğazı kıyıları boyunca kıyıyüzü, plaj ve gelgit düzlüğü ortamlarında gerçekleşmiştir. Bölgedeki son volkanik ürünleri Üst Miyosen yaşlı, bazaltik
Biga Yarımadası’nda tanımlanan Geç Miyosen-Pliyosen yaşlı çökeller yarımadanın batısında kıyı boyunda gözlenirler. Bu birim başlıca göl-lagün ortamında çökelmiş kireçtaşından oluşurlar. Biga Yarımadası’nda çok geniş alanlarda yüzeylenen ve kendinden önce oluşmuş tüm birimler üzerinde uyumsuz olarak yer alan Pliyo-Kuvaterner yaşlı Bayramiç Formasyonu alüvyon yelpazesi, menderesli ve örgülü akarsu çökellerinden oluşmaktadır. Bu çalışmanın konusunu oluşturan Geyikli, Hantepe Plajı da yine Kuvaterner yaşlı kıyı dili ve lagün çökellerinden oluşmaktadır.
4. S A H A Ç A L IŞ M A L A R I
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından bağlı Merkezlerinin çeşitli üniversite ve kuruluşlarla işbirliği ile 1970 yılından bu yana Çanakkale ve çevresinde çeşitli radyolojik incelemeler ve ölçümler yapılmıştır. Bu çalışmalarda bulunan sonuçlar aşağıda ayrıntıları ile verilmektedir.
Son olarak Haziran 2006 tarihinde T A E K uzmanları tarafından ülkemizin doğal radyasyon tarama çalışmaları programı çerçevesinde Çanakkale ve civarında radyasyon ölçümleri yapılmıştır.
4.1. Çanakkale ve civarında yapılan 2006 öncesi çalışmalar
• Kestanbol Kaplıcasında Yapılan Ç alışm a lar
Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (Ç N A E M ) ve İ.Ü.Tıp Fakültesi Hidroklimatoloji Kürsüsü işbirliği ile 1970 yılında “ Türkiye Maden Suları" konulu bir çalışma yapılmıştır. Ayrıca, 1993-1995 tarihleri arasında Çanakkale Ezine - Kestanbol Kaplıcası ve Körüktaşı köyünde Ç N A E M tarafından kapsamlı bir araştırma çalışması yapılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında Çanakkale Ezine- Kestanbol Kaplıcası sularında bulunan radyoaktivite derişim değerleri Tablo 1, radyasyon doz hızı ölçüm değerleri Tablo 2’te ve radon derişim değerleri Tablo 3’te verilmektedir.
T a b lo 1. Kestanbol Kaplıca Suyu Radyoaktivite Derişim i Değerleri Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivitesi (Bq/L) Toplam Beta Radyoaktivitesi (Bq/L) 2 nolu kaynak 14,36 27,76 A na kaynak 18,55 25,97 Çam ur suyu 23,24 32,49 Kadınlar hamamı 14,93 27,06 G öz suyu 0,47 1,69 Sıcak su 19,38 25,92 Soğuk su 16,95 23,48
T ab lo 2. K estan b o l K ap lıcası v e K ö rü k ta şı K ö y ü n d e Yap ılan H ava R ad yasyon D o z H ızı Ö lç ü m le ri Ölçüm yerleri N X N 0 û fcGy/h) Okunan min-max Değerler Ortalama K A P L IC A Ç EV R ES İ Yerden 1m mesafede O tel odaları 0,20-0,33 0,27 O da önleri 0,22-0,29 0,26 Banyolar 0,35-0,47 0,41 Kadınlar havuzu 0,34-0,48 0,41 Banyo önleri 0,24-0,35 0,30 Soğutma havuzu 0,50-1,25 0,88 Kafeterya 0,27-0,37 0,32 Kaynak civarı 0,40-1,50 0,95 Vadi içi 0,35-1,88 1,12 Kaplıcadan 300 m uzakta 0,26-0,35 0,31 Sahil şeridi 0,20-0,24 0,22 K A P L IC A Ç EV R ES İ Toprak Yüzeyinde Kaynak civarı 2,00-5,20 3,60 Soğutma havuzu 8,50-9,00 8,75 Vadi 0,47-2,50 1,49 Sahil şeridi 1,50-2,50 2,00 K Ö Y Ç EV R ES İ Yerden 1m Mesafede Köyde 0,20-0,24 0,22 Evlerde 0,42-0,48 0,45 Bahçelerde 0,30-0,34 0,32
T a b lo 3. Kestanbol Kaplıcası ve Körüktaşı Köyünde Havada Ölçülen Radon
Derişimi Değerle ri
Numunenin Alındığı Y er Radon Derişimi (Bq/m3)
Kaplıca 28
Banyolar 478
O fisler 65
K öy 14
Evler 147
• Çanakkale İli A yvacık İlçesi Sağlık O cağına Bağlı Kö yler İle
Küçükkuyu Nahiyesi Sağlık O cağına Bağlı Köylerde Yapılan
Radyasyon Ö lçü m leri
Çanakkale Valiliği ve Çanakkale İl Sağlık Müdürlüğü koordinasyonunda 27 30 Haziran 2001 tarihlerinde Ayvacık İlçesine bağlı Kozlu, Büyükhusun, Kayalar, Ahmetçe, Bademli, Koyunevi, Behram, Küçükkuyu Nahiyesine bağlı Yeşilyurt, Nusratlı, Arıklı köylerinde, 14-16 Mart 2002 tarihlerinde de Korubaşı Köyünde doğal radyasyon ölçümleri yapılmış, ayrıca köylere ait içme suyu, toprak, hava numuneleri ve yapı malzemesi olarak kullanılan taşlardan numuneler alınmıştır. Yapılan radyasyon ölçümleri, hava numuneleri ile içme suyu numunelerinin toplam alfa ve toplam beta radyoaktivite derişimi ölçüm sonuçlarının köylere göre dağılımı Tablo 4-6’de verilmiştir.
T ab lo 4. H ava R ad yasyon D o z H ızı Ö lç ü m le ri
Ölçüm Yerleri Doz Hızı (pGy/h) Kozlu köyü
K öy girişi asfalt yol üzerinde 0,13 - 0,14
K öy meydanı kahveler önü 0,15 - 0,17
K öy içi yolu kırmızı taşlı bahçe duvarı üzerinde 0,23 - 0,27
Büyükhusun köyü
K öy girişi asfalt yol üzerinde 0,13 - 0,15
K öy meydanı kahveler önü 0,17 - 0,20
K öy çıkışı taşlık arazide 0,16 - 0,24
Ölçüm Yerleri Doz Hızı (pGy/h) Kayalar köyü
K öy girişi asfalt yol üzerinde 0,13 - 0,14
K öy meydanı kahveler önü 0,17 - 0,19
Kahve içi 0,18 - 0,22
Cam ii duvarı üzerinde (Kırm ızı taş) 0,22 - 0,24
K öy içi toprak bahçe 0,16 - 0,19
Ahm etçe köyü
A sfalt yol üzerinde 0,12 - 0,14
K öy meydanı kahveler önü 0,15 - 0,16
D uvar üzerinde (Kırm ızı taş) 0,18 - 0,20
Ahşap kahve içi 0,12 - 0,13
Arıklı köyü
A sfalt yol üzerinde 0,12 - 0,14
K öy meydanı kahveler önü 0,11 - 0,13
K öy içi bina duvarı üzerinde (Kırm ızı taş) 0,21 - 0,23
Nusratlı köyü
K öy meydanı kahve önü 0,09 - 0,11
D uvar üzerinde (Sarı taş) 0,18 - 0,23
Kahve içi ( Sarı taştan yapılm ış) 0,22
A sfalt yol üzerinde 0,14
Yeşilyurt köyü
K öy meydanı 0,12 - 0,14
Y eşilyurt Han Cafe içi (Sarı taştan yapılmış) 0,21 - 0,22 K öy meydanı sarı taş yığınları üzerinde 0,23 - 0,27
Bademli köyü
K öy girişi asfalt yol üzerinde 0,12 - 0,15
K öy Meydanı 0,14 - 0,15
Taş yapı üzerinde (Kırm ızı taş) 0,23 - 0,25
K öy içi yol üzerinde (Kırm ızı taştan yapılmış bahçe duvarı) 0,17 - 0,20
Behram köyü
Behram Cafe önü 0,09
Behram Asos A n tik kent kırmızı taş üzeri 0,17
Korubaşı köyü
K öy girişi 0,13
K öy meydanı (K ahveler m evkii) 0,16
T a b lo 5. İçme Suyu Radyoaktivite Derişim i Değerleri Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivite Derişimi (Bq/L) Toplam Beta Radyoaktivite Derişimi (Bq/L)
Kozlu köyü içme suyu 0,015 0,043
Büyükhusun köyü büyük pınar suyu 0,188 0,101
Büyükhusun köyü eski su 0,31 0,146
Kayalar köyü içm e suyu 0,149 0,072
A hm etçe köyü şebekesuyu 0,117 0,065
A rık lı köyü şebeke suyu 0,039 0,064
N usratlı köyü içm e suyu 0,045 0,047
Y eşilyurt köyü içm e suyu 0,037 0,048
Badem li köyü içme suyu(çeşm e suyu) 0,027 0,107
Behram köyü içme suyu 0,033 0,078
Korubaşı Köyü içm e suyu 0,025 0,078
T ab lo 6 . Hava Radyoaktivite Derişimi Değerleri •
Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivite Derişimi (Bq/m3) Toplam Beta Radyoaktivite Derişimi (Bq/m3) Kozlu köyü K ö y meydanı kahve önü 2,8 x 10-4 2,7 x 10-2 Büyükhusun köyü K ö y meydanı kahve önü 1,1 x 10-3 2,8 x 10-2 Kayalar köyü K ö y meydanı kahve önü 2,2 x 10-3 2,6 x 10-2
Ahm etçe köyü
K ö y meydanı kahve önü 2,8 x 10-4 3,2 x 10-2
Arıklı köyü
K ö y meydanı kahve önü Doğal Seviye 2,9 x 10-2
• Çanakkale İli Bozcaada İlçesinde Yapılan Radyasyon Ö lçü m leri
25 Mayıs 2005 tarihinde Çanakkale ili Bozcaada ilçesinde hava radyasyon doz hızı ölçümleri yapılmış, şehir şebeke içme ve kullanma suyu ile toprak, kum, hava ve kekik numuneleri alınarak radyoaktivite analizleri yapılmıştır. Hava numuneleri ve içme suyu numunelerinin toplam alfa (a ) ve toplam beta (P ) radyoaktivite
konsantrasyonları ile toprak numunelerinin gama spektrometrik analiz sonuçları Tablo 7-10’de verilmiştir.
T ab lo 7. Bo zcaad a’da D eğ işik Y e rle rd e Y ap ılan G am a R ad yasyon D o z H ızı Ö lç ü m le ri
Numunenin Alındığı Y e r Doz Hızı (pGy/h)
Çarşı içi o' LD 1 o' 00
Belediye Önü Cadde Tarafı 0,15 - 0,17
Kale Kapısı Önü 0,16 - 0,18
Liman İskele Tarafı 0,12 - 0,14
Kilise Sokağı 0,16 - 0,18
Cum huriyet Meydanı 0 1 o 4^
Poyraz Limanı O 0 00 1 p o
Karadut Mevkii p 0 00 1 p o
Ayazm a Plajı Kumsal 0,10 - 0,12
Tuzburnu Mevkii p 0 00 1 p o
Pelentepe Mevkii p 0 00 1 p o
Toplu Konutlar Mevkii p 0 00 1 p o
T ab lo 8. Bozcaad a İçm e v e A rte z y e n Suyu R a d y o a k tiv ite Ö lç ü m le ri
Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivite Derişimi (Bq/L) Toplam Beta Radyoaktivite Derişimi (Bq/L)
İçm e suyu (Anakaradan gelen) 0,013 0,079
T a b l o 9. Bozcaada T o p rak , Kum v e K e k ik N u m u n e le ri G a m a Sp e k tro m e trik A nalizleri
Numune Adı
Radyoaktivite Derişimi (Bq/kg)
226Ra 238U -214Pb 232Th-208Tl 238U -214Bi 137Cs 232Th-228A c 40K
Ayazma Plajı
Kum 17,04 14,1 6,7 12,3 1,73 6,2 93
Bahçe Toprağı 18,1 29,4 48,9 25,4 6,8 46,9 389
Kekik 2,0 - 25,0 - 0,02 - 141
T a b l o 10. Bozcaada H ava R ad yo ak tivite D e r iş im i Ö lç ü m le ri
Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivite Derişimi (Bq/m3) Toplam Beta Radyoaktivite Derişimi (Bq/m3)
Çarşı Caddesi Belediye önü 0,0001 0,0046
• Çanakkale İli A yvacık İlçesi G ülpınar Beldesi Kocaköy ve Ç ev re
Köylerde Yapılan Radyasyon Ö lçü m leri
2 0 O c a k 2 0 0 6 ta r ih in d e T u z la , K o c a k ö y v e G ü lp ın a r b e ld e s in d e hava ra d y a s y o n d o z hızı ö lç ü m le r i y a p ılm ış, a y r ıc a k ö y le r e a it iç m e su yu , t o p r a k v e y a p ı m a lz e m e s i o la r a k k u llan ılan ta ş n u m u n e le ri to p la n m ış tır . Y a p ıla n ra d y a s y o n ö lç ü m le r i ile iç m e su yu n u m u n e le rin in to p la m alfa v e to p la m b e ta ra d y o a k tiv ite k o n s a n tra s y o n la r ı T a b lo 11-13’d e v e r ilm iş t ir .
T a b l o 11. A y v a c ık İlçesi H ava Radyasyon D o z Hızı Ö lç ü m le ri
Ölçüm Alınan Y er Doz Hızı (pGy/h)
Tuzla köyü girişi yamaçta 0,35 - 0,40
Tuzla köy meydanı 0,20 - 0,22
Gülpınar beldesi meydan 0,22 - 0,25
Gülpınar Sağlık Ocağı önü 0,22 - 0,25
Kocaköy kahve önü 0,25 - 0,27
Kocaköy tepe üstü 0,25 - 0,30
T a b lo 12. Ayvacık İlçesi İçme Suyu Radyoaktivite D erişim i Değerleri Numunenin Alındığı Y er Toplam Alfa Radyoaktivite Derişimi (Bq/L) Toplam Beta Radyoaktivite Derişimi (Bq/L)
Kocaköy içme suyu 0,0516 0,1168
Gülpınar içme suyu 0,0295 0,0624
T a b l o 13. A y v a c ık İlçesi T o p rak , K a ya v e Se d im e n t N u m u n e le ri G am a Sp e k tro m e trik A nalizleri •
Numune Adı
Radyoaktivite Derişimi (Bq/kg) 226Ra 238U 232Th 137Cs 40K
Tuzla köy girişi (toprak) I3 5± I0 I07±9 I8 I± I4 9,2±0,8 570±46
Çanakkale (kaya) I64± I3 I2 I± I0 I68± I3 0,30±0,03 I528±I22
Kocaköy (toprak) 85±4 85±4 I4 2± I6 22±2 I070±I5
Geyikli Hantepe (sediman) I553±75 I628±22 3843±I04 23±3 I 0 I I ± I 5
• Geyikli Güneyindeki (Ezine-Çanakkale) M agmatik Kaya
A kiferlerinden Sağlanan İçm e ve Kullanm a Sularının
Hidrojeokim yasal K arakteristikleri, Radyoaktivite Seviyeleri ve
Bunların Sağlık Ü zerin e Etkileri Projesi Kapsam ında Yapılan
Ç a lışm a la r
Ç N A E M , İ T Ü M a d e n F a k ü lte s i Je o lo ji M ü h e n d is liğ i v e İÜ M ü h e n d is lik F a k ü lte s i Je o fiz ik M ü h e n d is liğ i işbirliği ile “ G e y ik li G ü n e y in d e k i (E z in e - Ç a n a k k a le ) M a g m a tik K a y a A k if e r le r in d e n Sa ğ la n an İç m e v e K u lla n m a S u la rın ın H id r o je o k im y a s a l K a r a k t e r is t ik le r i, R a d y o a k t iv ite S e v iy e le r i v e B u n la rın Sa ğ lık Ü z e r in e E t k ile r i" k o n u lu p r o je k a p s a m ın d a Ezine- Ç a n a k k a le b ö lg e s in d e 2 00 5 y ılın d a yap ıla n ç a lış m a la r T a b lo 14-15’da v e r ilm e k t e d ir .
T a b lo 14. Ezine-Çanakkale Bölgesinde Hava Radyasyon Doz Hızı Ölçümleri Ölçüm alınan yer Doz Hızı
(MGy/h) Ölçüm Alınan Y er
Doz Hızı (MGy/h)
Ahlatoba köyü 0,10 Gökçebayır köyü, yol üzeri 0,48
Akçakeçili köyü 0,28 Karbastı köyü 0,24
Akköy 0,10 Kayacık köyü, 0,45
Aladağ köyü 0,22 Kayacık köyü, taş ocağı 0,39
Aladağ köyü, yol yarması 0,80 Kemallı köyü 0,40
Alemşah köyü 0,18 Kestanbol kaplıcası 0,35-1,88
Alemşah Deresi, denize dö
külen yer 0,23 Kızıltepe köyü 0,19
Arasanlı köyü 0,23 Koçali köyü 0,34-0,27
Babadere köyü 0,23 Kösedere köyü 0,18-0,22
Belen köyü 0,21 Köseler köyü 0,24
Çamköy 0,06-0,10 Kumburun Sahili 0,06
Dalyan köyü 0,16 Kumburun-Yükyeri sahil boyu 0,06-0,71
Ezine-Akköprü sapağı 0,12 Odunluk İskelesi 0,18
Ezine-İzmir çıkışı 0,14 Pınardere köyü 0,09
Ezine, merkez 0,11 Sapköy 0,22
Ezine-Geyikli çıkışı 0,13 Sarpdere köyü 0,16
Ezine-Çanakkale yolu 0,05-0,07 Tavaklı köyü 0,20
Ezine-Aladağ yolu 0,15 Uluköy 0,25
Firanlı köyü 0,25-0,33 Üsküpçü köyü 0,21
Geyikli Yükyeri iskelesi,
kumsal 0,23-0,60 Yavaşlar köyü 0,17
T a b lo 15. Ezine İlçesi ve Civarı Köylerde Ev İçi Radon Konsantrasyonu Ölçümleri Ölçüm Yerleri Ölçüm Sayısı Radon Derişimi (Bq/m3) Ölçüm Yeri Ölçüm Sayısı Radon Derişimi (Bq/m3) Çamköy 2 15 (9-21) Köseler 2 55 (51-59) Ahlatoba 2 38,5 (30-47) Yaylacık 2 76 (66-86) Akköy 3 42,66 (34-49) Arasanlı 2 93,5 (68-119) Aladağ 2 106 (69-143) Sarpdere 2 208,5 (117-300) Kocali 2 55,5 (32-79) Şapköy 2 84,5 (31-138) Kemallı 2 38 (26-50) Kızıltepe 2 77 (54-100) Firanlı 2 42 (42-729*) Yavaşlar 2 125 (120-130) Gökçebayır 4 35,75 (27-47) Ezine 5 63,4 (51-83) Kayacık 2 38 (38-886) Akcakecili 2 99 (37-161) Uluköy 3 36,33 (29-42) Geyikli 3 44,66 (21-75) Alemşah 2 62 (59-65) Kösedere 1 47 Tavaklı 2 96,5 (74-119) Karbastı 1 33 Belen 2 97,5 (69-126) Babadere 2 57 (57-996)
• “ Evlerde Radon Ö lçü m ü ” Projesi Kapsam ında Yapılan Ç alışm a lar
Ç N A EM tarafından 1984 yılında başlatılan ve “ Evlerde Radon Ö lçüm ü" projesi kapsamında sürdürülen kapalı ortam larda radon konsantrasyonlarının belirlenmesine yönelik Çanakkale evlerinde yapılan çalışma sonuçları Şekil 6-12’de grafikler halinde verilm iştir. Şekil 6 - 12’de verilen Çanakkale evleri radon konsantrasyon değerlerinin yüzde dağılımını gösteren grafikten de görüleceği gibi, Çanakkale’de radon konsantrasyon değerleri evlerin %85’inde 200 Bq/m3,
Şekil 6. Ç an akkale M e rk e z İlçe Evlerind e Radon Ö lç ü m le ri (18 Ocak-15 Mayıs 2003 )
Ev Sayısı 48 Ortalama: 168,88 Ortanca : 140,50
Standart Sapma:75,66 Minumum 68 Maksimum 380
Şekil 7. K ö rü k taşı E vle rin d e Radon Ö lç ü m le ri (18 O cak-15 M ayıs , 23 Haziran-31 A ğustos 2003)
Şekil 8. A y v a c ık Evlerin d e Radon Ö lç ü m le ri (27 Haziran- 25 Eylül 2001) BOZCAADA % Dilim 25 37 50 46 75 50 Ev Sayısı 10 Ortalama: 44.60 Ortanca: 45.50 Standart Sapma: 7.44 Minumum 35 Maksimum 58
Şekil 9. Bozcaada Evle rin d e Radon Ö lç ü m le ri (25 Mayıs-20 A ğustos 2005)
EZINE % Dilim 25 135 50 177 75 257 Ev Sayısı 56 Ortalama: 93.79 Ortanca: 55.00 StandartSapma: 147.19 Minumum 9 Maksimum 886
Şekil 10. Ezine Evlerind e Radon Ö lç ü m le ri (14 Temmuz-21 Ekim 2005) % Dilim 25 68 50 130 75 190 ■— ” ‘ Ev Sayısı 186 Ortalama: Ortanca: 149.60 129.50 Standart Sapma: 112.62 Minumum 9 Maksimum 886
Şekil 12. Ç an akkale G e n e lin d e Radon K o n san trasyo n D eğerlerinin Dağılımı
4.2. Türkiye’nin Doğal Radyasyon Taramaları Kapsamında
Çanakkale İli, İlçeleri ve Köylerinde Radyasyon Ölçümleri
14 Haziran 2006 tarihinde “ T A E K Radyasyon Ölçüm A racı" ile Çanakkale ve Balıkesir illeri, ilçeleri ve köylerinde radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Balıkesir ve Çanakkale illeri, Edrem it ve Ayvacık ilçeleri, Geyikli, Gülpınar, Küçükkuyu, Akçay, Kadıköy, Altınoluk beldeleri ile Boztepe, Adatepebaşı, Çetmibaşı, Kumbağlar, Tuzla, Naldöken, Babadere, Kösedere, Kestanbol, Gökçebayır, Erecek, Tamis, Taşagil, Havran, Güre, Yalıpınar, Bahçedere, Nusratlı, Ahm etce, Dem irci, Kepez, Güzelyalı, Kalafat, Yeniköy, Güvecik, Kumburun, Çamoba, Dalyan, Söğütlü, Paşaköy, Behramkale, Korubaşı, Bektaş, Balabanlı, Kocaköy ve Koyunevi köylerinde doğal radyasyon seviyesi ölçümü yapılmış ve bu amaçla yaklaşık 1800 km güzergah taranm ıştır.
Ayrıca, 21 Haziran 2006 tarihinde Çanakkale yöresinde radyasyon ölçümü ve numune toplama amacıyla, Yükyeri İskelesi, Kumburun Taşkapı, Yeniköy İskele Plajı, Körüktaşı köyü, Alemşah köyü, Kemallı köyü, Tuzla Kaplıcası, Kestanbol Kaplıcası , Mavi Ege Sitesi (Badem li), Büyükhusun köyü, Kayalar köyü, Ahm etçe köyü, Arıklı köyü, Karabiga, Kumkale olmak üzere yaklaşık olarak 2300 km’lik güzergah taranm ıştır. T A E K Ölçüm aracında bulunan doğal radyasyon ölçüm cihazı ve MobiSys programı Çanakkale’ye 120 km mesafede olan Denizkent beldesinden itibaren çalıştırılmaya başlanılmıştır. Alınan ölçüm sonuçları Şekil
Şekil 13. Ç an ak k ale C ivarın d a T aranan G ü zergah ta Doğal Radyasyon Dağılım ı
15 Haziran 2006 tarihinde Geyikli-Hantepe plajında yapılan ölçüm lerde özellikle siyah malzemenin (Resim 1) yoğun olarak bulunduğu sahil şeridinde 8,7 |jGy/h civarında (2,61 |jGy/h - 9,66 |jGy/h aralığında) radyasyon ölçülmüştür. Saha ekibi T A E K Acil Durum Hazırlık ve Koordinasyon Birim i (A D H K ) ile irtibata geçerek tespitlerini iletmişlerdir.
R esim 1. H an te p e Plaj K um u Ü z e rin d e Dağılm ış Siyah M alzem e
T A E K ’de yapılan değerlendirm eler sonucunda; Çanakkale ili, Ezine ilçesi Geyikli/Hantepe sahili plaj bölgesinde yüksek radyasyon tespit edilen 30 m x 500 m boyutlarındaki alanın güvenlik güçlerinin koordinasyonu ile kordon altına alınmasına, sahaya giriş ve çıkışların sınırlandırılmasına, bölgeden alınan toprak ve su numunelerinin radyolojik olarak detaylı araştırm a ve değerlendirm eleri yapılmak üzere Ç N A EM ve SA N A EM analiz laboratuvarlarına gönderilmesine, ilgili alanda ölçümlerin devam edilmesine, yoğun kullanım olasılığı olan civar bölgelerin de incelenmesi amacıyla ölçüm alanının genişletilmesine (Bozcaada’yı içerecek şekilde) karar verilm iştir. Yapılacak çalışmalar 16 Haziran 2006 tarihli basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur (Ek.1).
T A E K Başkanlığı tarafından Çanakkale Valiliği ile yapılan görüşm elerde tespitler bildirilmiş ve ölçülen radyasyonun kaynağı tespit edilene kadar radyasyonlu alanın kordon altına alınması gerektiği belirtilm iştir. Kolluk kuvvetleri tarafından radyolojik olarak ileri inceleme ve değerlendirme yapılması gereken 30 m x 500 m boyutlarındaki alan kordon altına alınarak sahaya giriş-çıkışlar sınırlandırılm ıştır (Resim 2). Çevresel numune toplama ekibi tarafından toprak ve su numuneleri alınarak analiz edilmek üzere Ç N A E M ’e götürülmüştür.
R esim 2. H an te p e Plajında Ş e ritle Ç e vrile n A lan
16 Haziran 2006 tarihinde Ç N A E M ’de yapılan analiz sonuçları dikkate alınarak, radyoaktivite içeren tabakanın kumsalın üst tarafında olabileceği değerlendirildiğinden kum tabakasının üzeri Geyikli Belediyesi tarafından sağlanan iş makineleri yardımıyla İm kadar kaldırıldıktan sonra radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Kumsalda yüksek radyasyon ölçülen bölgenin üzerinden kum kaldırıldıktan sonra yapılan ölçümlerde, yaklaşık 0,5 ^Gy/h’lik doz hızı ölçülmüştür. Ayrıca, yüksek radyasyon ölçülen bölgeden itibaren karaya doğru
20 m ve 30 m mesafelerde 1,5 m derinliğinde çukurlar kazılmış ve 0,2 pGy/h civarında doz hızları ölçülmüştür. Bu değerler radyoaktivite içeren malzemenin yerin yüzeyinden aşağıya doğru ilerlemediğini gösterm ektedir. Yüksek radyasyon ölçülen noktalarda özellikle siyah malzemenin tabakalanması incelenmiş (Resim 3), mıknatıs yardımı ile siyah malzeme katmanları ve bu katmanların arasında bulunan kumlar ayrıştırılmış, bu esnada siyah malzemenin manyetik özelliğe sahip ve ağır bir malzeme olduğu, ancak asıl olarak bu katmanlara yakın ve arasında
bulunan kumların radyasyonun kaynağı olduğu tespit edilmiştir.
R esim 3. H an te p e Plajında Siyah M alzem e K atm an ları
17 Haziran 2006 tarihinde Bozcaada’da saha ekibi ölçüm leri tamamlamıştır. Yapılan ölçüm ve değerlendirm eler sonucunda insan ve çevre sağlığına zararlı olabilecek herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Söz konusu tespit T A E K tarafından 17 Haziran 2006 tarihinde yapılan basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur. Saha ekibi tarafından örneklem e yapılarak, söz konusu alandan toprak (kum) ve su numuneleri standartlara uygun olarak alınmış ve gerekli analizlerin yapılabilmesi amacıyla Ç N A E M ’e ve SA N A EM ’e gönderilmiştir. Hantepe plajı ve çevresindeki radyasyonun kaynağının araştırılması ile Çanakkale ve civarında radyasyon ölçüm leri yapmak amacıyla yeni bir ekip daha oluşturulmuştur. 21 Haziran 2006 tarihinde M TA Ekibi ve TA EK -SA N A EM Ekibi Ankara’dan hareket ederek Çanakkale’de Ç N A EM ekibi ile buluşmuş ve G eyikli’ye geçilmiştir. Çalışm alar iki aşamada gerçekleştirilm iştir. Birinci aşamada Hantepe plajı çalışmaları, ikinci aşamada Çanakkale yöresindeki ilçe, köy ve beldelerde radyasyon ölçümünün yanı sıra numune toplanması işlemleri gerçekleştirilm iştir.
Çanakkale’de yapılan doz hızı ölçümleri Tablo 16’de verilm iştir.
T ab lo 16. Ç an akkale Bölgesi D o z Hızı Ö lç ü m le ri
İncelenen bölge Koordinatlar Doz hızı fc G y/h) 1 Boztepe N: 39o35.555’ E: 26036.620’ 0,085 2 Bahçedere N: 39o35.654’ E: 26037.483’ 0,l22 3 Adatepebaşı N: 39o35.l42’ E: 26038.408’ 0,080 4 Çetmibaşı N: 39o35.656’ E: 26035.565’ 0,097 5 Nusratlı N: 39o32.260’ E: 26032.954’ 0,082
6 Ahm etçe İskelesi N: 39o3l.888’ E: 26030.933’ 0,l73 7 Ahm etçe Mezarlığı N: 39o32.862’ E: 26025.555’ 0,24l
8 Ahm etçe N : 39032.867’ E: 26029.562’ 0 ,l2 l
9 Yeniköy Plajı N: 39o56.477 E: 2600 9 .8 ll ’ 0,093 10 Yeniköy İskele Plajı N : 39056.428’ E: 26009.827 0,l84 11 Yeniköy Papaz Plajı N : 39055.282’ E: 26009.426’ 0,074 12 Kumburun Sahili N: 39o52.257 E: 26009.092’ 0,076 13 Kumburun Taşkapı Kampı N : 3905l.502’ E: 26008.850’ 0,075 14 Kumburun Taşkapı Kampı N : 3905l.572’ E: 26008.864’ 0,09l 15 Geyikli İskelesi Plajı N: 39o49.2l4’ E: 26009.860’ 0,26l 16 Geyikli İskelesi Plajı N: 39o49.200’ E: 26009 850’ 0,522 17 Geyikli İskelesi Plajı N : 39049.2 l0 ’ E: 26009.650’ l,06l 18 Dalyan Plajı N: 39o46.792’ E: 26009.506’ 0,2l8 19 Dalyan Plajı N: 39o45.820’ E: 26008.80l ’ 0 ,l9 l
20 Kocaköy N: 39o30.23l ’ E: 26008.l34’ 0,2l8
21 Babakale Akliman N: 39o30.283’ E: 26005.206’ 0,33l 22 Gülpınar Kocaköy Taş ocağı N: 39o50.605’ E: 26007.882’ 0,365 23 Gülpınar Kulahlıkaya N: 39o32.3l2’ E: 26007.908’ 0,365 24 Kumbağları Plajı N: 39o33.937 E: 26006.000’ 0,l83
25 Tuzla N: 39o34.344’ E: 260l0.243’ 0,357
26 Tavaklı İskelesi- Aktaş Plajı N : 39043.660’ E: 26009.322’ 0,626 27 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N : 39043.767’ E: 26009.269’ 0,435
28 Naldöken N: 39o35.455’ E: 260 ll.9 0 0 ’ 0,l74
29 Kestanbol Kaplıcası N: 39o44.589’ E: 260 ll.3 8 9 ’ 0,444
30 Bozcaada N: 39o49.067 E: 26004.548’ 0,0l3
31 Bozcaada Ayana Plajı N: 39o47.868’ E: 26002.734’ 0,037 32 Bozcaada Ayazma Plajı N: 39o48.82l ’ E: 26000.5l6’ 0,037
33 Erecek N: 39o33.935’ E: 260l8.960’ 0,409
İncelenen Bölge Koordinatlar Doz Hızı
( pGy/h)
35 Alemşah N : 3904i.463' E: 260 I2.I90' 0,2I8
36 Kemallı N : 39045.496' E: 260 I4.I30' 0 ,I9 I
37 Mavi Ege Sitesi (Bademli) N : 39027.649' E: 26010.602' 0,I44
38 Büyükhüsun N : 3903i.526' E: 26024.056' 0,235
39 Kayalar N : 39048.459' E: 26027.439' 0,I57
40 Arıklı N : 39033.I50' E: 2603I.869' 0 ,II2
41 Karabiga N : 40025.I90' E: 27019.476' 0,092
42 Kumkale N : 40000.408' E: 260 I2.8I3' 0,I22
43 Kumkale N : 40000.402' E: 260I2. 700' 0,I20
44 Kumkale (Delta ağzı) N : 40000.43I ' E: 26012.608' 0,I50 45 Hantepe Plajı N: 39048.240' E: 26005.263' 2,567 46 Hantepe Plajı N: 39048.249' E: 26005.466' 2,784 47 Hantepe Plajı N: 39048.I45' E: 26009.443' 8,6I3 48 Hantepe Plajı N: 3904 8 .II2 ' E: 26009.432' 9,657 49 Tuzla Kaplıcası N: 39034.2I6' E: 260 I0 .4 I7 7,830
50 Tuzla N: 39034.506' E: 260I0.237 2,87I
51 Tuzla N: 39034.302' E: 26010.272' 6,264
52 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.762' E: 26009.275' I,244 53 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.765' E: 26009.274' I,6 I0 54 Tavaklı İskelesi - Aktaş Plajı N: 39043.767 E: 26009.27I ' I,262 55 Geyikli İskelesi N: 39049.305' E: 26009.835' I,088 56 Geyikli İskelesi N: 39049.287 E: 26009.837 I,305
14-18 Haziran 2006 tarihinde yapılan çalışmaların ışığında, Hantepe plajındaki radyasyonun kaynağını araştırm ak üzere M T A ’dan gelen ekiplerle birlikte T A E K elemanları Şekil 14’te şematik olarak gösterilen kazı çalışmalarını yapmıştır;
Şekil 14. H an te p e Plajında Yapılan Kazı Ç alışm alarının Şe m atik G ö s te rim i (Şekildeki D e ğ e rle r p R / h Cinsinden V e rilm iştir)
Hantepe plajında daha önce tespit edilen yüksek ve düşük radyasyon ölçülen noktalardan kum numuneleri, denizden su ve sediment numuneleri alınmıştır. Numune alınan noktaların koordinatları ve diğer özellikleri kaydedilmiştir. M TA uzmanları ile arazinin durumu değerlendirilmiş, Geyikli Belediyesinin temin ettiği iş makineleri yardımıyla N: 390. 48’.134, E:260.09’.442 koordinatlı noktada ( bu noktada yüzey doz hızı : 8,61 pGy/h ve 1 m yükseklikteki doz hızı : 3,48 pGy/h ölçülmüştü.) karaya doğru 3-4 m’lik trenç açılm ıştır (Resim 4).
R esim 4. N: 390. 48.134, E:260.09’.442 Koordinatlı
Noktada Açılan Trenç (Hantepe).
Yapılan kazı sonrası radyoaktivite içeren malzemenin karaya doğru devam etmediği gözlenmiştir. Açılan trençte 1 nolu noktada doz hızı; 1,44 pGy/h , 2 nolu noktada ise doz hızı; 0,348 pGy/h olarak ölçülm üştür (Resim 5).
R esim 5. Açılan Birinci Trençteki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
Daha sonra aynı trenç açma işlemi doz hızı: 9,66 pGy/h olan N: 390. 48’. l l l , E:260.09’.433 koordinatlı sahip noktada da tekrarlanm ıştır (Resim 6, 7).
R esim 6. N: 390. 48.11!, E:260.09’.433 Koordinatlı
Noktada Açılan Trenç(Hantepe).
R esim 7. Açılan İkinci Trençteki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
İkinci trençte ! nolu noktada 3,65 pGy/h, 2 nolu noktada 0,26! pGy/h ve 3 nolu noktada ise 0,174 pGy/h doz hızları ölçülmüştür. Bu çalışma ile radyoaktivite içeren malzemenin karaya doğru ilerlemediğini gözlenmiştir.
Denizden yaklaşık 30-40 m mesafedeki, kurumuş dere ağzında N : 390. 48’.I77, E:260.09’.468 koordinatlarına sahip ve doz hızı 0,305 pGy/h olan noktada 1,5
m’lik çukur açılmıştır. Çukurun dibinde doz hızı; 0,278 |jGy/h ölçülm üştür (Resim 8).
Resim 8. N: 390. 48’.177, E:260.09’.468 Koordinatlannda
Açılan Çukur (Hantepe).
R esim 9. Açılan İkinci Çukurdaki Radyasyon Ölçüm
Yerleri (Hantepe).
Denizden 30-40 m etre uzaklıkta, doz hızı; 2,78 |jGy/h ve koordinatları N: 390. 48’.249, E:260.09’.466, olan 1,5 m’lik ikinci bir çukur kazılmıştır (Resim 9). Bu çukurda 1 no’lu yüzeye yakın noktada 1,65 |jGy/h, 50 cm derinlikteki 2 no’lu noktada 0,618 |jGy/h ve 1,5 m derinlikteki 3 no’lu noktada ise 0,479 |jGy/h’lik
doz hızları ölçülmüştür. Bu çalışma radyoaktivite içeren malzemenin derinliğine bir devamı olmadığını göstermiştir.
Bu çalışmalardan sonra Hantepe Plajı civarındaki villalarda oturan sakinlerden gönüllü olanlardan 9 kişinin evine radon ölçümü yapabilmek amacıyla Radosys nükleer iz dedektörleri yerleştirilm iştir. Koordinatları belirlenen evlerin içinde doz hızı ölçüm leri yapılmıştır. Hantepe plajı ve çevresinde yapılan çalışmalar basın tarafından yakından izlenmiştir (Ek.2).
Hantepe Plajına gelen kumların kaynağını saptayabilmek amacıyla, Karabigada bulunan granit yataklarının üzerinde radyasyon ölçümü yapılmış ve ölçülen değerin (0,092 ^Gy/h) doğal radyasyon seviyelerinde olduğu görülmüştür. Yine Ezine, Bayramiç ilçelerinden Kaz Dağlarına doğru uzanan bölgede de magmatik kayaçlar ve granit yataklarının olduğu M TA uzmanlarınca belirtilm iştir. Bu bölgeden geçen Karam enderes Çayı Kumkaleden denize dökülmektedir. Bunun üzerine Kumkalede de radyasyon ölçüm leri yapılmıştır. Radyasyon seviyeleri yüksek bulunmamıştır. Fakat Hantepe plajında karşılaşılan demir içeren siyah malzemeye Kumkalede de rastlanılm ıştır (Resim 10, 11). Kumkaleden numune alınmış ve Karam enderes Çayının denize döküldüğü noktaya ulaşılmaya çalışılmıştır. Fakat fiziki şartlar sebebiyle araştırm a derinleştirilem em iştir.
R esim 10. K u m k aled e D e m ir İçeren Siyah M alzem enin M ıknatıslarla Toplanm ası
Resim 11. Ku m k aled e D e m ir İçeren Siyah M alzem e
28-29 Haziran 2006 tarihleri arasında Çanakkale’den başlayarak İzmir’e kadar olan sahil şeridi havadan radyasyon ölçüm sistemi ile taranm ıştır (İzmir-Edremit- Erdek hattı ve Erdek-Çanakkale-İzmir sahil şeridi). Yapılan çalışmalar ve ölçüm ler sonucunda, yalnızca Hantepe-Geyikli plajı civarında 232Th konsantrasyonunda anom aliler tespit edilmiştir. Çalışmaların sonucu 29 Haziran 2006 tarihli basın açıklaması ile kamuoyuna duyurulmuştur (Ek. 1).
T A E K uzmanları ile eşzamanlı olarak M TA Genel Müdürlüğü uzmanları tarafından yapılan incelem eler sonucunda hazırlanan raporda Hantepe Plajında tespit edilen radyoaktif çökellerin doğal taşınma sonucu oluştuğu ve bu çökellerin kara yönünde devamlılığının bulunmadığı ifade edilmektedir. Elde edilen veriler ve yapılan değerlendirm eler sonucunda T A E K tarafından aşağıda sıralanan faaliyetlerin yürütülmesine karar verilm iştir.
1. Radyolojik anomali tespit edilen plajdaki kumun yüzeysel olarak iş makineleriyle kaldırılması ve alanda radyasyon taramasının yapılması,
2. Kaldırılan kumun T A E K Çekm ece N ükleer Araştırm a ve Eğitim Merkezine taşınması,
3. Bu işlemlere başlamadan önce uzmanlarımız tarafından Geyikli/ Hantepe sakinlerinin doğal radyasyon kaynakları ile halihazırda yapılan ve yapılacak işlemler hakkında bilgilendirilmesi.
04 Temmuz 2006 tarihinde radyasyon taraması için görevli olan personel plajın uç noktasından başlayarak 1,5 m aralıklarla Nal dedektörlü radyasyon ölçüm cihazlarını kullanılarak tarama işlemine başlamışlardır (Resim 12).
R esim 12. H an te p e Plajının Radyasyon T aram ası Ç alışm aları
Aynı gün Çanakkale Valiliği ziyaret edilerek yapılacak işlemler hakkında bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilm iştir. Belediyelere ve yörede bulunan site sakinlerine radyasyon ölçüm cihazları temin edilmiştir. Çanakkale Valiliği İl Sivil Savunma Müdürlüğü, Çanakkale İl Jandarma Komutanlığı, Çanakkale Ç evre ve Orm an İl Müdürlüğü, Hantepe Site Yönetim i, Ezine Belediye Başkanlığı ve Geyikli Belediye Başkanlığına Ç N A EM üretimi NEB-211 radyasyon ölçüm cihazları verilm iştir.
Bölgede belirlenen noktalara çevre dozim etreleri yerleştirilm iş, bu dozim etreler üç ayda bir değiştirilerek doz hızı değerleri takibe alınmıştır. Aynı gün çevre site sakinlerine haber verilerek Hantepe Plajında halkı radyasyon konusunda bilgilendirme toplantısı gerçekleştirilm iştir. Broşürler dağıtılmış, radon dedektörleri isteyen kişilere dağıtılmış, form lar düzenlenerek kayıtlar alınmıştır. Tüm plaj bölgesinde iki ayrı güzergahta plaj yüzeyinde ve yerden 1 m yükseklikte doz hızı ölçüm leri yapılarak plajın doz hızı taraması gerçekleştirilm iştir. Bu tarama sonucu doz hızı dağılımı Şekil 15’da gösterilm ektedir.
(Y ü zey)
(Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
Şekil 15. H an te p e Plajı R adyasyon D o z Hızı Dağılım ı (K u m Kaldırılm adan Ö n c e )
Radyasyon seviyesi nispeten yüksek görülen bölgeler ve risk faktörünü artırm a olasılığı olabilecek yerler Geyikli Belediyesi tarafından sağlanan ekipler ve iş makineleri yardımıyla 06 Temmuz 2006 tarihinde nakliye için uygun görülen 2 ayrı bölgede toplatılm ıştır (Resim 13).
R esim 13. R ad yo ak tivite İçeren Ku m ların Kaldırılm ası (H a n te p e ).
Toplanan yaklaşık 500 ton kum, 17 adet kamyonla 07 Temmuz 2006 tarihinde Ç N A E M ’e gönderilm iştir (Resim 14).
Kumların taşınması işlemi bittikten sonra ekipler tarafından bir kez daha plaj bölgesi radyasyon ölçüm leri gerçekleştirilm iştir (Resim 15.).
Resim 15. K u m Kaldırıldıktan So n ra Plajın Radyasyon Taram ası Ç alışm aları (H a n te p e ).
Kum kaldırıldıktan sonra ölçülen doz hızı dağılımı Şekil 16’da gösterilm iştir. Yüksek radyasyon dozu tespit edilen bölgeler yeniden kazıtılarak tem izletilm iştir.
(Y ü ze y)
(Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
Şekil 16. H an te p e Plajı Radyasyon D o z Hızı Dağılım ı (K u m Kaldırıldıktan So n ra)
R esim 16. H a n te p e Plajının K u m Kaldırıldıktan So n ra G ö rü n ü m ü
Aynı gün 25 çift çevre termolüminesans dozim etreleri (T LD ) sahil boyunca ve site içerisinde koordinatları kayıt edilerek yerleştirilm işlerdir (Şekil 17).
Şekil 17. Ç e v r e T erm o lü m in esans D o zim e tre le rin in K o o rd in a tla ra Bağlı O la ra k Dağılımı
Doğal radyasyon seviyelerindeki değişimleri inceleyebilmek için bu bölge bir yıl boyunca izlenmiştir. Ç evre dozim etreleri üçer aylık periyotlarla değiştirilmiş ve sonuçlar Tablo 17’de verilm iştir. Bu değerlendirme sonuçlarına ilişkin doz hızı grafiği Şekil 18’da verilm ektedir.
T ab lo 17. Ç an akkale İli G e yik li İlçesi H a n te p e Plajı Ç e v r e D o z im e tre si Ö lç ü m Sonuçları
No: Koordinatlar D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) N : 390 48’ ... E:2 6 o 09’ . 05/07/2006-15/09/2006 15/09/2006-18/01/2007 18/01/2007-11/04/2007 11/04/2007-10/07/2007 274 463 515,21 ± 62,03 204,02 ± 30,28 235,42 ± 26,71 K 2 261 468 1198,95 ± 402,20 4 54,84 ± 29,32 565,50 ± 46,02 337,39 ± 57,33 3 242 473 669,55 ± 361,22 235,68 ± 7,40 242,21 ± 20,10 K 4 5 232 465 K 156,43 ± 2,44 223,16 ± 0,17 B 6 220 468 383,84 ± 132,15 K 166,17 ± 23,32 K 7 199 468 516,26 ± 6,61 190,62 ± 19,40 K 132,50 ± 3,39 8 187 461 K 190,01 ± 13,75 239,08 ± 5,57 173,22 ± 11,75 9 157 457 K 100,05 ± 6,79 K 131,98 ± 10,18 10 135 449 362,88 ± 87,70 104,84 ± 1,91 109,79 ± 26,45 141,29 ± 26,36 11 114 440 362,27 ± 13,92 132,07 ± 8,79 161,04 ± 28,28 80,65 ± 12,27 12 101 430 K 7 3,17 ± 3,13 93,35 ± 3,57 62,81 ± 9,74 13 174 608 192,97 ± 20,97 70,56 ± 3,39 98,92 ± 16,88 91,61 ± 6,87 14 161 619 148,07 ± 3,92 60,64 ± 1,13 96,74 ± 6,53 82,04 ± 9,57 15 200 638 153,21 ± 35,24 53,33 ± 1,31 70,38 ± 30,97 82,82 ± 11,05 16 214 652 177,57 ± 27,14 K 98,48 ± 6,09 56,72 ± 3,92 17 256 627 153,73 ± 15,14 K 162,69 ± 23,58 48,20 ± 8,00 18 254 671 168,78 ± 5,66 K 71,25 ± 4 1,67 89,52 ± 15,57 19 304 697 179,05 ± 25,67 69,60 ± 4,44 85,17 ± 4,8 7 59,68 ± 3,31 20 289 754 154,25 ± 9,48 9,40 ± 9,48 79,52 ± 9,40 84,04 ± 3,57 21 314 775 175,48 ± 16,88 69,34 ± 10,96 93,96 ± 2,78 52,98 ± 2,00 22 355 738 171,65 ± 7,57 67,95 ± 1,31 K 93,70 ± 5 ,1 3 23 311 735 186,53 ± 1,83 67,51 ± 4,61 92,48 ± 2,96 55,42 ± 7,22 24 320 658 193,58 ± 1,39 74,12 ± 3,74 99,44 ± 2,35 59,94 ± 1,39 25 209 462 K K
No: Koordinatlar D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) D O Z HIZI (nGy/h) 26 115 435 140,59 ± 4,8 7 K 27 285 454 294,32 ± 23,49 213,50 ± 14,70 28 295 452 K K 29 318 438 169,22 ± 5,92 128,06 ± 5,48 30 269 458 B 31 237 466 K K : Kaybolan TLD B : Bozulmuş TLD HANTEPE ÖLÇÜMLERİ İSTASYONLAR
Şekil 18. Ç an ak k ale İli G e yik li İlçesi H an te p e Plajı Ç e v r e D o z im e tre si Ö lç ü m Sonuçlarının Değişim i
Kum kaldırıldıktan 10 ay sonra radyasyon doz hızı tarama işlemleri tekrarlanm ıştır (Şekil 19). Yapılan ölçüm lerde doz hızı değerleri daha önceki değerlere göre düşük bulunmuştur. Bu durumun plajın yer yer 1 ile 1,5 m yüksekliğinde yosun ile kaplı olmasından kaynaklandığı değerlendirilm iştir.
(Y ü z e y ) (Y e rd e n 1 m yü kseklikte)
5. S O N U Ç ve D E Ğ E R L E N D İR M E
1970 yılından bu yana Çanakkale ve çevresinde çeşitli üniversite ve kuruluşlarla işbirliği içinde yapılan doğal radyasyonun ölçümüne yönelik çalışmalar da havadaki doz hızı ölçüm leri, sularda ve toprakta radyoaktivite ölçüm leri Haziran 2006 tarihinden itibaren tekrarlanm ıştır. Hantepe Plajı çevresinde bulunan yüksek radyasyonlu bölge bir yıl boyunca radyolojik olarak izlenmiştir. Hantepe Plajında bulunan yüksek doğal radyoaktivite içeren kumlar plajdan kaldırılarak müdahalede bulunulmuştur.
Hantepe Plajında yapılan radyasyon taraması çalışmalarında doz hızı değerleri kum yüzeyinde ve yerden 1 m yükseklikte ölçülmüştür. Doz hızı değerlerinin kazı öncesi yüzeyde 0,200 pGy/h ile 10,875 pGy/h arasında, yerden 1 m yükseklikte ise 0,226 pGy/h ile 3,110 pGy/h arasında değiştiği tespit edilmiştir.
Kum kaldırma işlemlerinden sonra bu değerler yüzeyde 0,148 pGy/h ile 8,091 pGy/h ve 1 m yükseklikte 0,174 pGy/h ile 2,871 pGy/h aralığında ölçülmüştür. Söz konusu işlemden 10 ay sonra Nisan 2007 tarihinde ise yüzeyde 0,070 pGy/h ile 4,437 pGy/h ve 1 m yükseklikte ise 0,104 pGy/h ile 2,697 pGy/h doz hızı değerleri ölçülmüştür. Doz hızı değerlerinin aritm etik ortalaması alındığında, kum kaldırılmadan ve kum kaldırıldıktan sonra radyasyonun önemli miktarda azaldığı gözlenmiştir. Tüm ölçüm lerin aritm etik ortalamaları alınarak etkin doz hesabı yapılm ıştır (Tablo 18). Hantepe plajında yapılan müdahale sonucu muhtemel etkin doz yılda 1 mSv altına düşmüştür.
T ab lo 18. H a n te p e Plajı O rta la m a D o z Hızı v e Etkin D o z D e ğ e rle ri
O rt. doz hızı (yüzey) (pGy/h) Standart sapma O rt. doz hızı (@1 m) (pGy/h) Standart sapma Etkin Doz (mSv/y)
Kazı öncesi (Tem. 2006) 1,381 1,190 0,997 0,601 1,223
Kazı sonrası (Tem. 2006) 0,984 0,797 0,777 0,443 0,953
