6. ÖNEMLİ GÜNLER
6.3. HIDRELLEZ
Mayısın ilk haftası Anadolu, Balkan ve Kafkas coğrafyasında yaşayan halkların yazın başlangıcı olarak kabul ettikleri gündür. Bu nedenle çok eskilerden bu yana ‘yılbaşı’ ya da ‘yaz başı’ bayramı olarak kutlanır. Köylerde yaşayan halk takvimine göre yıl yaz ve kış olmak üzere iki bölüm olarak kabul edilir. 6 Mayıs ile 7 Kasım arası 186 gün yaz, 8 Kasım ile 5 Mayıs arası 179 gün de kış günleri olarak bilinir.200
Erken kalkmanın eve bereket ve insana da kısmet getireceğine inanılır. Bu yüzden de hıdrellez günü yatılmaz sabah erkenden kalkılır. Sabah güneşi üzerine doğarsa bu yıl kısmetlerin kapalı denir. Uğursuzluk ve bela getireceğine inanılarak bu gün tarlaya gidilmez, iş yapılmaz. Bugün sadece eğlenilir. Hıdrellez ev iyice temizlenerek karşılanmalıdır.
Sabah erkenden herkes çavdarlara gider ve sağlık için yuvarlanılır. Bel ağrımasın diye bele yeşil çavdar bağlanır. Buna hıdrellez kuşağı denir. Yüzlerdeki lekelerin geçmesi ve yüzün güzel olması için ayak basılmamış buğdaylardaki çiğlerle
iyilik sağlık için diyerek 3 kere yüzler yıkanır. Demir gibi olmak için dereden bakırla
su alınır ve ya yüz yıkanır ya da banyo yapılır.201 41 çeşit ot toplanır, sarı hıdrellez
otu202 toplanır. Suya konur akşamdan, o gece yıldızların altında bırakılır ve hıdrellez günü bunlarla banyo yapılır hastalıklar gitsin sağlık gelsin diye.
199 Hıdrellez= Po. Gergövden (Küplü Beldesi, Esetçe Beldesi, Ortakçı Köyü) /Ederlez/ Dallık
(Lalacık, Hacıköy, Pazardere Köyleri)/ 3 50(Üç Elli)
200http://pomaknews.com/?p=827
201 Nahcivan’da ise bayram sabahı akarsu başına gidilerek sudan atlanır. Sudan 7 kova su alınarak hayır ve bereket için eve serpilir. Azerbaycan Folkloru Antologiyası
Kızlar akşamdan toplanır allanır, pullanır, süslenir. Kızlar kırmızı krep örter bugün.203 Kadınlar kızlar bu sene hafif geçsin diye başına ipekli tülbent takarlar.
Kızlar çömleğe koymak için akşamdan ya çiçek yapar ya da çömleğe niyet ederek herkes yüzük, küpe, düğme gibi kendinden bir parça eşya koyar. Çömlek akşamdan gül dibine bırakılır. Hıdrellez günü kızlar toplanarak bu çömleği maniler eşliğinde açarlar. Buna martufal çıkarma denir. Küçük bir kız çocuğu çömleğin başına geçer ve bir kız mani söyler, o küçük kız çocuğu da çömlekten bir eşya çıkarır. Çıkan eşya kiminse bu mani de onun sayılır. Kızlar arasında bu şekilde eğlence yapılır.
Akşamdan ne dilek varsa bir kâğıda çizilir, gül dalına asılır. Mesela bekâr olan yüzük, çocuğu olmayan bebek resmi çizer. Dileğin su gibi tez gelmesi için sabah dereye gidilince bu kâğıt akan suya salınır.204
Piknik yapmak için yeşilliklere, kırlara meralara çıkılır. Salıncaklar205
kurulur. Sallandıkça hastalıkların gideceğine sağlığın geleceğine inanıldığı için genç yaşlı herkes sallanır. Oğlanlar sevdiği kızları sallarlar.206 Daireler çalmak, maniler,
şarkılar söylemek, tahterevalli atlamak, çıngırak, dönemeç gibi oyunlar oynamak hıdrellezde yapılan eğlencelerdir.
Geçen yılın kötülüklerinden kurtulmak için akşamdan eski hasırlar yakılarak
3 kere ateşten atlanır. Hasırların eski olması gerekir. Ateşten atlarken Babu kömür ben demir veya düşman toprak ben yaprak gibi sözler söylenir. Ateşten atlayınca
hastalıkların gideceğine sağlık geleceğine inanılır. Bazen ise ateşten sabah atlanır. Hıdrellez günü koyun, kuzu veya oğlak kesmek âdettendir. Kişi fakir ise köyün ileri gelenleri o kişiye birer kuzu veya oğlak getirir. Bir gün önceden nohutlu ekmek yapılır. Bugüne özel yapılan yemekler vardır:
-luşnik/ leşnik207
-belmaş (höşmerim tatlısı)208
203 Büyünlü Köyü.
204 Dilek için suyun başına gitme inancı Nahcivan’da Nevruz günü gece su arkının başına su geldiği zaman yapılır. Azerbaycan Folkloru Antologiyası
205 Salıncak= Po. Lulka
206 Salıncakta yükseğe sallanılması kısmetin açılması olarak izah edilir. Yaşar Kalafat, Türk Kültürlü
Halkların Halk İnançlarında Geçmişten Günümüze Kişioğlu, Ankara, 2015 s.260
-bari (hıdrellez böreği)209 -tirenisa210
-zelnik211 -teleme212 -kaymaçina213
Bekârlar bugün üç yudum yer ve bir yudumunu bırakır. Bu şekilde kısmetlerini rüyalarında göreceğine inanılır.214
Yumurtalar ellenirse domuz başı çıkacağına inanılır. İğneler ellenirse uğursuzluk olacağına, ayran dövülürse yoğurtların ekşiyeceğine inanılır. Ekmek yapılırsa ekmeklerin küfleneceğine inanılır. Hıdrellez haftasına kadar çamaşır serilirse yağmur yağmayacağı düşünülür.
Hıdrellezde yağmur yağarsa kızlar saçları uzasın diye yağmur altında durur. Kızlar saçlarının urgan gibi uzun ve kalın olması için saçlarını urgan üzerine oturup tarar ve belik örer. Göğüsleri çıkmaya başlayan kızların göğüsleri tas kadar olması için göğüslerine tas kapatılır.
Gelişme çağındaki çocukların boyunun uzaması için gün ağarmadan önce çocuk uyurken poposu kamışla veya oklavayla üç kere dürtülür. Çocuklar kırmızı beyaz olması için sabah uyurken yastıklarının altına beyaz ve kırmızı gül yaprağı, elma yanaklı olması için ise elma yaprağı konur.
Sabah dereden dönülünce evlerin, ahırların kapılarına;
208 Genellikle bütün köyler ŞŞ:NK bkz. Yemekler 3. Belmaş 209 Küplü Beldesi FÜ:KB bkz. Yemekler 14. Bari
210 Esetçe Beldesi AT:EB bkz. Yemekler 52. Tirenisa
211 Suluca, Barağı Köyleri ZG:SuK bkz. Yemekler 57. Zelnik/ Zilnek 212 Suluca, Barağı Köyleri ZG:SuK bkz. Yemekler 51. Teleme 213 Elmalı Köyü NK:EK bkz. Yemekler 18. Kaymaçina
214 Aras ve Çoruh vadisinde ise Nevruz gecesi bekârlar bokol ya da tuzlu klik denilen ekmekten 3 yudum yiyerek konuşmadan uyur. Ekmeğin bir parçası pencerenin önüne bırakılır. Ertesi gün kargalar ekmeği hangi yöne götürmüşse kısmetinin o tarafta olduğuna inanılır. Azerbaycan uzmanlarına göre zararlı hallerin veya hastalıkların sebebi bilinen kara iyeler vardır. Yaşar Kalafat, Batı Türklüğü ve
Halk İnanmalarının Mitolojik Kök Hücreleri-1- Ankara, 2013 s. 87 Kars, Iğdır, Ağrı, Bitlis ve
Azerbaycan’ın birçok yerinde bu uygulama yapılır. Yaşar Kalafat, Türk Kültürlü Halkların Halk
- eve yılan gelmemesi için ısırgan konur.
- evde yaşayanların ve hanenin ayva gibi sert olması için ayva dalı konur. - hanenin yeşermesi için yeşil olmak şartıyla söğüt dalı veya erguvan konur. - kırmızı iplikle yeşillikler bağlanır.
İneklerinin dere gibi sütü olması için kadınlar sabah dere kenarından birkaç çalı çırpı toplar ve bunlarla sütlaç kaynatırlar.
Meyve vermeyen ağaçlar bu yılda meyve vermezsen kesileceksin diyerek baltayla korkutulur.215
Hıdrellezden bir gün önce bahçede iki tane taze soğanın yaprakları kesilir, biri bahtım biri cahtım olur. Bahtım olarak kesilen soğana kesildiği yerden kırmızı ip bağlanır. Hıdrellez sabahı gidip hangisinin uzadığına bakılır. Bahtım uzarsa bu yıl kısmetin açık, cahtım uzarsa kısmetlerin kapalı olacağına inanılır.