HİZMET TESLİMLERİNDE HASILATIN DOĞMA ZAMANI

TMS 18 Hasılat Standardı’na göre hizmet sunumuna ilişkin bir işlemin sonucunda elde edilecek hasılat tutarı, güvenilir bir şekilde tahmin edilebiliyor ise hasılat, işlemin tamamlanma derecesi dikkate alınarak finansal tablolara yansıtılır. İşlem sonucunun güvenilir bir şekilde tahmin edilebilmesi için aşağıdaki koşulların tamamının gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu koşullar;

- Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi,

- İşleme ilişkin ekonomik yararların işletme tarafından elde edilmesinin muhtemel olması,

- Raporlama dönemi sonu itibariyle işlemin tamamlanma derecesinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi,

- İşlem için şuana kadar katlanılan maliyetler ve ilerde katlanılacak maliyetlerin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi.

TMS 18 Hasılat Standardı’na göre hizmet sunumuna ilişkin hasılat tamamlanma yüzdesi yöntemine göre, işlemin tamamlanma derecesi dikkate alınarak, belirlenmektedir. Bu doğrultuda bilanço tarihi itibariyle tamamlanma yüzdesi yöntemine göre hesaplanan tamamlanan hizmete karşılık gelen hasılat tutarı finansal tablolara gelir olarak yansıtılacak, bu gelirin sağlanması için katlanılan maliyetler ise gider olarak finansal tablolara yansıtılacaktır (Örten vd.,2011:289). Hizmet teslimlerinde hasılatın bu yönteme göre belirlenmesi işletmenin dönem içindeki performansı hakkında yararlı bilgiler sağlayacaktır. Hizmet teslimlerinde

35

hasılatın bu esasa göre muhasebeleştirilmesinde, TMS 11 İnşaat Sözleşmeleri standardı düzenlemeleri yol gösterici niteliktedir. Ayrıca hizmetlerin sunumuyla ilgili, proje yöneticileri ve mimarların sunduğu hizmetler gibi, bazı sözleşmeler doğrudan inşaat sözleşmeleri ile ilgili olması nedeniyle, bu sözleşmelere bağlı olarak ortaya çıkan hasılat tutarı “TMS 11 İnşaat Sözleşmeleri” standardı hükümlerine göre muhasebeleştirilmesi gerekmektedir(Karapınar, 2011: 18).

Bir işlemin tamamlanma düzeyi çeşitli yöntemlerle belirlenebilir. İşletme verilen hizmeti güvenilir bir şekilde ölçen yöntemi kullanır. İşlemin niteliğine bağlı olarak bu yöntemler aşağıdakileri içerir (TMS 18: 24):

- Yapılan işe ilişkin incelemeler,

- Raporlama dönemi sonuna kadar yapılan hizmetlerin verilecek toplam hizmetlere oranı,

- İşlemin toplam maliyeti ile bugüne kadar katlanılan toplam maliyetin oranı. İşlemin tahmini toplam maliyetlerine yalnızca verilen veya verilecek olan hizmetlerin maliyetleri yansıtılır.

Hak edişler ve müşterilerden alınan avanslar hizmetin tamamlanama derecesinin tespitinde dikkate alınmaz.

İşletme tarafından işlemin karşı tarafıyla aşağıdakiler üzerinde anlaşmaya vardıktan sonra güvenilir tahminlerde bulunabileceği kabul edilir (TMS 18:23).

- Taraflarca sunulacak ve alınacak hizmetle ilgili olarak her iki tarafın yaptırıma bağlanmış hakları,

- Hizmet bedeli,

- Ödeme şekil ve koşulları.

Belirli bir dönemde, belirsiz sayıda işlemin yapılması suretiyle sunulan hizmetler için; başka bir yöntemin tamamlanma düzeyini daha iyi temsil edeceğine ilişkin bir kanıtın bulunmaması durumunda, hasılat belirlenmiş dönem boyunca eşit olarak finansal tablolara yansıtılır. Belirli bir işlemin diğer bütün işlemlerden önemli olması durumunda, hasılatın muhasebeleştirilmesi önemli işlemin yerine getirilmesine kadar ertelenir (TMS 18: 25). Buna bağlı olarak diğer giderlerinde

36

ertelenmesi yapılır. TMS 2 Stoklar Standardında, ertelenen bu giderlere hizmet stoku denilmektedir (Ölçen, 2008:15).

Hizmet stokunun ortaya çıktığı diğer bir durum ise, tamamlanma düzeyinin belirlenmesinde yapılan işe ilişkin incelemeler veya raporlama dönemi sonuna kadar yapılan hizmetlerin verilecek toplam hizmetlere oranı yöntemlerinden birinin kullanılarak tamamlanma düzeyinin belirlenmesidir. Bu düzeye göre, işe ilişkin incelemeler sonucu işin tamamlanma düzeyine göre gerçekleşen giderlerin gelir tablosu hesaplarına aktarılması söz konusu olur. Gelir tablosuna aktarılmayan giderler, bilançoda hizmet stoku olarak raporlanır (Örten vd., 2011: 295).

Örneğin; bir dekorasyon işletmesi bir binanın tüm iç dekorasyon işini 10.000 TL bedelle almıştır. İşin tahmini olarak 8.000 TL’ye bitmesi beklenmektedir. Dönem sonu geldiğinde 2.700 TL’lik harcama yapılmış, 3.200 TL tahsil edilmiştir. İşin tamamlanma düzeyi, işe ilişkin incelemeler esas alınarak %30 olarak saptanmıştır.

Bu durumda işletme dönem sonunda 3.000 TL hasılat olarak 2.400 TL ise hizmet satış maliyeti olarak gelir tablosu hesaplarına alacaktır. Geriye kalan 200 TL’lik tahsilat avans olarak, 300 TL ise hizmet stoku olarak bilanço hesaplarında yer alacaktır (Örten vd. 2011: 296).

İşletmenin hizmet sunumuna ilişkin hasılatı doğru bir şekilde belirleyebilmesi için, işletmede etkin bir finansal bütçeleme ve raporlama sisteminin mevcut olması gereklidir. İşletme, hizmet sunumu devam ederken, verilen hizmete ilişkin hasılat tahminini gözden geçirip gerektiğinde değiştirir. Tahminlerin bu şekilde düzeltmeye tabi tutulması, işlemlerin sonuçlarının güvenilir bir şekilde tahmin edilemediği anlamına gelmez (TMS 18:23).

Hizmet sunumuna ilişkin işlem sonucunun güvenilir bir şekilde ölçülemediği durumlarda, hasılat ancak finansal tablolara yansıtılmış giderlerin geri kazanılabilir tutarı kadar finansal tablolara yansıtılır (TMS 18:26). İşlem sonucunun güvenilir bir biçimde tahmin edilememesi dolayısıyla, katlanılan maliyetler kadar hasılat yazılması sonucunda, finansal tablolarda bu işlemden kaynaklanan kar ya da zarar görünmeyecektir. Katlanılan maliyetlerin geri kazanılmasının muhtemel olmadığı

37

durumlarda ise finansal tablolara hasılat yansıtılmayacak ve katlanılmış maliyetler gider olarak muhasebeleştirilecektir (TMS 18:28).

Örnek: ABC Özel Güvenlik Ltd. Şti. A Büyükşehir Belediyesi ile büyükşehir

sınırları içindeki parklarda güvenlik hizmetini 1 yıl süreyle 200.000 TL bedelle yapmak için 01.06.2013 tarihinde anlaşmıştır. Ödemeler 3 aylık dönemler itibariyle takip eden ayın 3. gününde yapılacaktır. Anlaşma süresi boyunca ABC işletmesinin 120.000 TL gidere katlanacağı tahmin edilmektedir. ABC işletmesi 01.06.2013 tarihinde büyükşehir belediyesinden 60.000 TL avans almıştır. Dönem sonu itibariyle 70.000 TL gider gerçekleşmiştir.

_________________ 01/06/2013 _________________

100 KASA 60.000

340 ALINAN AVANSLAR 60.000

_________________ / _________________

Dönem sonu itibariyle tamamlanma derecesi= 70.000/120.00= 0.58

Dönem sonun itibariyle gerçekleşen hasılar = 0.58*200.000 = 116.000

_________________ / _________________

120 ALICILAR 56.000

340 ALINAN AVANSLAR 60.000

600 YURTİÇİ SATIŞLAR 116.000

_________________ / _________________

740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 70.000

DEĞİŞİK VARLIK VE KAYNAK HS. 70.000

_________________ / _________________

622 SATILAN HİZMET MALİYETİ 70.000

741 HİZMET ÜRETİM MAL. YAN. 70.000

38

2.7.FAİZ, TEMETTÜ, KULLANIM ÜCRETLERİNDE HASILATIN