HASILATIN DOĞUM ZAMANI

TMS 18’e göre aşağıdaki koşulların tümünün gerçekleşmesi durumunda hasılat doğmuş sayılır (TMS, 18: 14).

- Mallarla ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmesi, - Mallar üzerinde kontrol ve yönetsel etkinliğin sürdürülmemesi, - Hasılatın güvenilir olarak ölçülmesi,

31

- Yüklenilen veya yüklenilecek maliyetlerin güvenilir olarak ölçülmesi.

Bu koşullar aşağıda açıklanmıştır:

2.5.1. Mallarla İlgili Önemli Risk ve Getirilerin Alıcıya Devredilmiş Olması

Mal satışlarında malların alıcıya teslim edilmesiyle mallar fiziksel olarak alıcının eline geçmektedir (Özkan, 2005: 68). Ancak, mülkiyetin devrine rağmen işletme sahiplikle ilgili önemli riskleri taşımaya devam ediyorsa bu işlem bir satış değildir ve hasılat olarak muhasebeleştirilmez. Bu duruma ilişkin aşağıdaki örnekler verilebilir (TMS, 18: 16).

- İşletmenin normal garanti hükümleri kapsamı dışında yetersiz performansa ilişkin yükümlülük taşıması,

- Satış hasılatının işletme tarafından tahsil edilmesinin, alıcının söz konusu maldan üçüncü kişilere satmak suretiyle hasılat yaratması koşuluna bağlı olması,

- Satışın ilgili varlığın monte edilmesi koşuluyla yapılması ve sözleşmenin önemli bir bölümünü oluşturan montajın henüz işletme tarafından tamamlanmamış olması,

- Alıcının alış sözleşmesi ile belirlenen bir gerekçeye dayanarak alımdan vazgeçme hakkının bulunması ve işletmenin söz konusu malların iade edilip edilmeyeceğinden emin olmaması.

İşletmenin sahiplikle ilgili önemsiz bir riski taşıması durumunda, işlem satış niteliğindedir ve hasılat olarak finansal tablolara yansıtılır. Örneğin, satıcı yalnızca alacak tutarının tahsilatını güvence altına almak amacıyla hukuki sahipliği muhafaza edebilir. Eğer, işletme böyle bir durumda sahiplikle ilgili önemli risk yararlarını devretmişse, işlem satış niteliğindedir ve finansal tablolara yansıtılır. İşletme tarafından sahipliğe ilişkin önemsiz risk taşınmasına ilişkin bir başka örnek de, alıcının memnun kalmaması durumunda bedelin iade edileceği bir perakende satıştır. Bu gibi durumlarda hasılat, satıcının gelecekteki mal iadelerini güvenilir bir biçimde tahmin edebilmesi ve bunlar için geçmiş deneyimler ve diğer ilgili veriler çerçevesinde bir karşılık ayırması koşuluyla, satışın gerçekleştiği tarih itibariyle

32

finansal tablolara yansıtılır (TMS 18:17). Ancak mal satışı ile ilgili olan, ilerde ortaya çıkabilecek normal garanti koşullarındaki maliyetlerin güvenilir bir biçimde tahmin edilemediği durumlarda (örneğin malın yeni olması, o malla ilgili normal garanti koşullarında değişiklik yapılması gibi nedenler) işletme bu tahmini yapabilir hale gelinceye kadar satış hasılatının tahakkuku ertelenebilir (Özkan, 2005: 72).

Örneğin, internet üzerinden satış yapan A işletmesi, yaptığı satışlarda 30 gün koşulsuz iade garantisi vermektedir. Bu durumda A işletmesinin satışı ne zaman gerçekleşmektedir.

A işletmesi, satışını yapmış olduğu ürünü için 30 günlük koşulsuz iade garantisi vermektedir. Bu açıdan söz konusu mala ilişkin risk ve getiri devri sözkonusu 30 günlük iade süresinin dolması ile birlikte yapılacaktır. Ancak, burada riskin düzeyi önemlidir. İşletme geçmiş deneyimlerine bakarak riskin düzeyinin düşük olduğunu ve bu tür satışlarda %2’lik bir dönüş olduğunu tespit ediyor ise, satış bu 30 günlük süre sonunda değil, satış anında gerçekleşmiş sayılır. %2’lik iadeye ilişkin ise karşılık ayrılır (batıymm. agis, 14.05.2013)

_________________ / _________________

108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 1.000.000

108 01 Kredi Kart Slipleri

600 YURTİÇİ SATIŞLAR 980.000

374 İADE GARANTİSİ GİDER KARŞILIĞI* 20.000

*bu hesap öneri niteliğindedir.

_________________ / _________________

2.5.2. Satılan Mallar Üzerinde Kontrol ve Yönetsel Etkinliğin Sürdürülmemesi

İşletmenin sattığı mallara ilişkin risk ve getirileri karşı tarafa devrettiğinin göstergeleri; satılan mallar üzerinde etkin bir kontrolün olmaması ve malla ilgili yönetsel kararları alamaması durumlarıdır (Örten vd. 2011: 288).

33

Örneğin işletme yasal mülkiyeti, müşteri teslimatı kabul ettiğinde ve montaj ile test süreci tamamlandığında karşı tarafa geçecek bir mal sattığında, mala ilişkin hasılatı, risk ve getirilerin alıcıya geçtiği yani mala ilişkin kontrol ve yönetsel etkinliğin alıcıya devredildiği zaman olan montajın tamamlandığı ve müşterinin teslimatı kabul ettiği anda tahakkuk ettirebilecektir.

2.5.3. Hasılat Tutarının Güvenilir Bir Biçimde Ölçülebilmesi

Hasılatın finansal tablolarda gösterilebilmesi için hasılat tutarının güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde hasılat tutarı finansal tablolra yansıtılmayacaktır. Hasılatın belirlenmesi belirli bir şarta bağlanması durumunda da o şart gerçekleşene kadar hasılatın tahakkuku ertelenir (Örten vd. 2011: 288).

Örneğin A İnşaat A.Ş. inşaat sektöründe faaliyet gösteren bir işletmedir. A İnşaat A.Ş. B Belediyesinin açtığı ihaleyi kazanması durumunda, 100 adet PVC pencerelerinin 10.000 TL bedelle temini için C AŞ. İle anlaşmışsa, burada satış işlemi ihaleyi kazanma şartına bağlandığı için herhangi bir hasılat kaydı yapılmaz (batıymm. agis, 14.05.2013).

2.5.4. İşleme İlişkin Ekonomik Yararların İşletmece Elde Edilmesinin Muhtemel Olması

Hasılatın finansal tablolara yansıtılabilmesi için gerekli olan bir diğer koşul da işleme ilişkin ekonomik yararların işletmece elde edilmesinin muhtemel olması durumudur. Bu koşul bazı durumlarda tahsilat yapılana veya bir belirsizlik ortadan kaldırılana kadar gerçekleşmeyebilir (batıymm, agis. 14.05.2013).

Örneğin, merkezi yurt dışında olan bir işletmeye yapılan satışta, yetkili otoritenin malın yurt dışına çıkışına izin vermesi konusunda belirsizlik varsa hasılat tutarının işletmece elde edilmesi konusunda belirsizlik mevcuttur ve hasılat finansal tablolara yansıtılmamalıdır.

34

2.5.5. İşleme İlişkin Yüklenilen veya Yüklenilecek Olan Maliyetlerin Güvenilir Bir Biçimde Ölçülebilmesi

Hasılatın elde edilmesi için katlanılan giderlerin güvenilir bir biçimde ölçümlenmesi koşuluyla hasılat finansal tablolara yansıtılır. Ancak, giderler güvenilir bir biçimde ölçülemiyorsa hasılat finansal tablolara yansıtılmaz; böyle durumlarda mal satışıyla ilgili daha önceden alınmış bedel yükümlülük olarak muhasebeleştirilir (TMS 18: 19).