HİKMETLERDE KULLANILAN PINAR

Bir pınara vardım üç lezzet verir Birisi kaynar da ikisi durur Gâhî gâh olur da üçü de kurur Fehmeyle göreyim o ne pınardır.⁴⁰³

…

Teslim Abdal

Bu bölümde birçok kaynak taranmasına rağmen pınar motifinin dini-tasavvufi halk şiirlerinde sınırlı sayıda kullanıldığı görülmüştür. Bu kullanımlarda pınar;

zemzeme, çağlayan ilme, kutsal bir suya benzetilmiş ya da bir mekân adı olarak karşımıza çıkmış, özellikle de pınara mecazi bir anlam yüklendiği, ona coşkun aşk kaynakları olarak bakıldığı ve Allah’a duyulan aşk, coşkunluğun; sevda pınarı, gönül pınarı gibi ifadelerle kullanıldığı görülmüştür.

403 İsmail ÖZMEN, TESLİM ABDAL Hayatı ve Şiirleri, Ankara, 2002, s.217

SONUÇ

Halk Edebiyatı ürünlerinde halk yaşamının izlerini görmek mümkündür. Halk etkileşim içinde olduğu pınar, dağ, ova gibi varlıklara farklı bir yaklaşımda bulunur.

Anlatılarda bu yaklaşımın izleri görülür.

İncelenen halk şiiri örneklerinde pınarın çeşitli anlamlarda kullanıldığı görülmüştür. Bu anlamlar göz önünde bulundurularak şiirler sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma sırasında pınar motifinin daha çok mekân olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir. İnsanların hayatta rastladıkları, aşina oldukları öğeleri meramlarını anlatırken daha rahat ve sıkça kullandıkları görülmektedir. Birbirinden çok farklı konuları işleyen halk şiiri türlerinde pınar motifinin kullanılması bunun en iyi açıklayıcısıdır. Bir ağıtta pınar motifi kullanılırken aynı zamanda neşeli, hareketli bir oyun havasında da pınar motifinin kullanıldığını görmek mümkündür. Ayrıca “pınar”

kelimesinin birçok farklı isimle bir araya getirilerek Akpınar, Dumlupınar, Karapınar, Yaylapınarı, Sırapınarı gibi özel bir isim olarak kullanıldığı da gözlemlenmiştir. İşin ilginç yanı ise bu yerlerin bazılarında pınarın bulunmamasıdır.

Bu da insanlar için pınar kelimesinin kullanılmasında bu yörede bulunup bulunmamasının önem arz etmediğinin delilidir.

İncelenen metinlerde pınarın halk şiirlerinde buluşma yeri olarak da kullanıldığı görülmüştür. Gençlerin birbirlerini gördükleri yerler pınar başlarıdır.

Eski dönemlerde bir araya gelemeyen gençler eve getirilecek su bahanesiyle evden ve aileden uzaklaşmayı fırsat bilmişlerdir. Delikanlılar sevdiklerini görebilmek için pınarı saatlerce nasıl gözlediklerini birçok nazım türünde dile getirmişlerdir. Bu beklemelerin karşılığını genç kızların ağzından döküldüğü belli olan halk şiirlerinde de görmekteyiz. Bu bekleyişler neticesindeki buluşmalar oldukça saf ve temiz buluşmalardır. Sevenin veya sevilenin bir bakışı, bir tebessümü için pınarda saatlerce beklemek işten bile değildir. Duyulacak bir tatlı söz veya verilecek bir mendil ise aşığın kendini mutluluktan kaybetme sebebi olabilmektedir.

İncelenen halk şiiri türlerinde pınarın kullanıldığı üçüncü anlam ise kişileştirilmiş pınarlardır. Pınar başlarında sevdiklerini bekleyen gençler onları bulamayınca umudu pınara bağlamakta ve sevdiklerinin yerini ona sormaktadırlar.

Pınar bu tür şiirlerde bazen soru sorulan bazen rahatlıkla sevgiliyle baş başa kalınan hatta bazen de kıskanılan bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Pınar başlarına koşan delikanlılar dertlerini bir sırdaş olarak gördükleri pınara anlatırlar. Belki de bunu pınarın tüm sıkıntıları alıp götüreceğini düşündükleri için yaparlar.

Büyük bir aşkla yanan âşık eğer sevdiğinden yüz bulamazsa yıkılır. Sevdiğine toz konduramayan âşık acısını pınardan çıkarmaktadır. İşte bu durum pınarların beddua ve serzenişe konu olmasına neden olmaktadır. Sevgiliye yapılamayan sitem pınara yapılmakta ve tüm olanların suçlusu olarak sevilenin görüldüğü ilk yer olması sebebiyle pınarlar kabul edilmektedir. Bu yüzden de pınarların her türlü felaketi hak ettiği düşünülmektedir.

Son olarak pınar mecaz anlam, yan anlam ve benzetmelerle karşımıza çıkar.

İnsanlar hayatlarının her aşamasında büyük öneme sahip olan pınarlara birçok anlam atfetmiştir.

Ninnilerde pek çok anne temizliğini esas alarak sütünü pınara benzetmiştir.

Çocuğuna kendi sütünden başka ancak cennet pınarını, zemzem pınarını yakıştırmıştır. Âşık Edebiyatı ve Anonim Halk Edebiyatında ise sık sık sıkıntı ve dertlerin çokluğu ve coşkunluğu dert pınarı, gam pınarı gibi ifadelerle dile getirilmiştir. Ayrıca bu anlamların bir arada kullanıldığı şiirlere de rastlanmıştır.

Özellikle dini-tasavvufi halk şiirlerinde pınara mecazi bir anlam yüklendiği görülmektedir. Pınarlar coşkun aşk kaynakları olarak görülmüş ve Allah’a duyulan aşk, coşkunluk; sevda pınarı, gönül pınarı gibi ifadelerle anlatılmıştır.

İncelenen şiirlerde bir kıtada başka diğer bir kıtada başka anlamlarda kullanılmış pınar motifi de oldukça fazladır. Bunların yanı sıra pek çok şiirde aynı imgelerin kullanıldığı görülmüştür. Özellikle farklı yörelerden derlenen türkü, ninni, mani gibi Anonim Halk Şiiri türlerinde aynı dizelerin kullanıldığı görülmüştür. Bu durum farklı coğrafyada yaşayan aynı kültürün insanlarının ortak bir kaynaktan beslendiğinin en güzel kanıtıdır. Ayrıca incelenen pek çok türkünün ise birbirinden çok uzak yörelerde hiç değişmeden aynen dillendirildiği görülmüştür. Bu da Halk Şiiri türlerinin çok hızlı yayılabildiğini ve yüzyıllar geçmesine rağmen kalıcı olduğunu göstermektedir.

Kültür mirasımızın özellikle sözlü gelenekten beslenip geliştiğini de hesaba katarsak pınarın sadece su olarak düşünülmesi elbette kabul edilemez; çünkü bir

unsur her zaman ilk oluştuğundaki anlamıyla kullanılmaz. Kullanan topluma ve toplumun kültürüne, yaşam felsefesi ve inançlarına göre yeni anlamlar, yeni özellikler kazanır. İşte pınarlar bu bahsettiğimiz durumlardan oldukça etkilenmiştir.

Araştırmamızda incelenen Anonim Halk Şiiri türleri olan mani, türkü, ağıt, ninni, bilmece, tekerleme; Âşık Şiiri türleri olan koşma, semai, varsağı, destan ve Dini-Tasavvufi Halk Şiiri türleri olan ilahi, nefes, deme ve hikmetler bizim yaşamımız ve inancımızla yoğrulan kültürümüzün paha biçilmez değerleridir.

Halk edebiyatı nazım türlerinde yaptığımız incelemelerde pınar motifine azımsanamayacak kadar çok rastlanmıştır. Halk pınarları hayatlarının bir parçası olarak görmüş ve dillendirdiği şiirlerde pınarı çok farklı anlamlarda sıklıkla kullanmıştır.

Bu araştırmada halk şiiri örnekleri türlerinin özelliği de dikkate alınarak farklı bölümlerde incelenmiştir. Ayrıca bu farklı bölümlere verilen örnekler de motifin örnekteki anlamı ve görevi dikkate alınarak sınıflandırılmıştır.

Halk edebiyatında pınar motifi ile ilgili kapsamlı bir araştırma henüz yapılmadığından bu motifin de incelenmesi gerektiğini düşündük.

Yaptığımız bu araştırmada birçok kaynak taranmış ve taranan bu kaynaklarda pınarın geçtiği yerler seçilmiş ve bunlarla ilgili değerlendirmeler verilmiştir. Bu değerlendirme ve örneklere bakıldığında pınarın bir motif olarak incelenmesinin bir zaruret olduğu görülmektedir. Bu gerekliliği az da olsa yerine getirmek için tez konusunu özellikle pınar motifi olarak seçtik. Yapılan araştırma, inceleme ve değerlendirmelerle oluşturulan bu tezle halk edebiyatı motif incelemelerine bir yenisinin eklendiğini düşünüyoruz.

Pınarın kullanıldığı yerleri tespit ederek pınarın halk edebiyatı açısından önemini göstermeyi amaçladığımız bu çalışmanın bundan sonra yapılacak çalışmalara esin kaynağı olmasını dileriz.

KAYNAKÇA

ACAR, İsmail Hakkı, (1990),Zara Folkloru, İstanbul: Özemek Matbaası

AÇIKGÖZ, Halil, (1987), Âşık Deryami: Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Adapazarı Belediyesi Yayınları No.2, TÜRKİYAT Matbaacılık

AKGÜL, Necmi, (1985), Rize Manileri, İzmir: Fatih Matbaası

ARTUN, Erman, (2001), Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları

AVAN, Yasemin, (1995), Aksaraylı Âşıklar, Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür Yayınları No:2

BAŞGÖZ, İlhan, (1993), Türk Bilmeceleri 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları BEKKİ, Salahaddin,(2004), Baş Yastıkta Göz Yolda Sivas Türküleri, İstanbul:

Kitabevi Yayınları

BEYDİLİ, Celal, (2005),Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayınları

BORATAV, Pertev Naili,(2000), Tekerleme: Türk Halk Masalının Tipolojik ve Stilistik İncelemesine Katkı, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları

ÇELEBİOĞLU, Amil, Y. Z. ÖKSÜZ,(1995), Türk Bilmeceler Hazinesi, İstanbul:

Kitabevi Yayınları

ÇELEBİOĞLU, Amil,(1995), Türk Maniler Hazinesi, İstanbul: Kitabevi Yayınları ÇELEBİOĞLU, Amil,(1995), Türk Ninniler Hazinesi, İstanbul: Kitabevi Yayınları ÇELİK, Ali, Manilerimiz ve Trabzon Manileri, Ankara: Akçağ Yayınları

ÇIKMAN, Zeki, (1977), Folklorumuzda ve Edebiyatımızda Göz, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları:279 Halk Kitapları:8, Pars Matbaası

ÇİFTLİKÇİ, Ramazan, (2000), Arapgirli Halk Şairi FEHMİ GÜR: Hayatı-Sanatı-Bütün Şiirleri-I, Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları: 2

ÇİNE, Hamit, (2003), Burdur’dan Damlalar, Burdur: Arzu Ofset ve Reklam Ajansı ÇOBANOĞLU, Özkul, (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları

ÇOBANOĞLU, Özkul,(1993),“Türk Kültür Tarihinde Su Kültü”,Türk Kültürü, Ankara