Hekate Kutsal Alanı (Lagina) (Muğla)

Lagina; Muğla ili, Yatağan ilçesi, Turgut Mahallesi sınırlarında Kapıtaş Mevkii’ndedir. Karia'lıların önemli kült merkezi olan Lagina kutsal alanının ünü zamanımıza kadar gelmiş olup bu yöre halen Leyne ismi ile de tanınır203_.

Son yapılan araştırmalar, yörenin eski Tunç Çağından (MÖ 3000) günümüze kadar kesintisiz bir iskâna sahip olduğunu göstermektedir. Seleukos kralları büyük imar çalışmaları ile Lagina kutsal alanını dini merkez ve buraya 11 km. uzaklıktaki Stratonikeia kentini de bölgenin siyasi merkezi yapmıştır204 _{(Şekil 103).}

Şekil 103: Hekate Tapınağı (Yatağan, Muğla)205

203 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.47)} 204 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.48)}

Lagina'da ve Stratonikeia bouleuterionu duvarlarında halen mevcut olan yazıtlardan öğrendiğimize göre, bu iki kent birbirlerine kutsal bir yol ile bağlanmıştır. Burada tanrıça Hekate'ye ait bir kutsal alan ile bu kutsal alanın çevresinde yerleşimler bulunmaktadır. Hekate Kutsal Alanı’nda; giriş kapısı (propylon), kutsal alanın etrafını çevreleyen duvar (peribolos), kutsal alan içerisinde üzeri kapalı dinlenme ve gezinti yerleri (stoa), kurbanların kesilip tanrıçaya sunuların gerçekleştirdiği yapı (altar) ve içinde tanrıçanın heykelinin yer aldığı tanrıçanın evi (tapınak), başka tanrı/tanrıça ve imparatorlara ait küçük tapınaklar (naiskoslar), anıt sütun ve heykel kaideleri ile burada yaşayan rahiplerin evleri ve en az bir çeşmenin varlığı bilinmektedir206 _{(Şekil 104).}

Şekil 104: “Hekate Kutsal Alanı” planı207

206 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.49)} 207 _{Kaynak: http://bikeclassical.blogspot.com/2016/11/ (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 01.02)}

Yapılan araştırmalar Lagina çevresindeki kalıntıların MÖ 3.bine kadar gittiğini göstermektedir. Lagina'daki küçük buluntular ise MÖ 8.yüzyıla kadar inmektedir. Kutsal alanda önemli imar faaliyetleri MÖ 3.yüzyılda başlamış ve sonraları devam etmiştir. Son çalışmalar Hekate kutsal alanının Doğu Roma Dönemi (Bizans) ve sonrasında da kullanıldığını ve buraya yeni yapılar inşa edildiğini göstermektedir208_.

Lagina Hekate Kutsal Alanı Stratonikeia Antik Kenti'nin kült yeri, bölgenin de dini merkeziydi. Lagina, Stratonikeia antik kentine yaklaşık 8,5 km uzunluğunda, 3-3,5m. genişliğinde kutsal bir yol (sacra via) ile bağlıydı. Hekate için Lagina'da her yıl normal, dört yılda bir de büyük şenlikler düzenlenmekteydi. Bu şenliklerin nasıl olacağı ve neler yapılacağı belli kurallara bağlanmıştı. Yıllık gerçekleştirilen şenliklerde düzenli olarak yapılan ve birkaç gün süren “Anahtar Taşıma” törenleri olmaktaydı. Böylece törenler belirli bir düzen içerisinde yıllık olarak devam ediyordu. Anahtar taşıma töreninde genç kızlardan oluşan bir koro ilahiler söyleyerek Lagina’dan çıkıp, Stratonikeia’ya varıyor, kente bağlılıklarını bildirip tekrar kutsal alana geri geliyorlardı. Bu koronun kutsal alana girmesinden sonra buradaki dini törenler başlıyordu. Anahtar taşıyan görevli kız tarafından tapınağın kapıları açılıyordu. Kutsal alana gelen insanlar, kutsal alanın batı kenarı boyunca düzenlenmiş olan basamaklarda oturup töreni izliyorlardı209_.

Lagina ve çevresinde, gelirleri Hekate kutsal alanına ait pek çok zeytinlik ve tarım arazileri vardı. Bunlar tamamen vakıf arazileriydi. Hekate Kutsal alanı ile ilgili masraflar vakıf mallarından elde edilen gelirler ve tapınağa yapılan bağışlardan karşılanıyordu. Kitabelere göre başka şehirden bir vatandaşın Lagina'da oturması ve toprak sahibi olmasının özel bir izne tabi olduğu ve isteyen her vatandaşın Lagina'da oturamadığı anlaşılmaktadır. Hekate kutsal alandaki kişilerin Stratonikeia şehir devletine milletvekili gönderme hakkına sahip olduğu bilinmektedir210_.

Kutsal alan ve çevresinde Klasik, Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde pek çok yapı inşa edilmiştir. Hekate adına MÖ 100 yıllarında yapıldığı bilinen büyük ölçekli tek tapınağın burası olması ve antik dönemin en pahalı mimari düzeni olan Korinth nizamının bu yapıda kullanılması tapınağın önemini göstermektedir. Augustus'un buraya yardım etmesi ve

208 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.50)} 209 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.51)} 210 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.52)}

bunun propylonda kapı lentosuna yazılması, bölgede Lagina Hekate Kutsal Alanı’nın büyük bir öneme ve yaptırım gücüne sahip olduğunu ortaya koymaktadır211_.

Erşen (2015), “Hekate Kutsal Alanı” ile ilgili olarak şunları söylemektedir:

“Ve Büyük İskender’in ardından Batı Anadolu’yu ele geçiren Makedonyalı krallar, Lagina’ya onun, sadece ona ait olan yeryüzündeki tek tapınağını dikerler. Bu, onun evcilleşmesine giden yoldur. Ve Hekate, bir dönem ıssız nitelikler taşıyan bir tanrıçanın, vahşi kabul edilen halkıyla beraber nasıl uygarlaştığını anlatır. Lagina’da bir süre sonra büyükbaş hayvanlar kurban edilmeye başlayacak, tanrıçanın şenliklerinde halka para dağıtılacaktır.” (Şekil 105)

Şekil 105: Hekate Tapınağı (Yatağan, Muğla)212_.

211 _{Kaynak: https://mugla.ktb.gov.tr/TR-177740/lagina.html (Ziyaret Tarihi: 20.12.2019, 00.53)} 212 _{Görsel: https://vici.org/vici/28562/ (Ziyaret Tarihi: 08.10.2019, 23.25).}

Arkeoastronomik Açıklama

Aşağıdaki gökyüzü görüntüleri bize bir durumu açıkça göstermektedir. Bu durum güneydoğu yönelimli Hekate Tapınağı’nın en uzun gece olan 21 Aralık’ta “Sirius” yıldızı ile olan ilişkisidir. Sirius yıldızı Büyük Köpek Takımyıldızı’nın en parlak yıldızıdır. Ayrıca gece gökyüzünde Ay ve Venüs’ten sonra en parlak gök cismidir (Şekil 106) (Şekil 107) (Şekil 108) (Şekil 109).

Robert Temple (2007), “The Sirius Mystery” adlı kitabında “Hekate” ve “Sirius” ilişkisinden şu şekilde bahsetmektedir:

“Köpek Yıldızı Sirius, bir dişin hiyeroglifiyle temsil edilir, bu nedenle Mısır'da hem 'diş' hem de 'köpek' anlamına gelen bir kelime olduğunu bilmek de önemlidir. Ben, “shaar”, 'diş' ve sha 'bir tür köpek', sha-t 'dişi köpek', shai 'bir köpek tanrısı' ve Isis ile özdeşleştirilen Hathor'un bir biçimi olan “Shaait”ten söz ediyorum. Ayrıca sha-t 'yüz' anlamına gelir ve Yunan Hekate ile eşanlamlıdır.

Güney İtalya'da bulunan bir İsis tapınağı, iç kutsallığında yüz gözlü Argus'un bir resmine sahiptir (ancak, normal bir yüz ve gözlerle tasvir edilmiştir). Isis'in gizemleri bu kutsal alanda kutlandı. Ayrıca Danaos'un elli kızı geleneksel olarak Mısır'dan Yunanistan'a (ve dolayısıyla güney İtalya'ya) Plutarch'a göre Isis gizemleri olan Thesmophoria'nın gizemlerini getirdi. Bu yüzden Isis'in 'elli' ve 'yüz' (Hekate) ile en gizli ve kutsal seviyelerde yakından bağlantılı olduğunu görüyoruz ve İsis, Sirius ile özdeşleştirildi.”

Eski zamanlarda da her biri elli aylık iki kutsal saltanatı bir araya getirmek ve yüz aylık bir 'Büyük Yıl' oluşturmak gelenekseldi. Yunan tanrıçası Hekate tam anlamıyla 'yüz' anlamına gelir. Argo masalıyla ilgiliydi ve Robert Graves tarafından Isis'le özel olarak ilişkilendirildi ve diğer şekillerde Sirius ile 'yeraltı dünyası versiyonu' olarak bağlantılıydı.

Actaeon'u takip eden elli cehennem avcısı Cerberus'ta, daha önceki gelenekte elli başı olan cehennem avcısı olan bir muadili var. Bu elli kafa daha sonra Gilgamesh'in orijinal elli arkadaşı gibi gelenekte atıldı ve Cerberus'un üç kafaya sahip olduğu söyleniyordu. Ama aslında Hesiod'un tanımladığı gibi elli tane vardı. Bu yüzden bu da elli (Sirius, Köpek Yıldızı) ile bağlantılı ve Sirius'un yeraltı dünyası versiyonu olarak tanrıça Hekate aracılığıyla çeşitli şekillerde bağlantılı olan başka bir köpek motifi. (Elli Sümer Anunnaki'nin yeraltı dünyasında benzerleri vardı. Yeraltı dünyasında elli 'ölüm muadili' olarak veya cennette elli kadar gölgeler yüz yapıyor - Hekate'in anlamı.)”

Şekil 106: Hekate Tapınağı (Tarih: 21 Mart, MÖ 100) (Yön: Güneydoğu) (Program: Stellarium)

Şekil 108: Hekate Tapınağı (Tarih: 23 Eylül, MÖ 100) (Yön: Güneydoğu) (Program: Stellarium)