Hayvan davranışları ve hastalıklar konusu üzerine yapılan çalışmalar

Ayak hastalıklarının ve tırnak lezyonlarının belirlenmesinde de hayvan davranışlarından yararlanılmıştır (Cermak, 1988; Singh ve ark., 1994; Chapinal ve ark., 2009; Ito ve ark., 2010).

Norring ve ark. (2008) süt ineklerinde dinlenme zamanları, ayak yaralanmaları, temizlik, tırnak sağlığı açısından serbest duraklarda yatak altlığı olarak kum ve saman kullanımını karşılaştırmışlardır. Aynı zamanda yatak malzemesinin ineklerin tercihleri için etkili olup olmadığını incelemişlerdir. Çalışma sonucunda ineklerin saman yataklarda geçirdiği zaman artış göstermiş ve inekler kum yerine saman materyali seçmişlerdir. Kum duraklar ineklerin temizliği, sağlığı için daha avantajlı bulunmuştur. Ayrıca ayak yaralanmalarının ve tırnak lezyonlarının saman altlıklara göre kum olanlarda daha çabuk iyileştiği görülmüştür.

Wechsler ve ark. (2000) süt ineklerinde davranış ve ayak yaralanmalarında saman altlık ya da yumuşak altlık kullanımını incelemişlerdir. Çalışma sonucunda, yumuşak altlık ile saman altlık kullanımının inekler üzerinde davranışsal bir değişiklik yaratmadığı bulunurken, tarsal eklem bölgesinde ikisi arasında farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir.

27

Hayvancılıkta önemli bir hastalık olan metritisle ilgili de çalışmalar yapılmıştır. Buzağılamadan 3 hafta önce ve 3 hafta sonrası olan geçiş döneminin, süt inekleri için hem metabolik hem de enfeksiyöz hastalıklar açısından büyük risk taşıdığı belirtilmiştir (Grummer, 1995; Drackley, 1999). Üreticiler hayvanlarının sağlığını izlemek için süt üretim miktarlarının yanı sıra süt ya da idrar testlerini kullanabilmektedirler. Ancak bu tür sürü testlerinin uygulanması hem zaman kaybı olarak görülmekte hem de masraflı olarak düşünülmektedir. Bu yüzden geçiş dönemindeki ineklerin sağlık durumlarını izleyebilmek ve değerlendirebilmek için pratik bir yöntem olması daha faydalı olacaktır. Bazı araştırıcılar (Urton, 2005; Urton ve ark., 2005) doğum öncesi geçiş döneminde ineklerin beslenme davranışında bir azalma ya da artmanın, doğumdan sonra metritisin gelişme riskini ne ölçüde arttırdığını test etmek istemişlerdir.

Süt ineklerinde doğumu takip eden hafta içinde metritisin görülme sıklığı fazladır. Erken tanı ve doğru teşhis metritis ile mücadeleyi kolaylaştırır. Metritisli inekler, düşük süt verimi ve düşük üreme performansı sergilerler. Etkilenen inekler hastalıkla ilgili açık belirtiler gösterse bile, sık sık Veteriner Hekim kontrolünden geçmeyen ineklerde bu hastalık fark edilemeyebilir. Beslenme davranışındaki değişikliklerin metritise nasıl bir etkisi olduğunu bulmak için ineklerin, geçiş periyodunda beslenme alanına gitmeleri izlenmiştir ve her 2-4 gün içinde rektal vücut sıcaklığı ve vaginal akıntıları metritis açısından kontrol edilmiştir. Doğumdan sonraki 3 haftayı aşkın bir süre boyunca yapılan gözlemlerde ineklerin %69’unda metritis bulguları belirlenmiştir ve bu hayvanlar beslenme alanına diğerlerine göre daha

28 Hayvan Yetiştiriciliği Ve Hayvansal Üretimde Güncel Yaklaşımlar

az gitmişlerdir. Sonuç olarak beslenme davranışı için ayrılan süredeki azalmanın metritisli ineği belirleyebilmek için kullanılabileceği vurgulanmıştır (Urton, 2005; Urton ve ark., 2005).

Benzer şekilde metritis gibi bazı diğer hastalıkların belirlenmesi veya hastalık sonucu hayvandaki davranış değişikliklerinin belirlenmesi amacıyla birçok çalışma yapılmıştır (Siivonen ve ark., 2011; Medrano-Galarza ve ark., 2012; Sepulveda-Varas ve ark., 2014).

Rajala-Shultz ve ark. (1999) hafif ateşli olan ineklerin sağlıklı olan ineklere göre ortalama olarak daha fazla süt ürettiğini tespit etmişlerdir.

Sepulveda-Varas ve ark. (2014) mastitis ile ilgili yapmış oldukları çalışmada davranışın hayvanlarda hastalığın tanımlanmasında önemli rol oynadığını ifade ederek süt ineklerinde sık görülen mastitis hastalığında davranışın rolünden bahsetmişlerdir. Çalışmalarında klinik mastitis tanısından önce yatma, beslenme ve inekler arasındaki rekabet davranışlarındaki değişiklikleri belirlemişler ve daha sonra meme içi antibiyotik kullanımından sonraki davranışlarla karşılaştırmışlardır. Hayvan refahı üzerinde etkili olan mastitisin erken tanısıyla refah seviyesi arttırılır ve hastalığın maliyeti düşürülebilir. Bu gibi nedenlerle davranışın giderek hastalıkların tanısında kullanılmasının arttığı söylenebilir. Hastalıklarda izlememiz gereken davranışlara genel aktivitenin düşmesi, yem tüketiminin azalması ve sosyal davranışlarda azalma örnek olarak verilebilir (Milner ve ark., 1997; Dantzer ve Kelley, 2007; Halasa ve ark., 2007; Huijps ve ark., 2008; Weary ve ark., 2009; Medrano-Galarza ve ark., 2012).

29

Yatma davranışı ve doğum sonrası dönemdeki ineklerin sağlıklarıyla ilgili yapılan başka bir çalışmada (Sepulveda-Varas ve ark., 2014) inekleri 3 gruba ayırmışlardır. Birinci grupta topal olmayan ve başka bir klinik veya subklinik herhangi bir bulgu göstermeyenler, ikinci grupta topal olan klinik ve subklinik ya da doğum sonrasında ciddi bir bulgu göstermeyenler, üçüncü grupta hasta olan ya da doğum sonrası dönemde hastalık belirtileri gösteren ama topal olmayan inekleri toplamışlardır. Yatma davranışı hastalıklardan ciddi bir şekilde etkilenmektedir. İlk doğumunu yapan inekler içinde topallık hariç, birden fazla klinik belirti gösteren inekler sağlıklı hayvanlara göre yatma davranışına daha fazla zaman harcamakta ve buzağılama sonrasında daha fazla yatma eğilimi göstermektedir. Birden fazla doğum yapan ve topal olan ineklerde ise yine birden fazla doğum yapan fakat topal olmayanlara göre daha fazla yatma davranışı gösterdiğini tespit etmişlerdir. Doğum sonrası yatma davranışı değişen ineklerin doğum sonrasındaki sağlıkları ve beslenme davranışlarıyla ilişkili olduğunu ifade etmişlerdir (Sepulveda-Varas ve ark., 2014). Benzer çalışmalar da bulunmaktadır (Appleby ve ark., 2001; Jasper ve Weary, 2002; Hepola, 2003; Jensen, 2003).

1.3.Hayvan davranışları konusunda yapılan diğer bazı çalışmalar