Ankara'nın batısındaki Haymana bölgesi, Ankara çevresinin Kretase jeolojisini ve Merkez Pontidleri anlamak için iyi bir fırsattır. Haymana bölgesine 5000 m kalınlığındaki Üst Kampaniyen-Orta Eosen silisiklastik dizilimi hakimdir ve bu Haymana Havzasını oluşturur .Bu bölgenin en büyüğü Haymana kasabasına yakın olan antiklinallerin çekirdeğinde 22 eski dizi bulunmaktadır [31].
Çalışma alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti Şekil 4.1’de verilmiştir. Haymana Havzası, Pontid bölgesindeki tek İç Anadolu havzasıdır [64].
Ankara bölgesindeki en eski stratigrafik birim Geç Triyas dönemine ait Karakaya Kompleksi'dir. Karakaya Kompleksi, ezilmiş, makaslanmış ve lokal olarak hafif metamorfozlu kumtaşı ve şeylden oluşur; bu ünitenin klastiklerinde değişen büyüklükteki Karbonifer, Permiyen ve Triyasik kireçtaşı blokları bulunur. Bazı yerlerde Karakaya kompleksinin tepesinde karasal-sığ deniz konglomerası, Erken Jura’ da kumtaşı ve şeylden oluşan Bayırköy oluşumu ve ammonitico rosso fasies'in yerel seviyeleri kırmızı nodüler kireçtaşı oluşur. Bayırköy oluşumunu Geç Jura-Erken Kretase çağındaki deniz kireçtaşları takip etmektedir.
16
Bu tür sığ deniz kireçtaşları (Bilecik Grubu) Haymana antiklinalinin çekirdeğinde yer almaktadır. Bilecik Grubu kireçtaşlarında aralarında bir uyumsuzluk bulunan Berriasian, Albian Senomanian ve Turonian-Santonian yaşlarında üç derin deniz kireçtaşı-breş ardışıklığı meydana gelmektedir. Jura-Üst Kretase yaşlı kalker istifleri, Alacaatlı olistostromlarında İzmir-Ankara Sütür Bölgesi yakınındaki bölgelerde karbonat blokları olarak görülmektedir [31].
Geç Jura-Erken Kretase sırasında, kolektif adı Bilecik kireçtaşı olan sığ deniz kireçtaşı, Haymana havzasında çökelmiştir. Bu birim daha önce Taşçıbayırı Formasyonu (Callovian-Kimmeridgian) olarak adlandırılan iki farklı formasyona bölünmüştür ve Batı Pontidlerindeki Günören kireçtaşı (Kimmeridgian-Hauterivian), daha önce adlandırılan Bilecik Kireçtaşını grup sıralamasına yükseltmiştir [65].
Erken Kretase'de, Haymana bölgesindeki Bilecik Kireçtaşı'nı Soğukçam Kireçtaşı adı verilen pelajik kireçtaşı ve breşlerin oluşumu izlemektedir. Nadiren açığa çıkarılan bu dizilim, üzerinde bulunduğu Bilecik Kireçtaşı'nın köşeli-yeraltı klipslerinden oluşan ince bir breş katı ile başlayan, Haymana kasabasının doğusunda küçük bir alanda korunmuş olarak tanımlanmaktadır. Merkez Sakarya Havzası'nda Soğukçam Kireçtaşının bazal yaşı zamana zarar verir ve doğuda Geç Tithoniyen'den batıda Hauterivian'a; üst yaşı Geç Aptian'dır [66,67].
17
18
Albian'ın Senomaniyen yaşına kadar önceden bilinmeyen aralığı, Haymana bölgesindeki az miktarda breş, kalsiturbidite ve kumtaşı ile birlikte glokonit içeren marnlı kireçtaşı ve radyosiyal taşıyan pelajik kireçtaşı olarak tanımlanmaktadır. Çoğunlukla Albian yataklarından oluşan ve altta yatan Bilecik Kalkerleri ile uyumsuz bir şekilde örtülen bu birime Okay ve Altıner tarafından Akkaya Formasyonu adı verilmiştir. Üst kısımlarında pelajik kireçtaşları, karbonat ve kuvars taneleri ile ince-orta yataklı ince taneli kumtaşları ile birleştirilir. Bu bölüm Senomanian foraminiferal fauna içerir. Geç Kretase döneminde, pelajik kalker ve Kocatepe Formasyonu adı verilen şeyl dizisinin Haymana yöresinde meydana gelmesi görülür [62]. Bu pelajik dizinin alt kısmı, Alt Orta Turoniyan çağı bej renkli radyolaryen mikritlerden oluşmaktadır. Bunlar, Santonian yaşındaki kırmızı pelajik mikritler tarafından üst üste binen, frekansı artmakta olan ince kırmızı şeyl aralıklarıyla örtülür. Turonian'ın başlarından Santonian'ın başlarına kadar yoğunlaşmış bir karbonat birikimi de birkaç bölümden elde edilen paleontolojik verilere dayanarak Okay ve Altıner tarafından tespit edilmiştir. Bu dönem, Haymana bölgesindeki tek kanıtı nadir görülen kireçtaşı yataklarındaki değişmiş volkanik kül klipsleri olan ve bu da kayanın %2'sinden daha azını oluşturan, dış Pontidlerdeki yoğun denizaltı volkanizması ile karakterize edilmiştir. Geç Kretase, ince-orta tabakalı kumtaşı birikintisine ve Kampaniyen-Maastrihtiyen çağındaki Haymana Formasyonu’nun şeyline tanıklık etmiştir [11,62]. Haymana Formasyonu, distal türbiditleri ve havza birikimlerini temsil eden ince kumtaşı ve silttaşı yataklı çamurtaşları ve şeyllerle başlar. Bu formasyon planktonik foraminiferlere dayanan ve taşınan bentik foraminiferlere dayanan geniş bir Kampaniyen yaşı vermektedir [22,26]. Kocatepe Formasyonu'nun Santonian kireçtaşı ve Kampaniyen-Maastrihtiyen türbiditleri arasındaki temasın uygun olduğu tespit edilmiştir [26]. Maastricht'teki Galatean yay aktivitesinin başlamasıyla birlikte, Haymana-Polatlı Havzası yay tarafında sığlaşırken, oyuk tarafı hala derin deniz koşulları altındaydı. Bu sığlık, Haymana Havzası'nın batı-kuzeybatısındaki birimlerin (Haymana Formasyonu) iri sıralı diziliş karakterine yansıtılmıştır [60]. Haymana-Polatlı havzasının yay bölgesi çevresindeki genişlemiş ve hızlı nehir-göl sedimantasyon (Kartal, Alci ve Uzunçarşı Formasyonları) ile Paleosen’ de devam eden taşıma ve Haymana Havzası'nın güneydoğu kesiminde derin deniz sedimentlerinde (Yeşilyurt ve Kırkkavak Formasyonları) resif birikintilerinden kaynaklanan olistolit oluşumları sona ermiştir [60]. Daha önce ortaya çıkan Haymana-Polatlı Havza çevresinin parçaları, havza dolumu tortularının artan yükünün neden olduğu izostatik dengenin değişimi nedeniyle ön yay havzasının marjı
19
boyunca yerel çöküntüye atfedilen Erken-Orta Eosende kısa süreli sığ ve transgresyonlu bir deniz ile kaplanmıştır. Daha önce Haymana-Polatlı Havzası çevresinin ortaya çıkan kısımları, Erken ve Orta Eosen' de kısa süreli sığ ve geçiş yapan bir denizle kaplanmıştır [60]. Bu olay, yaygın bir Nummulites taşıyan kumlu kalker (Akpınar Kireçtaşı) ve plastiklerin (Beldede ve Çayraz formasyonları) birikmesiyle sonuçlanmıştır. Denizin geri çekilmesi, Geç Eosen ve Erken Oligosen sırasında meydana gelmiştir ve bu da tüm Ankara bölgesinin arazinin bir parçası haline getirmiştir. Sakarya kıtası ile Menderes- Taurid bloğu arasında ilerleyen bu yakınsama hem önyay çökellerinin hem de taban kayaçlarının imbrik bir itme bölgesinde tektonik bir istifleme oluşumuna neden olmuştur. Bunlar nihayet kıyı ovalarında ve büyük göllerde birikmiş olan göl tortularına nazaran Üst Eosen-Alt Oligosen akısına itilmiştir. Daha sonra Ankara bölgesi, yakınsak olayların etkilerini, Erken Kuvaterner döneminde doğrultu atımlı fay neotektonik rejimin ortaya çıkmasına kadar yaşamaya devam etmiştir [68]. Haymana ve yakın çevresinin genel jeoloji haritası Harita 4.2’de verilmiştir.
20