Hayat bilgisi öğretim programında öğrenci psikolojik, biyolojik, sosyal ve kültürel açıdan bütün olarak ele alındığından, öğrencilerin fiziksel ve zihinsel gelişim yaşları ile kazandırılacak beceriler uyum içerisinde olmalıdır. Öğretmenlerde, öğrencilerin bu hazır bulunuşluk düzeylerinin farkında olup, her bir öğrenci arasında
farklılıklar olduğunu fark edip hayat bilgisi ders programını bu durumlara uygun biçimde işlemeleri gerekmektedir.
2004 hayat bilgisi taslağı aşağıdaki ilkeler çerçevesinde hazırlanmıştır:
Hayat bilgisi programı öğretmen ya da konu merkezli değil, çocuk merkezli olmalı; çocuğun bakış açısını yansıtmalıdır.
Öğrenci kendisine sunulan bilgileri ezberleyerek, edilgen bir biçimde öğrenmeye çalışmak yerine, öğrenme-öğretme sürecine aktif olarak katılmalıdır. Kendisine sunulan uyaranları yorumlamalı, anlamlandırmalı ve bilgiyi bizzat kendisi yapılandırmalıdır.
Program aracılığıyla öğrencilere kazandırılmak istenen temel bilgi ve beceriler, gerçek yaşamda çocuğun gereksinimleriyle örtüşmelidir. Hızla değişen ve eskiyen, genellikle de çocuğun yaşamında herhangi bir karşılığı olmayan bilgilere programda yer verilmesi gerekmez.
Program, bireyin yaşam kalitesini artıracak temel becerileri kazanmasına yardımcı olmalıdır. Olabildiğince çok miktarda bilgi depolamak yerine, çocuğun zihinsel yeteneklerini ve kişiliğini her yönüyle geliştirmeye yönelik olmalıdır.
Hayat bilgisi dersleri yetişkinlere özgü bir “ciddiyet” içinde geçmek zorunda değildir. Aksine okul ve ders programları çocuğun eğlenme gereksinimini de karşılamalıdır. Bu anlayışla, hayat bilgisi dersi çocuklar için oldukça eğlenceli ve çocukların zevkle katıldıkları bir ders olmalıdır.
Olaylar ve olgular yaşamın bütünlüğü içinde ele alınmalıdır. Olgular analitik ve atomistik bir yaklaşımla değil, çocukların gelişimsel özelliklerine de uygun bir biçimde bütüncül ve tematik bir yaklaşımla ele alınarak incelenmelidir (HBÖP, 2005).
Bu ilkelere bakıldığında da öğretmenin değil çocuğun aktif olduğu, bilgileri ezberlemek yerine yorumlayıp anlamlandırdığı, devamlı kendini geliştirmeye çalıştığı bir Hayat Bilgisi ders programıyla karşılaşıyoruz. Gelişme, ilerleme ve yeni şeyle üretebilmek için de yaratıcılığın ön planda olması gerektiği aşikardır.
2.11.1. Hayat Bilgisi Dersinde Yaratıcı Düşünme Becerileri
Eğitimin öğrenme-öğretme aşamasındaki gelişmeler, eğitimin niteliğini artırma ihtiyacı ve bilgi alan değil de daha çok öğrenmeyi öğrenen bireyler yetiştirme isteği, yeni yaklaşımlar bulma durumunu gündeme getirmiştir. Öğrenme yaklaşımlarının öğrenme süreci içerisinde bilgi boyutu kadar uygulama boyutunun da önem kazandığı günümüzde, eğitim alanında en çok ilgi gören yaklaşım “yapılandırmacı yaklaşım”dır (Demirel, 2008, 15). Öğretmen bilgiyi veren kişi konumundan çıkıp, öğrenciye yol gösteren kişi rolüne bürünmüştür.
Eğitimde yapılandırmacı yaklaşım bilginin temel alınmasından çok onun nasıl öğrenildiğiyle ilgilenir. Öğrenci bilgiyle uğraşır ve bilgiyi içselleştirirse, o bilgi kalıcı olacaktır. Öğrenme- öğretme ortamlarında yapılandırmacı yaklaşımı önemli kılan yanı, doğal ve teknolojik ortamlarda öğrencilerin kendi anlamlarını oluşturup kendi kendilerine düşünmeyi öğrenmeleridir (Demirel, 2008, 16).
2005 Hayat Bilgisi Programındaki becerilerin kazanılması sürecinde öğrenciler belirlenen aşamalardan bulundukları gelişim düzeyine uygun olan aşamaları geçeceklerdir. Bunun yaratıcı düşünme ile ilgili aşamaları aşağıda verilmiştir:
Yaratıcı Düşünme
Orijinallik ve özgünlük/ Yeni fikirler oluşturma
İmgeleme
Sıra dışı bağlantılar kurma
Sezgi, duygu ve tutkulara açık olma
Risk alma, cesaret ve meydan okuma (HBÖP, 2005).
Bu öğelerden hareket edilerek Hayat Bilgisi Programı’nda yaratıcı düşünme becerisi kazanımları belirlenmiştir. Hayat Bilgisi Programında tanımlanan yaratıcı düşünme becerileri kazandırılarak öğrencilerin yeni fikirler oluşturup bunları özgün şekillerde ifade etmeleri sağlanmıştır.
Tablo 5’te Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında yer alan yaratıcı düşünce becerisinin alt boyutları ile eşleştirilmiş bazı kazanımlar yer almaktadır. Bu
kazanımlarla öğrencilerin yaratıcı düşünce becerisinin hangi aşamasını edineceklerini bilmek öğretmenin öğrencilere rehberlik etmesini kolaylaştıracaktır.
Tablo 5. Hayat Bilgisi Dersinde Yaratıcı Düşünce Becerilerine Yönelik Kazanımlar ve
Yaratıcı Düşüncenin Alt Becerileri Hayat Bilgisi Dersinde Tanımlanan
Yaratıcı Düşünme Becerisinin İçeriği
Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Yaratıcı Düşünme Becerisini Geliştirmeye Yönelik Kazanım Örnekleri
Orijinallik ve özgünlük/ Yeni fikirler oluşturma
C.1.7. Geçmişten günümüze, kılık kıyafette oluşan değişiklikleri araştırır ve bir kıyafet tasarlar.
B.2.18. Ailesindeki yardımlaşmayı gözlemleyerek, aile içinde üstlenebileceği görevlerle ilgili yeni fikirler üretir.
A.3.33. Okulu ve çevresini temiz tutmak için bir proje tasarlar. B.3.10. İnsanlığa hizmet etmiş kişilerin çocukluklarını ve yaptıklarını araştırır ve sunar.
İmgeleme C.1.9. Canlıların hareketlerini ve seslerini birbirinden ayırt eder. A.2.26.Okulu, öğretmeni ve arkadaşlarıyla ilgili duygu ve düşüncelerinin zaman içinde nasıl değiştiğini görsel materyaller tasarlayarak açıklar.
B.3.3 . Hayalindeki evi planlar ve sanat yoluyla ifade eder. B.3.12. Hayalindeki meslekle ilgili duygu, düşünce ve beklentilerini sanat yoluyla ifade eder.
C.3.6. Atatürk’ün hayatıyla ilgili olgu ve olayları sanat yoluyla ifade eder.
Sıra dışı bağlantılar kurma A.1.34. Trafikteki çeşitli sesleri tanır, aralarındaki farklılıkları ayırt eder.
B.2.2. Evinin ayırt edici bir özelliğini belirterek bu özelliğin evini nasıl ‘’eşsiz’’ kıldığını açıklar.
C.3.12 Doğadaki su döngüsünün nasıl gerçekleştiği hakkında sorular sorarak çıkarımlarda bulunur.
Sezgi, duygu ve tutkulara açık olma B.1.19. Evi ve ailesiyle ilgili duygu ve düşüncelerini özgün bir biçimde ifade eder.
C.2.12. Bayram kutlamaları için yaptığı hazırlık çalışmalarını ve bayram sürecindeki duygularını özgün bir şekilde ifade eder. Risk alma, cesaret ve meydan okuma C.3.11. Cumhuriyetimizi korumak, güçlendirmek ve geliştirmek
için yapılması gerekenler hakkında fikirler üretir. (Karabağ, 2009, 297). Kodlar bold yazılmış olup araştırmacı tarafından yerleştirilmiştir.