Havzadaki Su Tahsisleri

Gediz havzasındaki su kullanımları incelendiğinde, havza potansiyelinin büyük bir kısmının sulamada kullanıldığı göze çarpmaktadır (yüzeysel suların yaklaĢık %75‟i). Kentsel su ihtiyacı, elektrik enerjisi üretimi, endüstriyel su ihtiyacı ve sulak alan ihtiyaçları gibi diğer kullanımlar, sulamanın yanında küçük bir paya sahiptirler. Kentsel ve endüstriyel su ihtiyaçlarının tamamına yakını yeraltı sularından karĢılanırken, sulama suyu ihtiyaçları büyük ölçüde yüzeysel sulardan karĢılanmakta; kalite ve kantite açısından su kıtlığının yaĢandığı zamanlarda yeraltı suları sulamada da kullanılmaktadır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

.

Nif Çayında da Gediz havzasının genelinde olduğu gibi sulama suyu ihtiyacının karĢılanmasına yönelik su tahsisi ön plandadır. Su kaynaklarının kullanımında, yüzeysel su kaynaklarına öncelik verilip yeraltısuyu rezervlerinin korunması gerekliliğinin yavaĢ yavaĢ kazandırılması amacıyla DSĠ gibi kurumlar tarafından bu yönde teĢvikler sunulmaya baĢlanmıĢtır.

5.2.2.1 Enerji

Toplam brüt hidroelektrik potansiyeli 406.3 MW olan Gediz havzasında, 1960‟lı yıllardan bu güne değin gerçekleĢtirilen istikĢaf raporları doğrultusunda, tüm geliĢimlerin tamamlanması halinde 94 MW‟lık kurulu güçle, 243 GWh enerji üretimi planlanmıĢtır (DSĠ,1998).

Halihazırda Gediz havzasında sulama ve taĢkın kontrolü amaçlarını da karĢılayan tek enerji amaçlı biriktirme tesisi Demirköprü Barajı ve Hidroelektrik santralidir. 1960 yılında iĢletmeye giren Demirköprü barajı ve hidroelektrik santrali enerji, sulama ve taĢkın amaçlı olarak inĢaa edilmiĢ olup, 69 MW kurulu güçle yılda ortalama 193 GWh enerji üreten, havzadaki en büyük biriktirme tesisidir (DSĠ, 1994). Bu baraj dıĢında havzada hidroelektrik santral bulunmamaktadır.

AlaĢehir sulamalarını gerçekleĢtiren AfĢar barajının membaında, AfĢar II barajı ve hidroelektrik santralının ön inceleme çalıĢmaları devam etmektedir. 2780 ha alanı sulaması düĢünülen ve 4 MW kurulu gücünde yılda 8 GWh enerji üretmesi planlanan tesis, DSĠ nin ön inceleme programında yer almaktadır (DSĠ, 1999).

Nif Çayı üzerinde ve yan kollarında enerji amaçlı hiçbir depolama tesisi bulunmamaktadır.

5.2.2.2 Sulama

Gediz havzasında tarım, havzanın kalkınma planları içinde öncelikli sırada yer almaktadır. Havzada yaĢayan nüfusun büyük bir çoğunluğu, doğrudan ya da dolaylı olarak tarım sektörü içinde yer almaktadır. AĢağı Gediz‟de yer alan geniĢ ovalarda yapılan sulu tarım, ülke ekonomisine de büyük katkılarda bulunmaktadır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

Gediz havzasında 7 büyük sulama sistemi yer almaktadır. Ayrıca havzada bu 7 sulama sistemi dıĢında, DSĠ, evvelce KHGM ve halk tarafından inĢaa edilip iĢletilen irili ufaklı sulama sistemleri mevcuttur. Tablo 5.4‟te Gediz havzasında yer alan ve tamamı sulama birliklerine devredilen 7 büyük sulama sistemi, hizmet ettikleri alanlar ve ana ürün türleri verilmektedir (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

Nif Çayı havzanın AĢağı Gediz bölümünde yer almakta ve sulu tarımda havza genelinde önemli bir paya sahiptir.

ġekil 5.4. Gediz havzasındaki sulama sistemlerinin Ģematik gösterimi

Tablo 5.4 Gediz Havzasında yer alan 7 büyük sulama sistemi ve hizmet alanları (DSĠ, 1998).

Sulama Adı Sulama Alanı (ha) Ana Ürün

Menemen Sulaması 22865 Pamuk

Manisa Sulaması 24641 Pamuk

Turgutlu Sulaması 16374 Üzüm

Adala Sulaması 18338 Üzüm-Pamuk

AlaĢehir Sulaması 11806 Üzüm-Pamuk

Sarıgöl Sulaması 1927 Üzüm

Saruhanlı Sulaması 13702 Pamuk

Toplam 109653 --

Sulamadan dönen sular Gediz Nehri‟ne dökülmekte olup, Nif Çayı üzerinde sulama suyu geri dönüĢ sularının bir etkisi görülmemektedir.

Demirköprü Brj Adala Sulaması Buldan Brj AfĢar Brj AlaĢehir Sulaması Sarıgöl Sulaması Ahmetli Sulaması Emiralem Sulaması YAS GEDİZ

5.2.2.3 Kentsel Kullanım

Gediz havzasında yer alan il ve ilçelerin kentsel su ihtiyaçları, tamamıyla yeraltı suyundan karĢılanmakta ve yüzeysel sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanılmamaktadır. Halihazırda, Sarıkız ve Göksu kuyularından Ġzmir içme suyu ihtiyacının bir bölümü karĢılanmaktadır. Ayrıca Akpınar (Manisa) ve Ilıca (Manisa) kaynaklarından da Manisa ilinin içme suyu ihtiyaçları temin edilmektedir.

DSĠ‟nin yüzeysel suların kentsel kullanımda değerlendirilmesine yönelik olarak yapmıĢ olduğu çalıĢmalar sonucunda, Gediz havzasında Gördes Barajından 57 106 m3, Çağlayan Barajından 45 106 m3, BaĢlamıĢ Barajından ise 42 106 m3 suyun, Ġzmir ilinin artan su ihtiyacının karĢılanması yönünde planlama ve projelendirme çalıĢmaları devam etmektedir (DSĠ, 1999).

5.2.2.4 Endüstri

Havzada endüstriyel amaçlı su ihtiyacı, tamamen yeraltı suyundan karĢılanmakta ve yüzeysel sulardan çekim yapılmamaktadır. DSĠ tarafından planlanan Nif Çayının yan deresi olan Yiğitler deresi üzerinde inĢası düĢünülen Yiğitler Barajı ile, KemalpaĢa bölgesinde bulunan sanayi tesislerinin su ihtiyaçlarının yüzeysel sulardan karĢılanması planlanmaktadır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

5.2.2.5 Sulak Alan

Ġzmir KuĢ Cenneti, Ġzmir il merkezinin 30 km kuzey batısında, Gediz Nehrinin deltası olan Menemen ovasında, Gediz Nehri ile Çamaltı tuzlası arasında yer almaktadır. Ġzmir KuĢ Cenneti, 15.04.1998 tarih ve 23314 sayılı Resmi Gazete‟de yayınlanan 3 no.lu sulak alanlar tebliği ile, RAMSAR sözleĢmesi kapsamında uluslararası öneme sahip sulak alanlar listesine, “Gediz Deltası Sulak Alanı” adı altında dahil edilerek koruma altına alınmıĢtır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

Ġzmir KuĢ Cennetindeki tatlı su ekosisteminin ana su kaynağı geçmiĢte, yağıĢlarla birlikte Gediz Nehri olmuĢtur. Ancak gerek Menemen ovasını taĢkınlardan korumak amacıyla yapılan Kozluca seddesinin inĢaası ve gerekse Menemen ovasını sulayan Emiralem regülatörünün devreye girmesinden sonra, KuĢ Cennetine sağlanan su miktarı ve kalitesinde büyük düĢüĢler olmuĢtur. 1985-1995 yılları arasındaki kurak dönemde ise, KuĢ Cennetine gelen suyun kalitesi ve miktarındaki yetersizlik en üst düzeye ulaĢmıĢtır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).

Tüm bu olumsuzluklar üzerine DSĠ, 1991 yılında Dünya Bankası‟nca kredilendirilen “Ġzmir II. Drenaj ve Tarla Ġçi GeliĢtirme Projesi, Menemen Alt Projesi” kapsamında, KuĢ Cennetine boĢalan drenaj kanallarını bir ana kanalla toplayıp, bölgenin etrafından dolaĢtırarak denize deĢarjını sağlamıĢtır. Ayrıca Menemen sulama kanallarından Se-47 nolu kanalın uzatılması suretiyle, 200 lt/sn su KuĢ Cennetine verilmekte; RAMA Cansuyu projesi kapsamında Süzbeyli köyündeki kuyulardan çekilen 50 lt/sn su da KuĢ Cennetine basılarak, bölgenin temiz su ihtiyacı bir ölçüde karĢılanmaya çalıĢılmaktadır (DEÜ. Sumer ve Ġzsu, 2006).