Türkiye’de ve Dünya’da Havalimanları kapsamında yapılan analizleri, bir havalimanı analiz edilirken hangi kriterlerin baz alındığını hangi analiz yöntemlerinin kullanıldığını tespit etmek amacı ile literatür araştırması gerçekleştirilmiştir. Takip eden paragraflarda ayrıntılarına yer verilen bu araştırmalar Tablo 2’de toplanmıştır.
Mary Johnson ve Yue Gu’nun 2017 yılında yayınladıkları “Genel Havacılık Havalimanlarında FAA6 NPIAS7 Havalimanı Kategorileri Kullanarak Havalimanı
Operasyonları Tahmini” adlı makalede Amerika Birleşik Devletleri’nde Genel havacılık otoriteleri tarafından yayınlanan kategorilere ayrılmış 5010 havalimanı ölçeğinde havalimanları operasyon tahmini yapılmıştır. Burada bahsi geçen kategoriler; Ulusal, Bölgesel, Yerel, Temel ve Sınıflandırılmamış olmak üzere Havalimanları; bir havalimanının yıllık operasyon sayısı, bir hava aracının yıllık operasyon sayısı, bir havalimanının toplam hava aracı sayısı gibi veriler kullanılarak analiz edilmiştir (M. Johnson ve Gu, 2017).
Joseph Sarkis’in 2000 yılında yayınladığı “Birleşik Devletlerde Ana Havalimanlarının Operasyonel Verimlilik Analizi” adlı makalede Veri Zarflama yöntemi kullanılarak Amerika Birleşik Devletleri’nde yer alan 44 havalimanı için operasyonel verimlilik analizi gerçekleştirilmiştir. Verimlilik ölçümleri; havalimanı operasyonel maliyetleri, havalimanı işçi sayıları, kapı sayıları ve pist sayıları olmak üzere 4 giriş ölçümü, operasyonel gelir, yolcu akışı, ticari ve genel havacılık hareketleri ve toplam kargo ulaşımı olmak üzere 5 çıkış ölçümü içermektedir (Sarkis, 2000).
M. Janic ve A. Reggiani’nin 2002 yılında yayınladığı “Havalimanı Yeni Aktarma Merkezi Seçiminde Çok Kriterli Karar Verme Analizi ile Bir Uygulama” adlı makalede Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri kullanılarak Avrupa ölçeğinde yeni aktarma merkezi seçimine yönelik bir çalışma yapılmıştır. Yeni aktarma merkezi seçiminde; nüfus, gelir, havalimanı büyüklüğü, yolcu bazlı havalimanı erişim maliyeti, hizmet bazlı
6 FAA: (Federal Aviation Administration) Federal Havacılık Kurulu Amerika’da bir devlet kuruluşudur.
7 NPIAS: (National Plan of Integrated Airport Systems) Türkçesi Entegre Havalimanı Sistemleri Ulusal
ortalama havalimanı maliyeti, havalimanı kapasitesi, yerleşik pazar payı gibi kriterler baz alınmıştır (Janic ve Reggiani, 2002).
Yu-Chun Chang ve Ning Lee’nin “Düşük Maliyetli Operatörlerin Ağları için Çok Amaçlı Hedef Programlama Havaalanı Seçim Modeli” adlı 2010 yılında yayınlanan makalesinde Asya bölgesinde yer alan 12 havalimanı için en iyi merkezi havalimanını seçmek amacı ile uçuş sayısı, rota uzunluğu, birim maliyetler, talep, rakip sayısı, bilet ücretleri gibi bir çok parametre ele alınarak optimum sonucu bulmaya yönelik çalışma gerçekleştirilmiştir (Chang ve Lee, 2010).
Habip Koçak’ın “Veri Zarflama Yaklaşımı ile Türk Havalimanlarının Verimlilik İncelemesi” adlı 2011 yılında yayınlanan makalesinde Veri Zarflama yöntemi yardımıyla Türkiye’de yer alan 40 havalimanı ölçeğinde; operasyonel maliyetler, çalışan sayısı, uçuş sayısı ve yolcu sayısı giriş parametreleri kapsamında ve yolcu sayısı, uçuş sayısı, toplam yük ve operasyonel maliyetler çıkış parametreleri kapsamında dikkate alınarak verimlilik analizi gerçekleştirilmiştir (Koçak, 2011).
Bersam Bolat ve arkadaşlarının “Türkiye’deki Havalimanlarının Etkinlik Tahmini: Veri Zarflama Analizi ve Yapay Sinir Ağlarının Birlikte Kullanımı” adlı 2016 yılında yayınlanan makalesinde Veri Zarflama yöntemi kullanılarak Türkiye’de bulunan 41 havalimanı; yolcu biniş kapısı sayısı, check-in kontuarları sayısı, pist sayısı, bagaj konveyörleri sayısı, terminal büyüklüğü, personel sayısı, otopark araç kapasitesi sayısı giriş parametreleri kapsamında ve yolcu sayısı, yük sayısı, ticari uçuş sayısı çıkış parametreleri olarak değerlendirilerek verimlilik analizi yapılmış daha sonra havalimanı etkinlik tahmini yapan bir yapay sinir ağı modeli geliştirilmiştir.
Esra Öztürk ve Hasan Bal’ın “Veri Zarflama Analizi ve Kanonik Korelasyon Analizi ile Havaalanları Sıralaması” adlı 2017 yılında yayınlanan makalesinde Veri Zarflama ve Kanonik Korelasyon yöntemi kullanılarak Türkiye’de yer alan 23 havalimanı; terminal büyüklüğü, havalimanı büyüklüğü giriş verileri ve hava aracı hareketleri, yolcu trafiği, yük trafiği gibi çıkış verileri dikkate alınarak veriler türetilmiş ve türetilen veriler üzerinden kümeleme yapılmıştır.
Bahar Sennaroğlu ve Gülsay Varlık Çelebi’nin “PROMETHEE8 , VIKOR9 ve
AHP10 Yöntemleri Kullanarak Askeri Havalimanı Yer Seçimi” adlı 2018 yılında yayınlanan makalesinde Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri kullanılarak askeri havalimanı için yer seçimi çalışmasında askeri kriterler, genişleme potansiyeli, maliyet, çevresel ve sosyal etkiler, iklim koşulları, altyapı özellikleri, saha, coğrafi özellikler ve ihtiyaçlar gibi ana kriterler altında belirlenen alt kriterler ile değerlendirme yapılmıştır.
Eva Stichhauerova ve Natalie Pelloneova’nın “Veri Zarflama Modeli Kullanarak Seçilen Alman Havalimanlarının Verimlilik Değerlendirmesi” adlı 2019 yılında yayınlanan makalesinde Veri Zarflama yöntemi kullanılarak Almanya’da yer alan 27 büyük havalimanı; personel sayısı, pist sayısı ve havalimanı büyüklüğü olmak üzere 3 adet giriş verisi, hava aracı hareketi ve kargo trafiği olmak üzere 2 adet çıkış verisi kullanılarak analiz edilmiştir (Stichhauerova ve Pelloneova, 2019).
No Yazar Adı Başlık Yıl Kategori
1 Johnson, Mary
Gu, Yue
Genel Havacılık Havalimanlarında FAA NPIAS Havalimanı Kategorileri Kullanarak Havalimanı Operasyonları
Tahmini
2017 Havacılık, Operasyon Tahmini
2 Sarkis, Joseph
Birleşik Devletlerde Ana Havalimanlarının Operasyonel Verimlilik
Analizi
2000 Havacılık, Verimlilik Analizi
3 Janic, M.
Reggiani, A.
Havalimanı Yeni Aktarma Merkezi Seçiminde Çok Kriterli Karar Verme
Analizi ile Bir Uygulama
2002 Havacılık, Havalimanı Seçimi
4
Chang, Yu- Chun Lee, Ning
Düşük Maliyetli Operatörlerin Ağları için Çok Amaçlı Hedef Programlama
Havaalanı Seçim Modeli
2010 Havacılık, Havalimanı Seçimi
5 Kocak, Habip Havalimanlarının Verimlilik İncelemesi Veri Zarflama Yaklaşımı ile Türk 2011 Havacılık, Verimlilik Analizi
8 PROMETHEE: (Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation) Türkçesi
Değerlendirmelerin Zenginleştirilmesi için Tercih Sıralaması Organizasyon Yöntemi olan Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri içerisinde ele alınan sayısal yöntemlerden biridir (Sennaroglu ve Varlik Celebi, 2018).
9 VIKOR: (VIseKriterijumska Optimizacija I Kompromisno Resenje) Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri
içerisinde ele alınan sayısal yöntemlerden biridir (Sennaroglu ve Varlik Celebi, 2018).
10 AHP: (Analytic Hierarchy Process) Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri içerisinde en yaygın kullanılan
No Yazar Adı Başlık Yıl Kategori
6
Bolat, Bersam Temur, Gül T. Gürler, Haktan
Türkiye’deki Havalimanlarının Etkinlik Tahmini: Veri Zarflama Analizi ve Yapay Sinir Ağlarının Birlikte Kullanımı
2016 Havacılık, Verimlilik Analizi
7 Öztürk, Esra
Bal, Hasan
Veri Zarflama Analizi ve Kanonik Korelasyon Analizi ile Havaalanları
Sıralaması 2017 Havacılık, Havalimanı Seçimi
8
Sennaroglu, Bahar Varlik Celebi,
Gulsay
PROMETHEE, VIKOR ve AHP Yöntemleri Kullanarak Askeri
Havalimanı Yer Seçimi
2018 Havacılık, Havalimanı Lokasyon Seçimi 9 Stichhauerova, Eva Pelloneova, Natalie
Veri Zarflama Modeli Kullanarak Seçilen Alman Havalimanlarının Verimlilik
Değerlendirmesi
2019 Havacılık, Verimlilik Analizi
Tablo 2: Literatür Taraması Havalimanları Bazında
3.3 Makine Öğrenmesi & Azure Ml Kapsamında Tahmine Dayalı