Hata ve Belirsizlik

Teknolojinin hızla gelişmesiyle artan ölçüm cihazlarına orantılı olarak veri sayısı ve türleri de artmaktadır. Aynı zamanda bir çok işlem elektronik ortamda kayıt edilmekte, bu kayıtlar saklanabilmekte ve anında erişilebilmektedir. Günümüzde veri tabanları büyük boyutlarından ve birçok farklı kaynaktan gelmelerinden dolayı gürültülü, eksik, tutarsız, çelişkili veriler ile doludur. Hatalı, eksik ve kayıp veriler ise fark edemezseniz, bilinmezlik denizinde sizleri yıkıma götürmek için sinsice tuzaklar hazırlamaktadır. O halde verilerin doğrulanmasında mükemmel doğruluk, kesinlik ve belirlilik mümkün değildir. Önyargılar genellikle “bilinmeyenlerdir”. Güven aralığı önemlidir. Hataların (önyargıların) yakalanması zordur çünkü genellikle farkında olunmaz.

Eksik Veri: Veri tabanında, çeşitli sebeplerle bazı verilerin eksik olması durumudur.

Hatalı veri: Ölçülen bir değerdeki hata ya da yanlış nitelik değerleri, hatalı veri toplama gereçlerinden, veri girişi ve veri iletimi problemlerinden, teknolojik kısıtlar ve tutarsızlıklardan dolayı veri tabanındaki bazı verilerin tanımı ile çelişmektedir.

Uyuşma sorunu: Veri tabanındaki birden fazla alandan gelen verilerin birbiri ile uyuşmaması durumudur.

Veriyi ayıklama:

 Yığın içerisinde yinelenenleri bulma ve kaldırma

 Hatalı olanları belirleme

 Gereksiz, anlamsız verileri belirleme

23 hataları: matematiksel modelleme, algoritma, kodlama; verilerin yalnış girilmesi

 İnterferans

 Sapma

1- Ölçenden (ölçen kişiden kaynaklanan hatalar): Ölçen kişinin fiziksel yetersizliği, yaşı, öğrenim durumu gibi kişisel özellikleri hataya sebep olabilir. Ölçme yaptığı esnadaki fiziksel ve psikolojik durumu, yorgunluk, uykusuzluk, gerginlik gibi durumlar hataya sebep olabilir.

2- Ölçülenden (ölçülen özellikten gelen hatalar): Şartların ölçülen özelliğe etkisi de hataya sebep olabilir. Ayrıca ölçülen özellik hakkında ye-terli bilgi sahibi değilsek yine hatalar ortaya çıkar. Örneğin, elektrik telleri kışın gerginleşir yazın ise kendini salıverir. Eğer bu özelliği bilmiyor isek doğru ölçüm yapmamız mümkün olmaz.

3- Ölçü aracından kaynaklanan hatalar:Ölçü aracının ayarsız, bozuk olması vb.

hatalardır. Eğitimde ölçme aracının basımından doğacak hatalarda bu tür hatalardandır.

4- Ölçme işlemi yapılacağı ortamdan kaynaklanan hatalar.

Murphy Kanunları , Amerikalı mühendis Edward A. Murphy, Jr. tarafından, başarısızlıklar ve hata kaynaklarının karmaşık sistemlerde incelenmesi üzerine ortaya konan özdeyişlerdir. Kuralların ortaya çıkışı 1949’lara dayanıyor. O dönem askeriyede mühendis bir yüzbaşı olarak görev yapan Murphy, bir çarpışma testinde her seferinde hata çıkmasına sinirleniyor ve hata yapan elemana ithafen ”Bir işi yanlış yapmanın bir yolu varsa eğer bu adam onu mutlaka bulur” diyor. Ve bu lafından sonra takım arkadaşı olan John Stapp tarafından meşhur edilmesi süreci başlıyor. John Stapp, Murphy’nin bu laflarını kendi arkadaş ortamlarında esprili bir dille dile getiriyor ve kendi aralarında ”Murphy Kanunları” diye bir oluşum yaratmaya başlıyorlar. Daha sonra John Strapp, çarpışma testi projesi için röportaj verdiğinde; ”Yıllardır yaptığımız testlerin güvenilirliğini Murphy kanunlarının bize gösterdiği sonuçlara borçluyuz” demiştir. Ve böylelikle Murphy kanunları dünya genelinde yaygınlaşmıştır.

24 Murphy Kanunu: "Eğer bir işin birden fazla sonuca ulaşma olasılığı var ise ve bu olasılıklardan biri istenmeyen sonuç veya felaket doğuracaksa; birşeyler ters gitmeye başladığında kesinlikle en kötü olasılıklar sıralı gerçekleşecektir." Analitik ölçüt olarak hataları önleme stratejisi olarak kullanılır.

Olasılık, gerçek sonuçların olası sonuçlara oranı şeklinde tanımlanır. Bir olayın gerçeklenme olasılığı düşükse gerçekleşme olasılığı da düşüktür, ya da imkansızdır. Araba ile Ankara’ya giderken kaza olma olasılığı çok düşüktür yani kaz geçirme olasılığının imkansız olduğunu düşünürsünüz. Murphy Kanunları ise olaya tersinden yaklaşır: Bir olay mümkünse, gerçekleşir. Basit bir cümleyle söylemek gerekirse; kaos, düzenden daha olasıdır.

Edward Murphy 1949'da; insan bedeninin en fazla ne kadar ivmeye dayanabileceğini bulmasını sağlaması gereken, U.S. Air Force'un roket nakliye programı için mühendis olarak test alanında bulunuyordu. Çok pahalı olan bu deney sırasında denek üzerine 16 adet ölçüm cihazı bağlandı. Birisinin tüm cihazları yanlış bir yöntemle bağlaması, deneyin başarısız olmasına yol açtı. Bu deneyim Murphy'nin temel kanununu oluşturmasını sağladı.

Murphy kanunları nelerdir?

 "Üzerine reçel sürdüğünüz ekmek yere düştüğünde, her zaman reçelli yüzü yere dönük olacaktır.”

 "Çözülen her bir problem, yeni problemler yaratır.”

 "Bozuk bir alet tamire geldiğinde mutlaka çalışır.”

 "Bir şeyin yanlış gitme olasılığı varsa yanlış gider.”

 "Kendinden emin olmadığın zaman ikna edici konuş.”

 "Kestirme, iki nokta arasındaki en uzun yoldur.”

 "Hiçbir iyilik cezasız kalmaz.”

 "Radyoyu ne zaman açarsanız açın, sevdiğiniz şarkının bitiş melodilerini duyarsınız.”

 "Yanlış numara hiç meşgul çalmaz.”

 "Siz banyoya girmeden asla telefonunuz çalmaz.”

 "Anlamıyorsanız çok açıktır.”

 "Her şey mükemmel gidiyorsa, mutlaka bir yerde bir terslik vardır.”

 "Düşman menziline girdi diye sevinme, sen de onun menzilindesin.”

 "Savaşta ilk önce ölenler hiç korkmayanlardır. Onları en çok korkanlar takip eder.”

 "Fark edilmediğinizi düşündüğünüz zamanlarda, herkes tarafından izleniyorsunuzdur.”

 "Pimi çektiğiniz an, Bay El Bombası artık arkadaşınız değildir.”

 "Bir bölgeyi güvenlik altına aldıysan, bunu düşmanına söylemeyi unutma.”

 "Çiftlerden ilk önce uyuyan her zaman en çok horlayandır.”

25

 "Erkek, eğer karısında bir hata bulamıyorsa boşanmış demektir.”

Anonim anlatı olarak okuduğum aşağıdaki yazı:

Duvardaki çatlaktan bakan fare, çiftlik sahibi ile karısının bir paket açtıklarını gördü.

“İçinde yiyecek mi var?” derken, bir baktı ki fare kapanı!!. Hemen bahçeye koşup, alarmı verdi: Evde kapan var! Evde kapan var!’ Tavuk gıdaklayıp, kafayı kaldırdı ve ‘fare, bu sizin için ciddi bir sorun olsa da, beni ilgilendiren bir tarafı yok ne yazık ki!’ . Koyun konuyla ilgilendi ama, kendi hesabına ‘Üzgünüm fare, vah vah emin ol senin için dua edeceğim”

dedi. Öküz: ‘Fare, Senin için üzüldüm, ama burnumu sokacağım bir şey değil.’ dedi. Fare yalnızlık ve terkedilmişlik hisleri içinde, kendisini enseleyecek fare kapanı ile artık tek başına başa çıkmaya çalışacaktı!

O akşam evde, alışılmamış bir ses duyuldu. Sanki bir kapan, avının üzerine kapanmıştı.

Sese koşan çiftçinin karısı, karanlıkta kapana, zehirli bir yılanın kuyruğunu kaptırdığını görmemiş. Yılan da kadını ısırmıştı. Çiftçi karısını hemen hastaneye götürdü. Karısı eve ateşli ve hasta olarak döndü.

Yüksek ateşli insana ne içirilir? Sıcacık bir tavuk çorbası!!! Tavuk hemen kesildi, pişirildi!

Ama kadın hala iyileşmiyordu. Eş dost ahbap hasta ziyaretine gelince, çiftçi de sofraya koyunu çıkarmak zorunda kaldı! Derken çiftçinin karısı iyileşmedi ve öldü! Aman ne kalabalık gelmiş cenazeye, ne kalabalık! Bu sefer de konukları doyurmak için kesilen öküz oldu. Fareye de olan biteni deliğinin ardından izlemek kaldı!

Bir işlev yerine getirilirken kötü bir şeyin olma olasılığı çok düşük olabilir; önemli olan istenmeyen olay gerçeklendiği anda oluşacak tüm kötülüklerin olma olasılığı çok yüksek olmasıdır.

Matematiksel olarak çözülmelerde yapılan hatalar:

 Modelleme Hatası, bir olayın formüle edilmesi esnasında varsayımlardan kaynaklanan hatalardır.

 Ölçme Hatası, deney ve gözlemede ölçmelerden dolayı meydana gelen hatalardır.

 Sayısal hatalar veya diğer bir deyimle modelin çözümlemesinde yapılan hatalardır.

Sayısal hata türleri:

Mutlak Hata Yaklaşım Hataları Yüzde Hata Anlamlı basamak Kesme hataları Yuvarlama Hatası

26 Ölçüm Hataları (Giriş verisindeki hatalar):

 Doğruluk: Ölçüm değerinin gerçek değere ne kadar yakın olduğunun ifadesidir

 Hassasiyet: Belli bir büyüklük için aynı şartlarda tekrarlanan ölçümlerin birbirine ne kadar yakın olduğunun ifadesidir

Belirsizlik türleri:

 Bilimsel belirsizlik

 Önyargı

 Tahmin belirsizliği: Model belirsizliği, Parametre belirsizliği

 Parametre Belirsizliği: İstatistiksel (rastgele), Sistematik (önyargı)