Hastane Bölümleri

Hastane bölümleri, hastanenin kapasitesine, fonksiyonuna, donanım ve donatım özelliklerine bağlı olarak alan, kapasite ve organizasyon sistemine göre programlanır. Hastane programlanmasında, hastanenin içinde yer alması planlanan tüm fonksiyonların tanımlanması, işlevsel olarak bölüm-ünite-mekânlar arası ilişkilerin belirlenmesi gerekir (Birkan, 1979). Arcan’a (1998) göre genel olarak hastanelerin program açılımı, dört ana bölümden oluşmaktadır (Şekil 4.16);

 Dış hasta bölümü

 Ortak bölümler

 İç hasta bölümü

Önal ve Önal (2000), hastane binalarını bölüm ve fonksiyonlarına göre 3 ana bölümde sınıflandırmaktadır;

A. Hasta bakım alanı; hastanede kaldıkları sürece hastalara ayrılan alan. B. Klinik alan; tanı/tedavi servislerinin ve teknik ekipmanın oluşturduğu alan. C. Destek birimler; mutfak, kafeterya, çamaşırhane, dönüşüm istasyonu, depolar vb. gibi hastanenin işlevini sürdürmesini sağlayan tüm servis birimleridir. Hastane planlaması öncelikle tüm bu alanlar ve ilişkilerin bir araya getirilerek biçimlenmesine dayanmaktadır.

Aydın’a (2009) göre hastane binaları her biri farklı nitelikler taşıyan, farklı mekân organizasyonları ve düzenleri gerektiren, teknik donanımları özelleşen, kullanılan ekipmanları ve tıbbi teknolojileri değişen üniteler/ bölümler/ servislerden oluşmaktadır. Aydın’ın sınıflandırmasına göre fonksiyonlar ve verilen hizmetler düşünüldüğünde hastanede bölümler dört ana başlıkta sıralanabilmektedir:

A. Temel Fonksiyon Alanları:

 Poliklinikler

 Acil servis

 Teşhis üniteleri

 Tedavi üniteleri

 Hasta bakım üniteleri

 Ameliyathane ve doğumhane

 Yoğun bakım üniteleri

 Merkezi sterilizasyon üniteleri B. Yardımcı Sağlık Hizmetleri:

 Hasta kabul servisi

 Eczane

 Morg ve otopsi

 Kan bankası

C. Hastane Destek Servisleri

 Mutfak

 Çamaşırhane

 Pnömatik tüp transfer merkezi

 Tıbbi atık

D. İdari ve Teknik Birimler

 İdare birim

 Klima ve havalandırma santralleri

 Merkezi vakum ve oksijen dairesi

 Elektrik bölümleri

Çalışmanın alan çalışmasında ele alınacak örneklerin mekânsal programının incelenebilmesi, programlarda görülen değişimlerin tespit edilebilmesi için Aydın (2005) tarafından yapılan sistematik sınıflandırma doğrultusunda günümüzde bir hastanede yer alan birimler hakkında genel ve öz bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Temel Fonksiyon Alanları: Hastanelerde, hasta odaklı tanı, teşhis ve tedavi

amaçlı düzenlenen, dış ve iç hastanın yoğun olarak kullandığı bölümler olarak hastanenin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bünyesinde hastanelerin temel mekânlarını barındıran farklı kullanıcı profilleri tarafından aktif olarak kullanılan bölümler yer almaktadır.

Poliklinikler: Ayakta, muayene, teşhis ve tedavi hizmetlerinin verildiği, hasta ve yakınlarının doktorlarla görüşmelerini yaptığı sağlık kurumlarındaki ilk müracaat yerleridir. Polikliniklerin asıl amacı dışarıdan gelen hastaların ayakta muayenesini gerçekleştirerek ilk teşhisi koymaktır. Polikliniklerin hasta kabul, teşhis üniteleri, acil

servis üniteleriyle yakın ilişkisi olmalıdır. İçerisinde yoğun fonksiyonlar ve buna hizmet eden sirkülasyon alanlarını barındırması nedeniyle, üretilecek mimari çözümün bu karışıklığı en aza indiren mekan kurgusuna öncelik verilmektedir. Bu nedenle poliklinikler, genellikle zemin kata yayılarak çözülmekte, katlı çözümlerden kaçınılmaktadır.

Acil Servis Ünitesi: Acil müdahalenin gerektiği bir durumda gelen yada getirilen hastayı kabul ederek ilk müdahalenin yapıldığı, hastalığa teşhis koyarak tedavi için yönlendirildiği bölümdür. Hastanelerin acil servis bölümleri, hiçbir tatil ayırt etmeksizin gece-gündüz hizmet vermektedir. Acil servis ünitesi, poliklinik, laboratuar, yoğun bakım, ameliyathaneler, hasta bakım üniteleri, morg gibi bölümlerle ilişki içerisinde olmalıdır.

Teşhis Üniteleri: Hastalıkların tespit edildiği, hastalık halinin devam ettiği süreç içerisinde hastanın takibinin ve gerekli tetkiklerin yapıldığı servisleri içeren bölümdür. Bu ünitenin verimliliği, kullanılan teknoloji ile doğrudan ilgilidir. Teşhis ünitelerini, laboratuarlar, ultrasonagrafi, radyolojik teşhis, EKG, EEG, EMG, anjiografi, bilgisayarlı tomografi, sistoskopi, magnetik resonans (MR), retkoskopi, endoskopi vb. bölümler oluşturmaktadır. Teşhis ünitelerinin, poliklinikler, hasta bakım üniteleri, ameliyathane ve acil servisle bağlantıları bulunmalıdır.

Tedavi Üniteleri: Tanısı yapılmış hastalığın gerekli tedavisinin yapıldığı bölümlerdir. Genel hastanelerde tedavi üniteleri; fizik tedavi, rehabilitasyon, kemoterapi, radyoterapi, nükleer tıp ve hemodiyaliz üniteleri olarak sıralanabilmektedir. Tedavi ünitelerinde bazı hastalara yatakta tedavi uygulanması gerektiğinden hasta yatak bölümleri de yer almaktadır. Tedavi ünitelerinin teşhis üniteleri ve poliklinikler ile ilişkili olması gerekmektedir.

Hasta Bakım Üniteleri: Hastaların, hastalıklarına göre bir müddet yattığı, müşahede altında muayene ve tedavilerinin yapıldığı, her türlü sağlık bakımı, hijyen ve barınma koşullarının düşünüldüğü mekânlardır. Bu bölüm hasta bakım odaları, hemşire istasyonu, doktor, hemşire-hastabakıcı odaları, wc-lavabo, banyo, kat laboratuarı, ofis gibi mekânlardan oluşmaktadır.

Ameliyathane ve Doğumhane: Ameliyathaneler cerrahi uygulamaların yapıldığı, ameliyatların gerçekleştirildiği bölümlerdir. Ortam bakımından havalandırma, nem, sterilizasyon düzeyi anlamında belirli standartlara sahip olan, yüksek risk içeren bölümlerdir. Hastanenin diğer bölümlerinden ayrı olarak içinde kullanıcı trafiğinin geçmemesi gereken bir yerde konumlandırılmalıdır. Hastane içinde acil servis, hasta

bakım üniteleri, yoğun bakım ve merkezi sterilizasyon ile yakın ilişkide, kan bankası ve morg otopsi ile de bağlantılı olmalıdır. Gelişen teknoloji ve mekân ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Bir ameliyathanede, doktor-hemşire asepsi mahalli, doktor- hemşire dinlenme, personel son hazırlık birimi, hasta hazırlık, sterilizasyon, laboratuar ve ameliyathane birimleri bulunmalıdır.

Yoğun Bakım Üniteleri: Yoğun bakım gereksinimi olan hastaların durumlarını stabil hale getirmeyi amaçlayan, son teknolojiye sahip cihazlarla donatılmış, 24 saat yaşamsal göstergelerin gözlendiği ve hasta tedavisinin yapıldığı kliniklerdir. Yoğun bakım üniteleri acil servis, ameliyathane, laboratuarlar, hasta bakım ünitesi ve eczane ile ilişkili olmalıdır.

Merkezi Sterilizasyon Ünitesi: Hastanelerde hemen hemen tüm bölümlerde kullanılan kirlenmiş malzemeleri temizleyen ve steril hale getirdikten sonra kullanıma sunan, sterilliği sağlayarak enfeksiyonun yayılmasını önleyen ünitedir. Ameliyathaneler hastane içerisinde stresil malzemelerin en fazla kullanıldığı bölüm olduğu için, ameliyatta kullanılacak her türlü alet, eşya yada giysinin bu birimde steril hale getirilmesi gerekmektedir. Ameliyathane ile merkezi sterilizasyon birimlerinin aynı katta yada yakın konumlanması gerekmektedir.

Yardımcı Sağlık Servisleri: Hastanelerde teşhis ve tedavi hizmetleri dışında bu

hizmetlerin yürütülmesinde yardımcı olan birimler bulunmaktadır. Bu birimler hasta kabul birimi, kan bankası, eczane ve morg-otopsi bölümüdür.

Hastane Destek Servisleri: Hastanenin işlevini sürdürmesini sağlayan, mutfak,

kafeterya, çamaşırhane, pnömatik tüp transfer sistemi merkezi, dönüşüm istasyonu, depolar vb. birimleri barındıran tüm servis birimleridir.

İdari ve Teknik Birimler: Hastanelerin idari ve teknik birimlerinde, genel idari

hizmetler, sağlık kurulu, hesap ve muhasebe, beslenme, tedarik, hasta kayıt, alım-satım işleri ile birlikte, hastaneler için özel bilgisayar ve hastane otomosyonu, ısıtma, havalandırma, klima vb. hizmetler yer almaktadır.

Hastane bölümleri programlanırken, hastane tipi ve büyüklüğüne bağlı olarak kapasiteye bağlı kullanıcıların sayısı, kullanım alanları, donanım ve donatım özelliklerine göre düşünülerek, alan büyüklükleri düzenlenmelidir. Hastanenin içinde bulunması öngörülen tüm fonksiyonların tanımlanması ve işlevsel olarak bölüm-ünite- mekânlar arası ilişkilerin programlama evresinde belirlenmesi gerekir.