Kitap Haline Getirilen Masal Çalışmaları

3. Halk Edebiyatı Sahasında Yapılan Öğrenci Tezlerindeki Masallar 1. Kitap Haline Getirilen Masal Çalışmaları

Balıkesir masalları ile ilgili ilk önemli çalışma İsmail Hakkı Akay tarafından yapılmıştır. Akay, 1942’de Balıkesir Halkıyatından Masallarımız adlı kitabı çıkarmıştır29. Akay, kitabın başında “Masallar Hakkında” başlıklı yazısında masalların kültürümüz açısından önemini şu şekilde belirtmiştir: “Masalların halk bilgilerinde

büyük bir mevkii vardır. Geçmiş devirlere ait gerek mani ve türkü, gerek hikaye ve

masal -herhangi bir yazı- bugün ve yarın için fevkalade bir kıymeti haizdir.”30 belirttikten sonra ünlü müsteşrık I. Kunos’un 1925’te Ankara Türk Ocağı’nda verdiği konferansta dile getirdiği masallar ve Türk masalları hakkındaki görüşlerine yer vermiş, halkımızın dilinde ve gönlünde yaşattığı masalları toplamamız ve neşretmemiz gerektiğini ve bunun önemini belirtmiştir.

29 _{İsmail Hakkı Akay, Balıkesir Halkıyatından Masallarımız, Balıkesir: Türk Dili Matbaası,} 1942, C. II.

İsmail Hakkı Akay’ın “Balıkesir Halkıyatından Masallarımız” adlı kitabında toplam 10 masal vardır. Anlatıcının ağız özellikleri korunarak yazıya geçirilen bu masalların Balıkesir’in hangi yöresinden ve hangi kaynak şahıslardan toplandığı bilgileri eksiktir. Akay’ın masallarıyla bu araştırma için derlenen masallar arasında herhangi bir tip ve motif benzerliği yoktur. Kitapta yer alan masalların isimleri ve hangi şive ile söylendikleri şu şekildedir:

Şah Memet (Yeni Türkler şivesiyle)
Tavuz Kuşu (Yürük şivesiyle )
Balıkçı (Yerli şivesiyle )
Cevahir Kuşu (Yerli şivesiyle )
Müneccim Başı (Yerli Türkler diliyle)
Derviş Masalı (Yerli şivesiyle )
Tahirle Zöhre (Yerli diliyle)
Abalım Köbelim (Yerli diliyle)
Toktur (Yerli diliyle)

Arzı İle Kanber (Eski Muhacirler şivesiyle)

Balıkesir masallarıyla ilgili ikinci önemli çalışma da Metin Karadağ ve Mehmet Akkaya’nın beraber hazırladıkları Kazdağı Masalları’dır31. Kitap, Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü’nde uygulamaya koyulan “Kazdağı ve Yöresi Halk Edebiyatı Ürünlerinin Derlenmesi ve Değerlendirilmesi” konulu araştırmanın bir bölümüdür. Kitabın başında araştırmanın konusu, amacı ve sınırlarından bahsedildikten sonra derleme ile ilgili bilgiler ile yöre ağzındaki bazı ses, hadise ve söyleyiş özellikleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra kaynak kişiler hakkında bilgiler verilmiştir. Kaynak kişiler hakkında bilgi verilirken

31 _{Metin Karadağ-Mehmet Akkaya, Kazdağı Masalları: İnceleme-Metinler, Ankara: Balıkesir} Rotary Kulübü Yayını, 1997.

anlatıcıların adı-soyadı, yaşı, okur-yazarlığı ve bulunduğu mevki aktarılmıştır. Ardından masalların sıralanışı ve tipler numaraları verilmiş, motif araştırması yapılmıştır.

Adı geçen kitapta toplam otuz yedi masal bulunmaktadır. Bütün masallar ağız özellikleri korunarak yazıya geçirilmiştir. Bu otuz yedi masal ile üzerinde durulan çalışmaya alınan yetmiş masal arasında üç metin, tip yönünden benzerlik göstermektedir.

Kazdağı Masalları’nda Sihirli Yüzük (2 numaralı masal) ile Balıkesir masallarında Arap Köleler (30 numaralı masal) tip yönünden benzerlik göstermektedir. a) “Sihirli Yüzük” masalında olan, “Arap Köleler” masalında olmayan motifler

1. “Sihirli Yüzük” masalında olan bütün motifler, “Arap Köleler” masalında da mevcuttur.

b) “Arap Köleler” masalında olan, “Sihirli Yüzük” masalında olmayan motifler

1. “Arap Köleler” masalında kedi ile köpeğin denizde yüzüğü taşımak için kavga edip yüzüğü deniz düşürmeleri, sonra denizden çıkan bütün balıkların karnını kontrol edip yüzüğü bulmaları motifi “Sihirli Yüzük” masalında yoktur.

c) Her iki varyantta da olan, ancak farklılık gösteren motifler

1. “Arap Köleler” de oğlan; kedi, köpek ve yılanı odun getirmeye gittiğinde, “Sihirli Yüzük”te annesine sabun almaya gittiğinde bulur.

2. “Arap Köleler” de oğlan, yılanı yerine götürdüğünde yılanın annesinden parmağındaki yüzüğü diler; “Sihirli Yüzük”te ise yılanlar padişahının dilinin altındaki kara taşı diler.

3. “Sihirli Yüzük”te çocuk, kara taşı yalayınca etrafına milyonlarca asker toplanır; “Arap Köleler” de ise yüzüğü yaladığında Arap köleler çıkar.

4. “Arap Köleler” de oğlanın dünür gittiği kız bir zengin kızıdır. Kızın babası kızı vermek için bir takım şartlar öne sürer. Bu şartlar, kızın annesinin evinin altına bir

yol, üstüne de köprü yapılmasıdır. “Sihirli Yüzük”te ise kızın babası olan padişah, evinin karşısına bir gecede bahçesi yemişli bir saray yapılmasını ister.

Kazdağı Masalları’nda Talih Kuşu (17 numaralı masal) ile Balıkesir masallarında Gençliğine mi Kocalığına mı (11 numaralı masal) tip yönünden benzerlik göstermektedir.

a) “Talih Kuşu” masalında olan, “Gençliğine mi Kocalığına mı” masalında olmayan motifler

1. “Talih Kuşu” masalında olan bütün motifler, “Gençliğine mi Kocalığına mı” masalında da mevcuttur.

b) “Gençliğine mi Kocalığına mı” masalında olan, “Talih Kuşu” masalında olmayan motifler

1. “Talih Kuşu” masalında olan bütün motifler, “Gençliğine mi Kocalığına mı” masalında da mevcuttur.

c) Her iki varyantta da olan, ancak farklılık gösteren motifler

1. “Talih Kuşu”nda zengin olan bir adamın başına sebebi belli olmayan bir felaket gelir. “Gençliğine mi Kocalığına mı” masalında ise “Gençliğinde mi kocalığında mı zengin olmak istersin?”sorusuna “Kocalığımda” cevabını veren zengin adam, bütün varlığını kaybeder.

Kazdağı Masalları’nda Tin Tin Kuzu (21 numaralı masal) ile Balıkesir masallarında Koyunla Çakal (4 numaralı masal) tip yönünden benzerlik göstermektedir.

a) “Tin Tin Kuzu” masalında olan, “Koyunla Çakal” masalında olmayan motifler

1. “Tin Tin Kuzu” masalında olan bütün motifler, “Koyunla Çakal” masalında mevcuttur.

b) “Koyunla Çakal” masalında olan, “Tin Tin Kuzu” masalında olmayan motifler

1. “Tin Tin Kuzu” masalında olan bütün motifler, “Koyunla Çakal” masalında mevcuttur.

c) Her iki varyantta da olan, ancak farklılık gösteren motifler

1. “Koyunla Çakal”da koyunun kuzusunu çakal yer, “Tin Tin Kuzu”da ise ayı yer.

Kazdağı Masalları’nda Çobanın Oğlu (30 numaralı masal) ile Balıkesir masallarında Keçi Çobanı (18 numaralı masal) tip yönünden benzerlik göstermektedir.

a) “Çobanın Oğlu” masalında olan, “Keçi Çobanı” masalında olmayan motifler

1. “Çobanın Oğlu” masalında padişah, vezirlerini çobanın oğlunu öldürmeleri için gönderir. Çobanın oğlu vezirleri misafir edip ikramda bulunduğu için vezirler çobanı öldürmezler, çobanın gömleğini koyunun kanına bulayarak padişaha götürürler.” Keçi Çobanı” masalında bu motif yoktur.

2. “Çobanın Oğlu” masalında çobanın oğlu, bütün koyunlarını satıp İzmir’e gidip bir apartman satın alır. Apartmanın altını kahvehane yapar. Padişah ile burada karşılaşır. “Keçi Çobanı” masalında bu motif yoktur.

b) “Keçi Çobanı” masalında olan, “Çobanın Oğlu” masalında olmayan motifler

1. “Keçi Çobanı” masalında padişah, çobanın oğlunu altın karşılığında satın alır, öldürmeye kıyamadığı için çocuğu bir ağacın kovuğuna bırakır. Çocuğu bulan köylüler onu zengin bir adama verirler. Bu adam çobanın oğlunu büyütür. “Çobanın Oğlu” masalında bu motif yoktur.

2. “Keçi Çobanı” masalında sarayına geri dönen padişah, kızının çobanla evlendiğini görünce çobanı fırına gönderir. Fırıncılara da padişah bile gelse onu fırına atmalarını emreder. Padişah sonunda çobanı öldüreceğim derken kendi ölür. “Çobanın Oğlu” masalında bu motif yoktur. “Çobanın Oğlu” masalında padişah, en sonunda kızıyla çobanın evlenmesini kabullenir.

1. Her iki masalda da bu tip farklılıklar yoktur.

Kazdağı Masalları’nda Geçi Kızı (32 numaralı masal) ile Balıkesir masallarında Keçi Kız (15 numaralı masal) tip yönünden benzerlik göstermektedir.

a) “Geçi Gızı” masalında olan, “Keçi Kız” masalında olmayan motifler 1. Kazdağı masalında çocuğu olmayan kadının çocuğum olsun diye dua etmesi motifi Balıkesir masalında yok.

2. Kazdağı masalında Beyoğlu, annesini keçi kıza dünür gönderdiğinde keçi kızın annesi mavi, pembe ve beyaz renkli üç kat elbise ister. Balıkesir masalında bu motif yoktur.

3. Kazdağı masalında kayınvalidesi kızın sırrını öğrenince eve gidip oğluyla beraber keçi kızın kürkünü yakar. Yanık kokusu kızın burnuna gelince kız ölür.

b) “Keçi Kız” masalında olan, “Geçi Gızı” masalında olmayan motifler 1. Balıkesir masalında olan bütün motifler, Kazdağı masalında da mevcuttur. c) Her iki varyantta da olan, ancak farklılık gösteren motifler

1. Balıkesir masalında kayınvalidesi iş yaparken keçi kız üstünden atlar, kayınvalidesi keçi kıza kızıp oklava ile vurur. Kazdağı masalında ise keçi kızı iş yaparken kayınvalidesi sen anlamazsın diye ona kızıp vurur.