2.3.1. Seyda Molla Mahmud el-Bûtî (Elçi)
Şeyh Hüseyin’in ilk halifesi ve büyük oğlu olan Seyda Molla Mahmud, 1956 yılında Şeyh Hüseyin’in imamlık ve müderrislik yaptığı, ilk görev yeri olan Bitlis’e bağlı Por köyünde dünyaya gelir. Babası Şeyh Hüseyin, mürşidi Şeyh Mâşuk ile bazen aylarca irşâtta ve seferde olduğundan Seyda Molla Mahmud, Kur’ân-ı Kerîm’i annesi Dilşah Hanım’ın yanında okur. Babası iyi bir âlim ve medresesi olduğu için başka bir medreseye ve hocaya gitmez, ilmî tahsîlini babasının medresesinde tamamlar.525 İlmî icâzetnâmesini de babasından alan Seyda Molla Mahmud, her
geçen gün ilmini ziyadeleştirerek ilimde deryalaşır. Babası ile binlerce talebe yetiştiren Seyda, ilim ehli insanlar yetiştirmek için azamî gayret gösterir. Öyle ki o da babası gibi çocuklarını medreseden uzaklaştıracak resmî bir göreve girmelerine müsaade etmez, medresede kalmalarına imkân veren görevlere yönlendirir. Böylece medreselerinde hiçbir zaman talebe eksik olmaz, aile olarak tedrisat ve irşâd hizmetlerine devam ederler.
Seyda Molla Mahmud, klasik medreselerde okutulan sarf ve nahiv ilminin yanı sıra, meânî, bedî’ ve beyân gibi belâgate dair ilimleri, mantık, vad’, kelâm, fıkıh usûlü, Şafiî fıkhı, tefsir, hadis, ferâiz ve siyer ilimlerini de ders olarak okur. Seyda tefsir, hadis ve fıkıh ilmine hâkimdir. Özellikle fıkhî konulara yetkinliği sebebiyle bölge âlimleri tarafından çözüm mercii olur.
522 Kur’ân-ı Kerîm, Enfal, 8/20. 523 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara, 2/201. 524 Kendisi ile yapılan mülâkât (21.03.2017)
142
Tasavvuf ve tarikata ilk intisabı, daha küçük yaşlarda Şeyh Mâşuk’un yanında olur. Tasavvufî seyr û sülûkün ilmî eğitimden sonra muteber olma kaidesi çerçevesinde, Şeyh Mâşuk’un yanında tasavvufî eğitimine devam etmez. İlmî eğitimini tamamlayıp icâzet aldıktan sonra Şeyh Mâşuk vefat ettiği için babası Şeyh Hüseyin’e intisap eder. 1992 yılına kadar seyr û sülûküne devam edip, Nakşibendiyye tarikatında muteber olan ilim ve irfanı bir arada bulundurmak sureti ile insanları irşad etme izni alır ve babasının ilk halifesi olur.526
Seyda Molla Mahmud, bir yandan medrese ve dergâhta ilim ve irfan görevini ifâ ederken, diğer yandan insanlar arasında çıkan tartışmalar ve kavgalar sonucunda barış ve sulhun gerçekleşmesi için çaba sarf eder ve daha büyük olayların meydana gelmesine engel olur. Aileler arasında çıkan uyuşmazlıkları, kan davalarını barışla sonuçlandırması ve bu tür olaylar gibi insanların huzursuzluk veren olumsuzlukları çözmede büyük gayretler sarf eder. Bundan dolayı gerek babasının bölgede olan saygınlığı gerekse onun azamî gayretleri sayesinde insanlar bu tür anlaşmazlıklarda onun hakemliğine başvurur. Bu da onun toplum içindeki saygınlığını günden güne artırır.
Seyda, 1985 yılında başladığı resmî imamlık görevine sırasıyla Silvan Aşağı Kaya, Diyarbakır Sur ilçesine bağlı Beybulak köyünde ve Diyarbakır Yenişehir ilçesine bağlı Mâşuk camisinde yapar. En son 2009 yılında Cizre’de olan oğlu Hamit Elçi ile becaiş yapar ve orada emekli olarak resmî görevine son verir. Yalnız bu görevi fahri olarak Seyrantepe Şeyh Mâşuk Medresesi ve Camisinde devam etmektedir.527 Seyda’nın beş oğlu ve dört kızı bulunmaktadır.
Seyda Molla Mahmud hoşgörüsü, alçakgönüllüğü, misafirperverliği, tevazuu, cesareti, şefkati, cömertliği, gayreti ve çalışkanlığı, vefâkârlığı ve sünnete bağlılığı ile babası Şeyh Hüseyin’i tam manası ile örnek alır. Bunun yanında tarîkat âdâp ve ta‘limâtına da hassasiyet gösterir. Onun gösterdiği yolda ona ittiba ederek Peygamber mirasına sahip çıkar ve bu yolda ilerleme sağlar.
526 Seyda Molla Mahmud ile yapılan mülâkât (17.04.2019)
143
Seyda, babası Şeyh Hüseyin’in mirâs olarak bıraktığı dergâh ve medreselerinin başında ilim ve irfân geleneğini devam ettirir. Babası vefat etmeden önce ona: “Allah seni ailemiz, dergâhımız ve medreselerimizin büyüğü yapmıştır. Sen de büyüklüğünü yaparak bu kurumlara dikkat et” demiştir. Seyda Molla Mahmud, babasının vefatından sonra postnişin olarak yerine bakmakta ve bu Peygamber görevini hakkı ile ifa etmektedir.
2.3.1. Şeyh Veysi Norşinî (Mutlu)
Şeyh Mâşuk’un ikinci oğlu olan Şeyh Veysi, 1944 yılında Norşin’de dünyaya geldi. İlmî tahsîlini babasının medresesinde almaya başlayan Şeyh Veysi, o zamanın baskıcı yönetiminden dolayı medreseleri kapanır. Medreseleri kapandıktan sonra bir ara Ceznî’ye Seyda Molla Muhammed’in medresesine giden Şeyh, orada bir miktar okuduktan sonra tekrar Norşin’e gelir, okumasına orada devam eder. Norşin’de babası Şeyh Mâşuk’un müderrisleri ve farklı halifelerinden dersler alarak ilmini daha iyi bir seviyeye ulaştırır.528
Tarikata ilk intisap edişi babası Şeyh Mâşuk’un elinden olur. Babasının vefatından sonra kimseye intisap etmez. Daha sonra babasının emânetini kendinden sonraki nesle aktarmak için babasının halifesi Şeyh Hüseyin el Bûtî’ye intisap eder. Şeyh Hüseyin’e intisap etmesini ve babasını halifelerinden onu tercih etmesini kendisinden dinleyelim: “Ben daha küçükken bazen aileme; Seyda Molla Hüseyin’in tarikatına gireceğim, diyordum. Onlar bana gülümseyerek: “Baban divanda duruyor, niye onun tarikatına ne olmuş?” diyorlardı. Demek istediğim Şeyh Hüseyin’e daha küçüklükten beri bir ilgim vardı. O benimle askere geldi. Ailemize karşı aşırı derecede muhabbeti ve sevgisi vardı. Bazen babam evde bizlere: “Benim bütün halifelerim iyidir. Yalnız Molla Hüseyin’in farklı bir meziyeti vardır. Yaptığı her şeyi riyadan uzak halis bir şekilde yapar ve O’nun kalbi devamlı çalışır haldedir. Böyle bir kimse Allah’ın yanında üstündür” derdi. Bu sebeplerden ötürü kalbim devamlı ona meyl ediyordu. Bir gün kendisine gelerek ona intisap etmek istediğimi
144
söyledim. Büyük bir tevâzu örneği sergiledi. Ona karşı mahcup oldum. Netice itibari ile onun yanında seyr û sülûka girdim.”529
Şeyh Veysi kısa bir süre sonra Şeyh Hüseyin’den hilafet alır. Ona hilafet verdikten sonra onunla Diyarbakır Sur’a bağlı Karanaz, Alibardak, Dervişhasan ve Mermer köylerine giderek teveccüh yapar. Bu köyleri dolaşıp irşâd ederken bir sohbetinde: “Şeyh Veysi’ye bu emaneti vermem tamamen babası Seyda-ı Şeyh’in izniyledir” der. Böylece Şeyh Veysi babasının emanetini alarak irşâd faaliyetlerine başlar.
Şeyh Veysi’nin kendisine ait Diyarbakır Silvan’a bağlı Heydereka köyünde bir medresesi ve tekkesi mevcuttur. Medresesinde bir yönden ilim diğer yönden irşâd hizmetleri devam etmektedir.
2.3.2. Seyda Molla Sıddık Batmanî (Evrensel)
Seyda Molla Muhyeddin Havılî’nin yeğeni olan Seyda Molla Sıddık, 1935 yılında Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Beşkonak530 köyünde dünyaya gelir. İlk ilmî
tahsîlini Seyda Molla Abdülaziz Comânî’nin yanında başlayan Seyda, daha sonra ilim tahsîline Seyda Molla Abdüssamed Comânî ve Seyda Molla Hâvî’nin yanında devam eder. Son olarak amcası Seyda Molla Muhyeddin’in medresesinde okumaya devam eden Seyda, orada icazetini alarak ilmî tahsîlini sonlandırır.531
Medrese tahsîlinden sonra farklı köylerde, ilk başlarda fahri daha sonra resmi imamlık görevi ile beraber gittiği her köyde medrese açarak müderrislik yapar. İlme ve İslâma ettiği bu hizmet 1994 yılında emekli olana kadar devam eder. Emekli olduktan sonra maddi imkânlar el vermediği için artık talebe yetiştiremez, Batman’da kendisi için bir ev alır ve orada ikamet etmeye başlar.532
Tasavvufa intisabı daha talebelik yıllarında Şeyh Tâhâ Norşinî’nin yanında olur. Onun vefatından sonra Şeyh Mâşuk’un yanına giderek ona intisap eder ve onun yanında bir süre seyr û sülûka girer. Yalnız onun yanında seyr û sülûku devam
529 Şeyh Veysi ile yapılan mülâkât (24.03.2019) 530 Gola ismi ile meşhurdur.
531 Seyda Molla Sıddık Evrensel ile yapılan mülâkât (06.04.2019)
532 Halen orada ikamet etmektedir. Tarih: 06.04.2019; Seyda Molla Sıddık Evrensel ile yapılan mülâkât (06.04.2019)
145
ederken Şeyh Mâşuk vefat eder. Daha sonra amcası Seyda Şeyh Muhyeddin Hâvili’nin mürîdi olur. Onun yanında amel etmeye devam ederken Şeyh Muhyeddin de vefat eder. Onun vefatından sonra bir süre herhangi bir kimseye intisap etmeyen Seyda Molla Sıddık, son olarak 1994 yılında Şeyh Hüseyin el-Bûtî’ nin dergâhına giderek kendisine intisap eder ve onun yanında seyr û sülûkünü hitama erdirerek halifelik alır.533
2.3.3. Seyyid Cezayir Arvâs
Arvâs Seyyidlerinden olan Seyyid Cezayir, 1938 yılında dünyaya gelir. Doğumundan bir süre sonra annesi vefat eder, babası da askere gider. Küçük yaşlarda yetim ve öksüz bir şekilde büyür. Kur’ân-ı Kerîm’i erken yaşlarda öğrendikten sonra ilmî tahsîline Molla Hacı Hazım denilen iyi bir âlimin yanında başlar. Bir müddet babasının imamlık yaptığı Van köylerinde okuduktan sonra daha iyi bir eğitim almak üzere Norşin’e Şeyh Mâsum’un medresesine gider. Şeyh Mâsum kıtlık nedeni ile talebeleri dağıttığı için onu Bulanık taraflarında olan bir medreseye gönderir. Bir müddet orada okuduktan sonra tekrar Van’a gelerek Şeyh Mâşuk’un halifesi Seyda Molla Hasan Pişivangi’nin yanında tedrisata devam eder. Seyda Molla Salih-ı Bûtî ve Seyda Molla Mustafa’nın da yanında bir müddet okuyan Seyyid, son olarak Seyda Molla Hasan Pişivangi’nin medresesinde ilmi icazetini alır. İcazet aldıktan sonra medrese geleneğinde olduğu gibi gittiği her yerde talebe yetiştirerek islama ve ilme ömrü boyunca hizmet eder.534
İlmi icazetini aldıktan sonra Seyda Molla Hasan Pişivangi yanına giderek ona intisap eder. Bir müddet onun yanında seyr û sülûka devam eden Seyyid, tekâmül yolunda iyi bir mesafe kat eder. Yalnız halifelik alamadan mürşidi Seyda Molla Hasan vefat eder. Mürşidinden aldığı işaret üzere Diyarbakır’a Şeyh Hüseyin’in dergâhına giderek ona intisap eder ve halifelik alıncaya kadar onun yanında seyr û sülûküne devam eder.535
Yumuşak huylu, tevazu sahibi, fıkhı iyi bilen, yaptığı her işte kitap ve sünnete tabi olmayı kendine düstur edinen, ömrünün sonlarına doğru Van Ulu Cami’de bir
533 Seyda Molla Sıddık Evrensel ile yapılan mülâkât (06.04.2019) 534 Oğlu Nimetullah Arvas ile yapılan mülâkât (05.04.2019) 535 Nimetullah Arvas ile yapılan mülâkât (05.04.2019)
146
sütun etrafında ilim halkası oluşturup beş seneye yakın ders veren Seyyid Cezayir, 2015 yılında Van’da vefat eder. Makberi Van Hoşap’ta kendi dedelerinin bulunduğu kabristandadır.536