Haberin Gazetedeki Konumu

Ġnsanlar, tarih boyunca habere, haberleĢmeye ihtiyaç duymuĢtur. Bu ihtiyacın temelinde bazen merak unsuru bazen de bilgi edinme isteği gibi pek çok faktör etkili olmuĢtur. Ġnsanlar, ilgi çekici buldukları, önem verdikleri olay ve durumlardan haberdar olmak istemektedir. Gazeteler de bu doğrultuda haberlere yer vermekte neyin haber olup neyin olmaması gerektiğine karar vermektedir. Buna bağlı olarak her insan ve dolayısıyla her gazete için haberin ne olup ne olmadığı da değiĢmektedir.

Haber, Ġngilizcede North, East, West ve South (Kuzey, Doğu, Batı, Güney) kelimelerinin baĢ harflerinden oluĢmuĢ ve “bütün yönlerde olanlar” anlamına gelen NEWS adıyla kullanılmıĢtır. Ġnsanlık tarihi kadar eski olan haber, ilk insanların birbirlerine yırtıcı hayvanların yerini iĢaretle göstermesini de kapsamaktadır (Dileklen, 2005:25).

Haberin ne olduğu, neyin haber olduğu gibi konular üzerinde bir görüĢ birliğine ulaĢmak mümkün olmamaktadır. Bugüne kadar yapılmıĢ, “olan her Ģey haberdir”, “dün bilmediğimiz haberdir”, “insanların üzerinde konuĢtuğu haberdir” gibi tanımlar bulunmaktadır. Tanımlardan da anlaĢılacağı üzere haber, insanların öğrenme ve bilme isteğini kapsamaktadır (Tokgöz, 2000:162).

Kitle iletiĢim araçlarının ticari bir kurum haline gelmesi, haber kavramını da bir metaya dönüĢtürmüĢ ve tanımını zorlaĢtırmıĢtır. Habercilik alanında uzman kiĢiler haber kavramına bir anlam yüklemiĢ ve ortaya farklı tanımlar çıkmıĢtır (Birsen, 2014:3). Haber konusunda gerek bilim insanları gerekse gazeteciler birçok tanım yapmıĢtır. Bu tanımların bazılarını Ģu Ģekilde derlemek mümkündür:

Haber insanların ilgisini çeken, hakkında bilgi edinmek istediği her Ģey olup ilgilenen insan sayısına göre önem kazanmaktadır (Yılmaz, 2009:157)

Bir olay ve olgu üzerine, insanları ilgilendiren, zamanlı olan, iletiĢim veya yayın organlarından alınan bilgidir (Yüksel ve Gürcan, 2001:57).

Haber yeni olan, ülkenin veya dünyanın her yerinden derlenen olayların doğru, inanılır ve hızlı sunumudur (Orhon, 2015:4).

Haber taraflı değerlendirmelerden ve kelime oyunlarından uzak durarak, güncel ve ilginç olayların gerçeğe uygun Ģekilde sunulmasıdır (Schlapp, 2000:17).

Haber ile olay iliĢkisini Wilbur Schram Ģu sözlerle açıklamaktadır: “Haber bir olay değildir. Olduktan sonra algılanabilecek bir olgudur. Olayla özdeĢ değil fakat olayın esas çerçevesi içinde tekrar kurulabilmesi hedefidir” (Tokgöz, 2000:163). Lipmann, haberi, “Gerçeklerin iĢlevi, saklanan gerçekler üzerine ıĢık tutmak, birbirleri arasında bağlantı kurmak, böylelikle olayların gerçek tablolarını oluĢturmaktır” Ģeklinde tanımlamaktadır (Yüksel ve Gürcan, 2001:58).

New York Times Gazetesinden Turner Cutledge‟e göre ise “Dün bilmediğimiz her Ģey haberdir” (Yüksel ve Gürcan, 2001:59).

Haberin ne olup ne olmadığına dair sorular ortaya çıktığından beri habere yönelik tanımlar yapılmaktadır. Ancak haberin tek bir tanımı üzerine uzlaĢmaya varılamaması nedeniyle bazı ortak tanımları Ģu Ģekilde sıralamak mümkündür (Birsen, 2014:4):

 Haber genel olarak, olaylara, sorunlara ve fikirlere dayanmaktadır.

 Haber konuları özetlenerek ve hikâye edilerek yazılı, sözlü ve görüntülü Ģekilde sunulmaktadır.

 Haber konuları özetlenip hikâye edilirken haberle gerçeklik arasındaki iliĢki de göz önüne alınmalıdır.

 Habere konu olacak durum ve olayın zamana uygun olması gerekmektedir. “Haber Ģimdiki zamandan geçmiĢe bakar ama yüzü geleceğe dönüktür.”

 Haberi oluĢturan olayların hayal olarak kalmaması için insanlara iletilmesi gerekmektedir.

Erkan Yüksel ve Halil Ġbrahim Gürcan, bir haberin nasıl olması gerektiğini Ģu maddelerle açıklamıĢtır (Yüksel ve Gürcan, 2001:65):

 Açık olup; anlaĢılır üslup ve dille yazılmalıdır.

 Sade olup; yalın bir teknik kullanılmalıdır.

 Doğru olup; yanlıĢ bilgilere yer verilmemelidir.

 Kesin olup; kuĢku, tereddüt içermemelidir.

 Habercilik kurallarına; meslek etiğine yönelik kurallara uygun olmalıdır. Atilla Girgin, haber üretiminin 6 aĢamada gerçekleĢtiğini belirtmekte ve bu 6 aĢamayı Ģu baĢlıklarda sıralamaktadır (Girgin, 1998:27):

 Seçim: Bir olayın haber konusu olabilmesi için bazı özellikler taĢıması gerekmekte ve bu özellikleri belirleyen muhabir ilk olarak haber haline getireceği olayı seçmelidir.

 AraĢtırma: Olayı seçen muhabirin, bu olayın okurun ilgisini çekip çekmeyeceğini ve detaylarını araĢtırıp sorgulayarak karar alması gerekmektedir.

 Yeniden Seçim: Muhabir tüm bilgileri topladıktan sonra habere nasıl giriĢ yapacağından, haberin fiziksel boyutuna kadar yeniden seçimler yapmak durumundadır.

 Ayıklama: Muhabir, haber değeri taĢıyan olaya ait gereksiz bilgileri çıkararak haberi ayıklama yapmaktadır.

 Biçimlendirme: Haberi biçimlendirmek, metne anlam kazandırmak olup haber, 5N 1K kuralıyla ve sade bir dille kaleme alınmalıdır.

 Yayımlama: Haberin, yazımı, denetimi, biçimlendirmesi son bulduktan sonra hızlı bir Ģekilde yayımlanmalıdır.

Habere dair bilinmesi gereken bazı kavramlar bulunmaktadır. Bu kavramları Erkan Yüksel ve Halil Ġbrahim Gürcan, “Habercinin El Rehberi” adlı eserlerinde Ģu Ģekilde açıklamaktadır (Yüksel ve Gürcan, 2001:37-43):

 Görevi, haberleri toplayıp yazmak olan kiĢilere haber muhabiri, haber merkezleri için fotoğraf sağlamak olan kiĢilere de foto muhabiri adı verilmektedir.

 Bir haberin hangi sayfada, sayfanın neresinde ve hangi sırada yayınlanacağına karar vermek haber hiyerarĢisi olarak tanımlanmaktadır. Gazetelerin en önemli haberleri ilk sayfaya yerleĢtirilmekte ve iç sayfalara ilerledikçe haberlerin hiyerarĢik olarak değerleri de düĢmektedir. Haberin önemi gazetede kapladığı alanla da paralellik göstermekte, önemli haberler fazla yer kaplamaktadır.

 Gazetenin ilk sayfasında, logonun altında yer alan ve iri puntolu harflerle baĢlığı yazılan haberler manĢet haber adını almaktadır. ManĢet haberleri önem sırasına göre genellikle sol üstte, sonra sağ üstte, sol altta ve sağ altta olarak sıralanmaktadır.

 Gazetenin ilk sayfasında, logonun üzerinde iri puntolu harflerle baĢlığı yazılan ve manĢetten daha önemli bulunan haberlere sürmanĢet haber adı verilmektedir.

 Haber baĢlığı, birkaç kelimeden oluĢan ve bir yargı bildiren, gazete sayfalarında ilk dikkati çeken haberin kısa bir özetidir.

 Ana baĢlık, haber metninin üzerinde bulunan ve her haberde mutlaka bulunması gereken temel baĢlıktır.

 Üst baĢlık, ana baĢlığın üzerinde veya sağında-solunda yer alıp, ana baĢlığı tanımlayan 5-10 kelimelik bir cümledir.

 Alt baĢlık, ana baĢlığın altında yer alıp, üst baĢlığa göre daha küçük puntolarla yazılan ve baĢlığı açıklayan bir cümle yapısıdır.

 Spot, haberin özeti Ģeklinde, haberin içindeki ana ayrıntıları vurgulamak için baĢlık ya da alt baĢlıktan sonra yer verilen, 15-20 kelimeyle haberin ana temasının aktarıldığı bölümdür.

 Ara baĢlık, haber metninin içinde yer alıp kalan paragrafları tanımlayan bölüm arası baĢlıktır.

2.2.1.Haberin Unsurları

Haberin içinde olmazsa olmaz denebilecek bazı veriler bulunmaktadır. Bu veriler haberin unsurları olup aynı zamanda içeriğini de belirlemektedir (Aslan, 2002:59).

Tüm haberlerde bir giriĢ bölümü ve onu takiben gövde adı altında diğer bölümleri bulunmaktadır. Haberin giriĢinde, “ne-nerede-ne zaman-neden-nasıl ve kim” olmak üzere altı adet soruya cevap verilmesi gerekmektedir. Bu altı soruya verilen cevapla haberin giriĢ kısmı yazılmıĢ olmakta ve geri kalan kısımda bu giriĢ kısmında verilenler detaylı Ģekilde iĢlenmektedir. Bu soruların bulunduğu kurala 5N 1K adı verilirken genellikle haber giriĢlerinde bu soruların hepsinin cevabı yer almamaktadır (Tokgöz, 2000:217).

2.2.2.Haberin Nitelikleri

Haberin unsurları oluĢturulurken bazı nitelikler de göz önüne alınmaktadır. Bu nitelikler haberin inĢa edildiği temel taĢları, “haberin ruhunu, anayasasını” oluĢturmaktadır (Aslan, 2002:61).

Doğruluk

Haberin doğruluk niteliği, haberde sunulan bilgilerin doğru olması, yalan ya da yanlıĢ bilgi olmaması anlamını taĢımaktadır. Haberi kaynağından en hızlı Ģekilde almak kadar doğru almak da çok önemlidir. Haberi ilk olarak sunmak adına doğruluktan vazgeçmek hem etik sorunlar doğurmakta hem de insanların yanlıĢ bilgilenmesine sebep olmaktadır (Aslan, 2002:61).

Gazetecilerin haberi doğru iletmek gibi bir sorumluluğu bulunmaktadır. Nitekim haberin doğruluğu, sadeliği, kesin dille kaleme alınması gazeteciliğin temel gerekliliğini yansıtmaktadır. Haberin güvenilir olması doğruluğuyla iliĢkili olduğu için doğru/yalan haber ayrımı gündeme gelmekte ve gazeteci bu nedenle beğenilmekte veya suçlanmaktadır (Tokgöz, 2000:102).

Haberciliğin en önemli ilkesi “dört doğru” kuralı adı altında “doğru soruyu, doğru kiĢiye, doğru zamanda ve doğru biçimde” sormaktır (Yüksel ve Gürcan, 2001:76). Haberde doğruluk, edinilen bilgi ve belgelerin doğruluğu anlamını taĢımaktadır (Yüksel ve Gürcan, 2001:77).

Gerçeklik

Haberin gerçeğin aynası olması mümkün olmamakla birlikte haber gerçeğe uygun biçimde olmalıdır. Haberin her aĢamasında olan insan unsuru haberi nesnel olmaktan uzaklaĢtırmakta ve böylece her haber kendi gerçeğini oluĢturmaktadır. Ancak haber, haberi yapanın vicdani bir sorumluluğu olduğundan gerçeğe en uygun Ģekliyle yansıtılmalıdır. Bu sorumluluk habercinin haberi toplama aĢamasında kaynağının güvenilir olduğunu birkaç farklı kaynakla teyit ederek emin olmasını gerektirmektedir (Dileklen, 2005:29).

Bir haberin gerçeğe en yakın anlatımı habercinin etik değerlerine, kiĢiliğine ve deneyimlerine bağlı olduğu gibi haber kaynağının güvenilirliğine de bağlıdır. Çoğu ülkenin basın yasalarında veya ilkelerinde haberin gerçekliğinden emin olmak, kesin bilgilere sahip olmak, Ģüpheli bilgileri yayımlamamak gibi maddeler bulunmaktadır (Girgin, 2000:79).

Ülkemizde de haberin gerçeğe uygun olması, Basın Meslek Ġlkeleri‟nin 6. maddesinde “SoruĢturulması gazetecilik olanakları içinde bulunan haberler, soruĢturulmaksızın veya doğruluğuna emin olmaksızın yayınlanamaz” (http://basinkonseyi.org.tr, EriĢim Tarihi:26.12.2018) cümleleriyle belirlenmiĢtir.

Gazeteci Walter Lippmann 1920‟li yıllarda haberin gerçekle olan iliĢkisini Ģu sözlerle açıklamaktadır: “Haber ile gerçek aynı değildir. Haberin iĢlevi bir olayı iletmek, gerçeğin iĢlevi ise saklı kalmıĢ olguları gün ıĢığına çıkararak, birbirleri arasındaki bağlantıyı kurarak, insanoğlunun iletiĢimine olanak tanımak için gerçeğin resmini yapabilmektir” (Tokgöz, 2000:165).

Nesnellik

Nesnellik ilkesi, gerçek olanın yazılmasını ve aktarılan olayın doğru olmasını yansıtmaktadır. Okuyucu için önemli olan habercinin görüĢlerinden çok olayın kendisi olduğu için nesnellik gerçeğin okuyucuya aktarılmasını gerektirmektedir. Haberci olaylar karĢısında duygusal davranmamalı, ön yargılı bir tutuma kapılıp, bireysel/sübjektif/öznel değerlendirmelerde bulunmamalıdır. Muhabir olayları aktarırken “iyi, kötü” gibi ifadelerden kaçınmalı, kiĢiden kiĢiye değiĢebilecek değer yargılarını habere katmamalıdır (Aslan, 2002:64-65).

Kesinlik

Haberi yeni olaylardan derleyip sunarken en çok dikkat edilmesi gereken nokta kesin ifadedir. Haberde kullanılan kesin ifade okuyucuyu inandırma ve ikna etme noktasında belirleyici rol oynadığından haberi daha anlaĢılır kılmaktadır (Tokgöz, 2000:101).

Bir haberin açık ve sade olması anlaĢılır olması için ne kadar önem taĢıyorsa, aynı Ģekilde kesin olması da inandırıcılığı açısından büyük önem taĢımaktadır. Haberde kesinlik, okuyucuda bir Ģüpheye sebep olmayacağı için, hem okuyucuyu ikna etme hem de haberi anlaĢılır kılma olanağı sağlamaktadır (Aslan, 2002:70).

Hızlılık

Haberciliğin önemli bir ilkesi “haberi doğru al, öncelikle ver” olup haberciler bir olayla ilgili haberlerini doğrulattıktan sonra hemen kitlelere ulaĢtırmalıdır. Televizyon, radyo ve internet haberlerinde, teknolojik araçlarla haber çok kısa bir süre içerisinde insanlara ulaĢtırılmaktadır. Bu teknolojik üstünlüğe rağmen televizyonlar, gazetelerde yer alan haberleri saatler sonra “yeniden” haber olarak sunabilmektedir (Aslan, 2002:71).

Tutarlılık

Haber metninde yer alan bilgilerin birbiriyle çeliĢmemesi ve anlamlı bir bütün oluĢturması gerekmektedir. Bunun sağlanması için de öncelikle cümleler içerisindeki her kelimenin birbiriyle uyumlu olması ve dilbilgisi kurallarına uygun olması önemli bir detaydır. Ancak haber metninin tutarlı ve anlamlı olabilmesi için öncelikle haberin konusunun tutarlı olması da gerekmektedir (Aslan, 2002:71).

Ġnanılırlık

Haberin inanılır olması kullanılan kaynakla bağlantılı olup kaynağın statüsü haberin inanılırlığını desteklemektedir. Haberi veren kaynak, konusunda uzmansa okurların haberin gerçekliğine inanmaları daha kolay olmaktadır (Aslan, 2002:72).

Anlamlılık

ĠletiĢim bir anlam iletimi olmakla birlikte sadece sözün anlaĢılması anlamına da gelmemektedir. Çünkü iletiĢim “paylaĢma, ortak referanslar denilen ideolojik çerçeve içinde, yaratılmıĢ belli imajlar üzerinde dil ve görüntülerle bir amacı gerçekleĢtirmek için yapılan giriĢim” olup anlamlılık da bu çerçevede gerçekleĢmektedir (Erdoğan, 1995:16).

Haber metninin anlaĢılır olması için okuyucuya sunulanlarda bir anlam belirsizliğinin olmaması gerekmektedir. Özellikle televizyon haberlerinde izleyicinin habere tekrar dönme imkanı olmadığı için haberler sade ve anlaĢılır bir dille sunulmalıdır (Aslan, 2002:68).

Gazeteciler, haberi okurlarına yalın bir dille, doğru, kesin ve açık Ģekilde sunmalıdır. Nitekim böyle bir sunuĢ okuyucunun haberi anlamasını kolaylaĢtırır. Hem yazılı hem sözlü basında haber sade bir dille kaleme alındığında her eğitim seviyesinden insan için daha anlaĢılır olacaktır (Tokgöz, 2000:100).

Haberi kurgulama aĢamasında kelimeler bir bütünlük içinde olacağı gibi haber de okunduktan sonra akılda bir soru bırakmayacak Ģekilde anlam bütünlüğü taĢımalıdır. Haber metninde gereksiz sözcüklerden, bilinmeyen kelimelerden, devrik cümlelerden uzak durup olabildiğince kısa cümleler kurulmalıdır (Girgin, 2000:87).

Çok yeni ve gerçek olan bir olay, hem toplumun ilgisini çekici hem de önem arz eden kategoride olsa da eğer ki kitleler tarafından anlaĢılır Ģekilde değilse haber olamaz. (Dileklen, 2005:34).

Nitelikli haberler elde edebilmek için muhabirler, olay veya durumlar karĢısında bazı kaynaklara ihtiyaç duymaktadır. Bu bağlamda olay ve durumlardan haberdar olabilme adına haber kaynakları da büyük bir öneme sahiptir.

2.2.3.Haber Kaynakları

Haber kaynakları, haberdeki olay veya durumlar hakkında bilgi almayı sağlayan görüntü, kitap, rapor gibi materyallerden oluĢmaktadır. Muhabir haberini kaynaktan edindiği bilgilerle oluĢturmakta ve bu bilgileri diğer kaynaklarla karĢılaĢtırarak doğruluğunu teyit etmektedir. Gazeteciler, hem bilgilerin kimden

alındığını göstermek hem de haberin güvenilir olmasını sağlamak açısından kaynaklardan yararlanmaktadır (Birsen, 2014:10).

Muhabirler, haber toplarken birtakım zorluklar yaĢamakta haberlere kolayca ulaĢamamaktadır. Buna bazen olayın karmaĢıklığı sebep olurken bazen de kaynaklara sahip bulunan ilgililerin olumsuz tutumları sebep olmaktadır. Muhabirlerin yararlandığı haber kaynaklarını birincil ve ikincil kaynaklar olmak üzere iki baĢlıkta toplamak mümkündür (Birsen, 2014:11):

Birincil Haber Kaynakları: Birincil haber kaynaklarını Ģu Ģekilde sıralamak mümkündür (Gürcan, 2010:27):

 KiĢilerle bağlantı/iliĢki: Muhabirler muhtar, dernek çalıĢanı, kahvehane çalıĢanı gibi sürekli olarak bilgi alabilecekleri insanlarla iyi iliĢkiler içerisinde olmalıdır.

 Gizli bilgi: Haber merkezlerine yazılı Ģekilde ya da telefonla bazı ihbarlar gelebilir. Bu ihbarlar önemli bir haber konusu olabileceği gibi gerçekliği olmayan uydurulmuĢ bir ihbar da olabilmektedir.

 Serbest ve fahri muhabirler: Gazeteler, toplumun içinde, gazetecilik mesleğine meraklı bazı kiĢileri “fahri muhabir” olarak adlandırmakta ve verdikleri bilgilere güven duymaktadır.

 Rutin ziyaret ya da aramalar: Muhabirler, emniyet, itfaiye, hastane gibi kurumları günlük olarak arayıp bilgi sormaktadır.

 Sivil toplum kuruluĢları: Baskı grupları, haber almak için önemli bir kaynak olmakla birlikte insanları etkilemek adına taraflı da davranabilmektedir.

 Mahkemeler: Mahkemelerin verdiği kararlar haber için önem taĢımakta ve muhabir bu haberleri günlük takip etmektedir.

 Yerel yönetimler: Kaymakam, belediye baĢkanı gibi yetkililer faaliyetlerini duyurmak amacıyla basın toplantıları düzenlemektedir.

 Güvenlik birimleri: Polis, jandarma gibi güvenlik birimleri haber toplama adına önemli kaynak olabilmektedir.

 Sağlık birimleri: Muhabirler, hastanelere ya da sağlık kuruluĢlarına giderek haber çıkarmaya çalıĢmaktadır.

 Sanat ve eğlence mekânları: Kültür sanat alanındaki haberler için muhabirlerin bu mekânları sürekli olarak izlemesi gerekmektedir.

 Gönüllü ve toplum yararlı kulüp, birlik ve dernekler: Kadın ve çocukları koruma, yardımlaĢma derneği gibi kurumlar da birincil kaynakları oluĢturmaktadır.

 Basın toplantıları: Resmi kurumlar ya da Ģirketler tarafından düzenlenen basın toplantıları önemli bir haber kaynağı olmakla birlikte bu toplantılarda daha önce hazırlanmıĢ metinlerin okunması haberi monotonlaĢtırmaktadır. Ġkincil Haber Kaynakları: Ġkincil haber kaynakları Ģu maddelerden oluĢmaktadır (Gürcan, 2010:28):

 Haber ajansları: Genellikle abonelikle hizmet veren ajanslar, ulusal ve uluslararası haber sağlama yönüyle gazetelerin en önemli haber kaynağıdır.

 Basın bültenleri: Kurumlar ve Ģirketlerin haber merkezlerine gönderdiği, bazen haber değeri taĢıyan bazense reklam içeren metinlerdir.

 Medyadaki haberler: Muhabirler, diğer gazete veya televizyonları takip ederek haber için yeni konular oluĢturabilmektedir.

 Mektuplar: Haber merkezlerine gönderilen mektuplar, yayın için gönderen kiĢiden izin alınmasıyla bir haber haline dönüĢebilmektedir.

 Küçük ilanlar: Muhabirler, ölüm veya evlilik gibi ilanlardan yararlanarak bir haber konusu çıkarabilmektedir.

 KaydedilmiĢ bantlar: Toplantılarda kaydedilen ses ya da görüntüler bir hak iddia edilemeden, maddi karĢılığı da olmadan haber merkezlerine teslim edilmekte ve haber hazırlanmaktadır.

 Medya izleme ajansları: Kurumların kendi alanlarına yönelik haberleri takip edebilme olanağı sağlayan bu ajanslar birçok yayın kuruluĢunu takip ederek, haberleri derleyip abonelerine ulaĢtırmaktadır.

 Fotoğraf ajansları: Gazetelere fotoğraf ve televizyonlara görüntü sağlayan bu ajanslar da ikincil haber ajansları konumundadır.

 Haber organizasyonları: CNN International, Aljazeera gibi bu kuruluĢların, abonelik sistemi olmamakta ancak haber ajansları gibi çalıĢmaktadır.

 Almanak, rapor, faaliyet raporları: Resmi veya özel kuruluĢların bir çalıĢma sonu yayınladıkları kitap ya da materyallerden haber konuları çıkabilmektedir.

 Ġzleyici, tüketici araĢtırmaları: Gazetelerin okurları, televizyonların izleyicileri, tiraj gibi konulara yönelik Türkiye Ġstatistik Kurumu ve Basın Ġlan Kurumu tarafından yapılan araĢtırmalar sonucunda ortaya çıkan veriler de ikincil haber kaynaklarını oluĢturmaktadır.

 Ġnternet: Ġnternetteki yazılı, görsel tüm veriler muhabirin kolaylıkla eriĢebileceği haber kaynakları olmaktadır.

Haberlere konu olacak olay ve durumlar, haber kaynakları aracılığıyla daha ulaĢılabilir kılınmaktadır. Haber kaynakları olay ve durumlara ulaĢımı kolaylaĢtırsa da bu olay ve durumların haber olabilmesi için bazı haber değerlerine sahip olması gerekmektedir.

2.2.4.Haber Değerleri

Yazı iĢlerine gelen haberlerin gazetede yer alıp yer almayacağına ya da hangi sayfada yer alacağına karar vermek için öncelikle haberi değerlendirmek gerekmektedir. Haberleri değerlendirirken göz önünde bulundurulması gereken birtakım özellikleri Ģu Ģekilde sıralamak mümkündür (Dağlı, 1995:55):

 Gazetenin hitap ettiği kitlenin ekonomik, toplumsal ve kültürel özellikleri

 Gazetenin ne türde olduğu (Magazin, sansasyonel, ağırbaĢlı)

 Gazetenin politik eğilimi

 Haberin önem sırasına göre önceliği

 Çok fazla kiĢiyi ilgilendiren haberlerin önceliği

Olayların ve söylemlerin haber haline getirilmesi için haber değerleri olarak tanımlanan bazı değerlere sahip olması gerekmektedir. Haberde bulunması gereken ve haberciliğin ana ilkelerini oluĢturan haber değerleri beĢ ana baĢlıktan oluĢmaktadır (Tokgöz, 2000:176):

Zamanlılık: Günümüzde haberler çok hızlı bir Ģekilde sunulmakta ve önemini de çabuk kaybetmektedir. Amerikalı yazar Curtis McDougal haber ve zaman iliĢkisini Ģu sözlerle aktarmaktadır: “Son yarım yüzyıldır yazılı basında çalıĢanlar

arasında yaygın kliĢe, dünkü gazeteden daha ölmüĢ bir Ģey yoktur Ģeklindedir” (Tokgöz, 2000:177).

Haber, çabuk bayatlayan bir bilgi olması nedeniyle kitlelere ulaĢtığı andan sonra önemini kaybetmeye baĢlamaktadır. Televizyon ve internet haberlerinde izleyiciye haberin iletilmesi çok hızlı olduğundan haber kısa sürede tüketilmektedir (Aslan, 2002:33).

Zamanlılık ilkesi, haberin zamanlı olma değerini yansıtmakla birlikte haberde “ne zaman ortaya çıktı” sorusuna da cevap vermektedir (Tokgöz, 2000:177). Haberin zaman ögesini belirleyen dört unsur bulunmaktadır(Aslan, 2002:33):

a)Yenilik: Gazeteler, günlük geliĢen olaylara haberlerde yer verdiği gibi diğer gazetelerde yer almayan değiĢik haberleri de bulmalı ve okuyucuya ilgi çekici, yeni olayları sunmalıdır (Schlapp, 2000:18).

Bir olayın veya durumun haber olabilmesi için “yeni” olması gerekmektedir. Alparslan‟ın 1071 yılında Malazgirt savaĢını yapmıĢ olması bir haber niteliği taĢımayıp tarihi özellik göstermektedir. Tarihle haberin en önemli ayrılma noktası “yeni” olmadan kaynaklanmakta olup yeni olan sadece olay değil bir tespit de olabilmektedir. GeçmiĢte gerçekleĢen bir olayla ilgili bir yolsuzluk veya skandalda yeni unsurlar gün ıĢığına çıkmakta ve bu da haber haline gelmektedir. Günümüzde elektronik kitle iletiĢim araçlarının hızıyla bu yenilik unsuru artık “saniyesellik” Ģekline dönüĢmektedir (Dileklen, 2005:31).

Yenilik, yalnızca habere konu olan olayın yeni oluĢmasını değil, yeni olarak sunulmasını da ifade etmektedir. UnutulmuĢ veya ihmal edilmiĢ bir enformasyonu gün ıĢığına çıkarmak ona yenilik kazandırmaktır (Tokgöz, 2000:177).

b)Anilik: Anilik, habere konu olacak olayın beklenmedik Ģekilde o anda gerçekleĢmiĢ olmasını ifade etmektedir. BaĢbakanın veya bakanların gezi programları varken ülkeye aniden resmi bir konuğun gelmesiyle gezi planlarını iptal etmesi haberde anilik ilkesini doğurmaktadır (Aslan, 2002:36).

Muhabir, haberin kaynağına ulaĢtıktan sonra ulaĢtığı verileri değerlendirerek haber metni haline getirmelidir. Haberdeki anilik ve yenilik ögeleri birbiriyle iç içe

geçmiĢ halkalar gibidir. Muhabir, yeni geliĢen bir olay hakkındaki verilere kısa sürede ulaĢıp o verileri haber haline dönüĢtürmelidir (Değirmencioğlu, 2014:23).

c)Geçerlilik: Geçerlilik, bir olay ya da duruma ait bilginin belli bir zaman