Hükümet Dışı Kuruluşların Dış Politikada Doğurduğu Sonuçlar

E- Hükümet Dışı Kuruluşların Dış Politika ile Etkileşimi

2. Hükümet Dışı Kuruluşların Dış Politikada Doğurduğu Sonuçlar

Ulusüstü HDK’lar insan haklarını hem küresel hem de ulusal düzeyde etkilemektedirler. İnsan hakları ihlallerini uluslararası gündeme sokmaları ve burada tutmaları, uluslararası toplumu insan hakları ihlallerinden haberdar etmeleri, bilgi vermeleri, uluslararası örgütlerin ve devletlerin dış politikalarında işbirliği yapmaları, insan hakları büroları kurulmasını sağlamaları küresel düzeyde oluşturdukları etkilerdir201

HDK’lar devlet ile çatışma içinde olduğu durumlar ile sıkça karşılaşılsa da; ortak hareket ederek yaptığı çalışmalarda elde ettiği başarılı sonuçlar mevcuttur. Küçük silahların sınırlandırılması konusunda Norveç’te insan hakları örgütleri ve devlet ortak bir proje geliştirmişlerdir. Küresel ufak silah transferini sınırlamak ve kontrol altına almak için uluslararası çalışmalar yapan Oslo Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü ve Norveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, Norveç Kızıl Haç ve Norveç Kilise Yardımı ve Norveç Dışişleri Bakanlığının sağladığı finansal destek ile beraber çalışmışlardır. Çalışmaların sonucunda, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’nun (ECOWAS) silahların üretim, ithalat ve ihracatını sınırlayan üç yıl süreyle geçerli olacak moratoryumu imzalamaları sağlamıştır202

. Uluslararası toplum üzerinde ulus ötesi HDK’ların etkisi büyük bir yer kaplamaktadır. Bunun nedeni ahlaki bir otorite olarak meşruiyet kazanmaları ve

200_{Forsythe, s. 180-181.}

201_{Risse, s. 203.}

202 _Egeland, _{http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/57jpsy.htm,} _{Erişim Tarihi} 14.05.2011.

bilgiyi ellerinde bulundurmalarıdır. Kamu yararı için çalışmaları HDK’ların ahlak otoriteleri olarak anılmalarının nedenidir. Özel çıkar savunmamaları HDK’ları devletlerden ve özel firmalardan daha güçlü kılmaktadır. Ancak HDK’ların gücünü açıklamakta tek başına ahlaki duruşları yeterli değildir. Topladıkları kaynaklar vasıtasıyla büyük bir belge ve bilgi birikimine sahiptirler. Uluslararası Af Örgütü en az üç bağımsız kaynaktan bilgi toplamaktadır ve kendilerine gelen bilgilerin doğruluğu pek çok farklı kaynak tarafından teyit etmektedir. HDK’ların enformasyon zenginliği, ABD ve Avrupa devletlerinin insan hakları raporlarını hazırlamalarında kaynaklık etmelerine neden olmaktadır203

Uluslararası HDK’lar ile yerel HDK’ların birlikte çalışmaları etkinliklerini artırmaktadır. Margaret Keck ve Kathryn Sikkink tarafından Boomerang Etkisi olarak adlandırılan ve ulusal ve ulus ötesi HDK’ların beraber çalışmalarının devletlerin insan hakları politikalarında oluşturduğu değişikliği açıklayan süreç beş evreden oluşmaktadır204

İlk evre “Ulus ötesi HDK’ların baskı kurma ve harekete geçme” evresidir. İnsan hakları ihlallerinde bulunan baskıcı devletlerdeki HDK’lardan ve çeşitli araçlardan bilgi elde eden HDK’lar işlenen ihlalin büyüklüğüne bakmadan bu durumu uluslararası gündeme taşımak için baskı oluştururlar. Bu süreç uzun sürebilir ancak uluslararası toplumun tepkisini çekebilmek önemlidir205

. Bunun en yakın örneği Suriye’de rejim karşıtı ayaklanmalarda görülmektedir. Suriye İnsan Hakları Örgütü gözaltındakileri, kayıpları206

ve devletin yaptığı müdahale

203

Risse, s. 187. 204_{Risse, s. 189.} 205_{Risse, s. 191.}

206_{Suriye İnsan Hakları Örgütü “Gösterilerde En Az 500 Sivil Öldü}”_{, 28 Nisan 2011,} http://www.usakgundem.com/haber/63265/suriye-%C4%B0nsan-haklar%C4%B1-

%C3%B6rg%C3%BCt%C3%BC-quot-g%C3%B6sterilerde-en-az-500-sivil- %C3%B6ld%C3%BC-quot-.html, Erişim Tarihi 01.06.2011.

sırasında ölen sivillerin sayısını açıklamakta ve uluslararası camiayı Suriye’de yaşanan insan hakları ihlalleriyle ilgili bilgilendirmektedir207

İkinci evrede “normların inkar edilmesi” bulunmaktadır. Uluslararası gündeme taşınan devlet genellikle sorumluluklarını inkar etme yöntemini seçmektedir. Yapılan eleştirileri ülkenin iç işlerine karışma olarak değerlendirmektedir. Bu evre görece uzun sürebilir çünkü baskıcı rejimler uluslararası baskıyı hemen dikkate almayabilirler. Ülke içerisinde uluslararası HDK’lar ile bağlantıya geçerek güçlenen HDK’ları bastırma veya ortadan kaldırma yöntemini tercih edebilir ve muhalefeti susturabilirler. Uluslararası baskı ile ihlalci devletin zayıflığı üçüncü evredeki dönüşümü belirleyecektir208

Üçüncü evre “taktiksel kabullenme” olarak adlandırılabilir. Uluslararası baskının artması ve bununla birlikte çeşitli yaptırımların oluşması baskıcı rejimi bazı politika değişiklikleri yapmaya itebilir. Devlet böylece uluslararası dışlanmanın azalmasını ve ekonomik ve askeri yardımları geri almayı beklemektedir. Bunun için öncelikle görünürde olumlu adımlar atmayı tercih edebilir. Ülke genelinde insan hakları politikasında bir değişiklik olmaksızın atılan bu adımlar yerel muhalifleri tekrar harekete geçirmek için cesaretlendirebilir209

. Suriye için BM ve devletlerin açıklamaları ve ekonomik yaptırıma varan uygulamalar210

Suriye yönetimini olumlu adımlar atmaya yöneltmiştir. Suriye yönetiminin yaptığı açıklamalar ve Beşar Esad’ın reform vaatleri bu evrede değerlendirilebilir. Gerek

207

Suriye İnsan Hakları Örgütü: Gösterilerde 1062 sivil öldü, Radikal, 24 Mayıs 2011, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=10504

30&CategoryID=81, Erişim Tarihi 01.06.2011. 208

Risse, s. 194. 209_{Risse, s. 196.}

210_Suriye _Üzerinde _{Uluslararası} _Baskı _Artıyor, _Euronews, ₃₀ _Nisan _2011, http://tr.euronews.net/2011/04/30/suriye-uzerinde-uluslararasi-baski-artiyor/, Erişim Tarihi 01.06.2011.

ülke içindeki ayaklanmalar gerek uluslararası baskı Suriye’yi reform vaatlerine itmektedir211.

Ulusüstü hareketlerin önemli etkisi buradan kaynaklanmaktadır. Devletlerin insan hakları politikalarında hızlı bir değişim sağlanamasa da, yerel güçleri harekete geçirmek ve cesaretlendirmek ülkenin dönüşümünü sağlayacak etkenleri harekete geçirmek anlamına gelmektedir. Bu destek aynı zamanda insan hakları savunucularının ihlalci devlet karşısında fiziksel güvenliklerinin korunması anlamında destek almalarını da sağlayacaktır. HDK’ların üçüncü evrede amaçlarını gerçekleştirdikleri söylenebilir212

 Ülke içerisindeki durumun uluslararası ortama yayılmasını sağlamak,  Lobi yaparak Batılı devletlerin, parlamenterlerin ve uluslararası örgütlerin

ihlalci devlete karşı politikalarını sertleştirmelerini sağlamak,

 Yerel HDK’lara ve muhalif gruplara mali kaynak sağlamak ve insan hakları eğitimi vermek,

 İhlalci devlette insan hakları ihlallerinin tartışılabileceği durumu sağlamak. Dördüncü evrede “kuralcı durum” olarak belirtilmiştir. Bu evrede devletler uluslararası standartları ve insan hakları normlarını kabul etmektedirler. Ulusal üstü HDK’lar ile yerel HDK’ların işbirliği ile bu evreye gelinebilmektedir.

Beşinci evre ise “tutarlı davranış kuralı” evresidir. Bu evrede ihlalci devletler;  Uluslararası insan hakları sözleşmelerini ve protokolleri imzalar ve

onaylarlar,

 Uluslararası normları iç hukukta ve anayasada kurumsallaştırırlar,

 İnsan hakları ihlallerinin vatandaşlar tarafından şikayet edilebileceği uluslararası komisyon ve mekanizmalar oluştururlar,

211 _Suriye’de _Esad’dan _Reform _{Vaatleri,0020BBC} _Türkçe, ₂₅ _Mart _2011, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/03/110325_syria_update.shtml, Erişim Tarihi 05.05.2011.

212

 Halka insan hakları normlarının geçerliliğini kabul ettiklerini açıklarlar ve ulusal veya uluslararası eleştirileri kabul ederek, içişlerine müdahale olarak görmeyeceklerini kabullenirler213

Bu evrede, devletin devamlı bir insan hakları politikası oluşturması önemlidir. Ulusalüstü ve yerel HDK’lar beşinci evrede insan hakları durumunun geliştirilerek artması için uğraşırlar. İnsan hakları ihlallerinin azalması, uluslararası ilginin de başka taraflara yönelmesine neden olacaktır. Hukukun üstünlüğüne ve uluslararası insan hakları standartlarına uymayı doğallaştırdıkları zaman son evre tamamlanmış olacaktır214

Belgede İnsan hakları alanında çalışan hükümet dışı kuruluşların dış politikaya etkisi (sayfa 91-95)