Grameen Bankası

Grameen Bankası (GB) Bangladeş dilinde “Köylü Bankası” manasına gelmektedir. Grameen Bankası Projesi 1976 yılında Chittagong Üniversitesi Ekonomi Profesörü Muhammed Yunus tarafından bir araştırma projesi olarak başlatılmıştır. Çığır açan bu proje ile Yunus’a 2006 yılında Nobel Barış Ödülü verilmiştir.

2.10.1.1. Grameen Bankası’nın Kuruluşu ve Gelişimi

Grameen Bankası Projesi 1976 yılında Chittagong Üniversitesi Ekonomi Profesörü Muhammed Yunus tarafından bir araştırma projesi olarak başlatılmıştır. İlk uygulamayı cebindeki 27 doları kullanarak Bangladeş’in Jobra Köyünde yaşayan yoksulun yoksulu 42 kadına yönelik olarak başlatarak Bangladeş Krishi Bankası (Bangladeş Tarım Bankası)’nın deneysel bir şubesi haline gelmiştir. Bu proje 1979’da ilk Tangail bölgesinde başlayarak 24 şubeye kadar ulaşmıştır. 1982’deDakka, Patuakhali ve Rongpuar bölgelerinde de Grameen Bankası Projesi başlatılmıştır. 2 Ekim 1983 tarihindeki kanun ile Grameen Bankası bağımsız bir banka olma özelliğini kazanmıştır. 1986 yılındaki yasal düzenleme ile üyelerin hisse alma oranları %40’dan %75’e yükseltilerek daha fazla pay almalarına imkan sağlanmıştır

.

Kurulduğundan itibaren finansal gelişimine önem verilen Grameen Bankası’nda 1982 yılına kadar banka işleri, ticari bankalardan ve bazı devlet bankalarından alınan kredilerle sağlanmıştır. 1982’de ilk dış kredi IFAD-BM Kalkınma Finansmanı Ajansı’ndan almıştır. Bangladeş hükümeti bu krediyi 50 yıllığına ve yüzde 1 komisyon karşılığında alıp, 15 yıllığına ve yüzde 3 faizle Grameen Bankası’na kredi olarak vermiştir. O tarihten sonra Grameen Bankası, NORAD (Norveç Yardım Ajansı), SIDA (İsveç Yardım Ajansı), KFW ile GTZ (Alman Yardım Ajansı), CIDA (Kanada Yardım Ajansı), OECF (Japon Yardım Ajansı), Ford Vakfı ile Hollanda hükümetinden kredi ve bağış almıştır.209

Prof. Muhammed Yunus ve Grameen Bankası’na yoksullukla mücadeleye ve barışın kalıcı hale gelmesine yaptıkları katkılardan dolayı 2006 yılında “Nobel Barış

       208 _{TİSVA, a.g.e., s. 14.}

Ödülü” verilmiştir.210 _{2008’e kadar uygulandığı ülkelerde büyük bölümü yoksul}

kadınlardan oluşan yaklaşık 7,6 milyon üyesine 7,4 milyar dolar mikrokredi kullandırılmıştır. Bir kalkınma enstitüsü ve yoksullukla mücadele uygulaması olan Grameen Bankası, verdiği mikrokredileri %98,2 gibi yüksek bir oranla geri almıştır.211 _{Grameen Bank mikrokredi projesinin kurucusu olan Prof. Muhammed}

Yunus ABD Başkanı Barack Hussein Obama tarafından “Özgürlük Madalyası” ile ödüllendirmiş ve bu projesi 24 Mart 2008 tarihli Time dergisinde “Dünya’yı Değiştiren

10 Fikirden Biri” olarak övgü almıştır.212

2.10.1.2.Grameen Bankası’nın Temel Özellikleri

“Grameen Ailesi” olarak adlandırılan Grameen Bank iştirakleri arasında1989 yılında kurulan Grameen Trust şirketi, 1994 tarihinde faaliyete başlayan Grameen Fund şirketi, 1997 yılında açılan iletişim için önemli Grameen İletişim firması, Grameen Telekom, Grameen Enerji, Grameen Knitwear Limited, Grameen Eğitim, Grameen Cybernet Ltd. gibi çeşitli sosyal amaçlara hitap eden şirketler bulunmaktadır. Bu şirketler aynı çatı altında bulunmaktadır. Amaçları ve hedef kitlesi aynıdır. Bu iştiraklerden Grameen Telekom şirketi, Bangladeş’teki köylere mobil ve sabit olmak üzere her türlü telefon hizmeti götürmektedir. İletişimin önemini anlatan eğitimler verilmiştir. Grameen Knitwear Limited şirketi ise bir ülkenin cari dengesi için önemli olan ihracata yönelik çalışmalar yapmaktadır. Kadın ve çocuk trikosu ağırlıklı tekstil üretimi yapıp dış ticaret ile diğer ülkelere satmaktadır. Grameen Cybernet Ltd. şirketi de köylülere internet hizmeti sağlamaktadır. İnternet hizmeti sayesinde kırsal kesim halkı dünyadan haberdar olup, her türlü gelişmeyi takip edebilmektedir. 213

Yaklaşık 40 yıldır sadece güvene dayalı verilen mikrokredi geri ödeme oranı %100’e çok yakın bir seviyededir. Grameen Bankasının güncel öz sermayesinin % 94’ü yoksul banka müşterilerine, geriye kalan % 6’lık kısmı ise devlete aittir.214

Grameen Bankası genel özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:215

       210 _{Aydın, a.g.e., s. 64.}

211 _{Lamia Morshed, “Yoksullukla Küresel Mücadele Çalışmalarına Mikrokredinin Katkısı”, Mikrokredi} ve Yoksulluk, Yoksulluğun Olmadığı Bir Dünyaya Doğru,İzzet Lofça v.d. (ed.), Kahramanmaraş

Valiliği, 2010, s. 98.

212 _{Aydın, a.g.e., s. 65.}

213 _{Seher Ozan Dündar, Mikro Finansman, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal} Araştırmalar Müdürlüğü Yayını, Ankara, Kasım 2007, s. 17.

214 _{Işık ve Işık, a.g.e., s. 853.} 215 _{Morshed, a.g.m., s. 98.}

• Üyelerinin yoksulluğun üstesinden gelebilmelerine yardımcı olmak için uygun finansal hizmetlere kolay erişim sağlamaktadır.

• Borç veren-borçlu arasında teminat-kefil arama ölçütlerini

uygulamaksızın kapıda bankacılık hizmeti vermektedir.

• Borçlu ve banka arasında sadece güvene dayalı olarak yakın ilişkiler kurmaktadır.

• Bankanın sahibi yaklaşık % 95 oranında yoksullardır. Böylece bankanın tüm kârı, kâr payı olarak yine yoksul insanlara dağıtılmaktadır.

• Bankadan mikrokredi alan kadın müşterilerin oranı % 97’dir.

• Bankanın 12 kişiden oluşan icra kurulunda yoksul köylüler görev almaktadır.

• Merkez ve şubelerden oluşan ulusal ölçekte bir ağdır.

• 1995 yılından itibaren dağıtılan kredilerin tamamı üyelerce yapılmakta olan kredi geri ödemelerinden elde edilmektedir.

• Bankanın dış fon bağımlılığı bulunmamaktadır.

Projenin yoksulların ve toplumun geneline hitap eden birçok önemli esasları vardır. Grameen Bankası’nın kullandırdığı mikrokredilerin genel özelliklerini sıralayacak olursak:216

1- Kredi bir insan hakkı olarak sunulmaktadır.

2- Misyonu, ailelerin ve özellikle de kadınların yoksulluğu ile mücadeledir. 3- Kredi alanlar ile banka arasında yaptırımı olan bir sözleşme yapılmaz. Bunun yerine “güven” esastır.

4- Kredinin hedefi, yoksul bireylerin kendi işgücünü kullanarak gelir getirici faaliyette bulunmasını desteklemek ve böylece kişinin tüketimlerini karşılamasını sağlamaktır.

5- Kredi müşterisi öncelikle geleneksel bankacılık sistemi tarafından güvenilir bulunmadığı için dışlanmış yoksul bireylerdir. Bunun sonucu olarak banka kendi yöntemini geliştirmiştir.

6- Öncelik bölgede herhangi bir finans kuruluşu bulunmayan ve bankalardan faydalanamayacak yoksul olanlara kredi verilerek o kişilerin ayağına gidilir. Bankacılık sistemindeki gibi şubeye gelinmesine gerek yoktur.

7- Bir müşteriye değil bir müşteri grubuna kredi sağlanır. Üyelerden oluşan bir grup oluşturulur.

       216 _{Dündar, a.g.m., s.17-18.}

8- Kredi sisteminde devamlılık ve süreklilik esastır. Kredi kullananlar birden çok kez kredi kullanmaya devam edebilirler. Ancak kişi, önceki aldığı kredinin tamamını ödemeden yeni kredi alamaz.

9- Geri ödemeler haftalık veya en fazla iki haftalık taksitler halinde yapılır. 10- Her borçlu için zorunlu ve gönüllü tasarruf programlarından ikisi birden uygulanabilir.

11- Krediler, kâr elde etmeyi düşünmeyen kuruluşların kaynaklarından verilir.

12- Uygulanan faiz oranı veya hizmet bedeli, piyasada uygulanan oranlara yakındır.

13- Çocukların eğitimi için burs verilmesi, daha yüksek eğitim alabilmeleri için kredi verilmesi gibi sosyal sermayenin oluşması sağlanır. İnsan gibi yaşamayı destekleyen her türlü teknolojik alt yapının kurulmasını sağlar. Üyelerin ve aile bireylerinin eğitimlerine önem verir.

Yoksullukla mücadelenin en etkili silahı olan mikrokredi uygulamaları çeşitli kredi modelleriyle üyelerin ihtiyaçlarına yönelik en doğru türünü sunar. Grameen Bankası tarafından verilen mikrokredi çeşitleri şunlardır:217

1- Gelir Oluşturan Krediler (Income Generating Loans) 2- Konut Kredileri (Housing Loans)

3- Küçük Ölçekli İşletme Kredileri (Micro Enterprise Loans) 4- Taşınabilir Telefonlar İçin Krediler (Loans for Mobile Phones) 5- Dilenciler İçin Krediler (Loans for Beggars)

6- Burs ve Eğitim Kredileri (Scholarships and Education Loans)

7- Özendirici Tasarruf Programları-850 milyon ABD Doları (Attractive Savings Programs-US$ 850 million)

Uygulamada farklı sektörlerde kredilerin değerlendirildiği görülmüştür. Grameen Bankası üyeleri aldıkları mikrokrediyi genellikle şu alanlarda değerlendirmektedir:218

1- Pirinç Kabuğu Ayıklama, 2- Çiftlik Hayvanları Yetiştirme, 3- Dokumacılık,

       217 _{Morshed, a.g.m., s. 98.}

4- Bambu Kullanan İnşaatlar (Duvarlar, Hasırlar, v.b.) 5- Hardal Yağı Çıkarma,

6- Ağ Yapımı,

7- Taze Et Paketleme, 8- Mobilya İmalatı, 9- Onarım,

10- Ticaret.

2.10.1.3. Grameen Bankası Müşterilerinin Yoksulluk Düzeyini Belirleme Kriterleri

Grameen Bankası müşteri kitlesini belirlerken bazı kriterlerden faydalanır ve üyelerinin sosyal ve ekonomik durumunu tespit eder. Üyelerin sosyal ve ekonomik seviyesinin belirlenebilmesi uygulama için çok önemlidir. Müşterilerinin bu durumunu belirlerken şu 10 ölçütü göz önünde bulundurur:219

1- 500 usd civarı maddi bir değeri olan ve üstü teneke tarzı çatı ile kaplı hanelerde oturan ve hane halkının her birinin uyuyacağı bir yatağı olan aileler.

2- Hayat için gerekli içecekleri suyu kuyudan aldıktan sonra temizleyici ilaçlar kullanan kişiler.

3- Okula gitme çağı gelmiş çocukların okula gidebildiği ve en azından ilkokuldan mezun olan çocukların yaşadığı aileler.

4- Haftalık ödemesi 4 usd veya fazlasını ödeme imkanı olan aileler. 5- Tuvalet ve banyo ihtiyaçları için seyyarda olsa yeri olan aileler.

6- Kullanıma uygun giysilere ve soğuk havalarda giyebilecekleri kalın kıyafetler eve üşütmeyecek elbiseler ile ısıtacak battaniyeye sahip, hastalıkların yayılmasına sebep olan sineklerden korunmak için camına örtebilecekleri koruyucu tel veya tülü olan aileler.

7- Meyve sebze gibi tarımsal mahsulü olan, para lazım olduğunda ek gelir getirecek ürünlere sahip bulunan aileler.

8- Yıllık ortalama 97 usd ve muadili miktarda tasarruf yapabilen aileler. 9- Gün içerisinde üç öğün yemek yeme imkanı olan ve açlık yaşamayan aileler.

10- Zorunlu sağlık hizmetinden yararlanma gücü olan aileler.

       219 _{Dündar, a.g.e., s. 18-19.}

2.10.2. Köy Bankaları Kampanyası (FINCA: Foundation for International