Yeryuvarımızda nokta konumlarını hem anlık olarak hem de post process ile
belirlenmesine imkan sağlayan, iyonosfer, troposfer düzeltmeleri, saat düzeltmeleri, uydu
yörünge efemerisleri vb. bilgileri sağlayan bir çok global/lokal ağ bulunmaktadır. Bu
ağların farklı kurum ve kuruluşlar tarafından kurulumu, korunması ve sürekliliği
sağlanmaktadır. Bu ağlara global kullanılan IGS ve Türkiye de bölgesel olarak kullanılan
post-process ile nokta konumlaya imkan veren Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı (TUTGA)
ile hem post-process hem de anlık olarak nokta konumlaya imkan veren Türkiye Ulusal
Sabit GNSS Ağı-Aktif (TUSAGA-Aktif) ağları örnek olarak verilebilir.
2.1.
Uluslararası GNSS Ağı
IGS, 1994’den beri yüksek kaliteli GNSS verilerini ve ürünlerini sağlayan açık
erişimli bir hizmettir. Bu sistemin sağladığı ürünler bilimsel, eğitim ve ticari uygulamalar
için global bir referans sisteminde kullanıcılara ulaştırılmaktadır. IGS, GNSS ile ilgili
bilimsel uygulamaların ilerlemesi için büyük fırsatlar sunmakta ve 100’den fazla ülkede
200’den fazla gönüllü kuruluş tarafından desteklenmektedir.
IGS’in sağladığı ürünler;
-
GNSS uydu efemerisleri
-
Yer dönüklük parametreleri
-
Global olarak izlenen istasyon koordinatları ve hızları
-
Uydu ve izlenen istasyonların saat bilgileri
-
Zenit troposferik gecikme tahminleri
-
Global iyonosferik haritalar olarak sıralanabilir.
Bu ürünler ile Uluslararası Yersel Referans Ağı (ITRF: The International
Terrestrial Reference Frame) ve Uluslararası Yer Dönüklüğü ve Referans Ağı (IERS:
International Earth Rotation and Reference Systems) gibi referans sistemlerinin
iyileştirilmesi, düzeltilmesi, yer kabuklarında meydana gelen deformasyonların
izlenmesi, yer dönüklüğünün izlenmesi, troposfer ve iyonosferin izlenmesi, bilimsel ve
diğer amaçlı gönderilen uyduların yörüngelerinin belirlenmesi gibi yer bilimi için yapılan
bilimsel çalışmalar gerçekleştirilmektedir (Şanlıoğlu ve İnal, 2004).
IGS istasyonları tüm dünya üzerine dağılmış toplam 504 istasyondan
oluşmaktadır (Şekil 2.1).
Şekil 2.1. IGS istasyonlarının dağılımı
IGS, GNSS gözlem verileri ortaklaşa bir çalışma sonucunda sürdürülen izleme
istasyonlarında toplanır, arşivlenir ve web üzerinden ücretsiz olarak dağıtılır.
IGS, yüksek doğruluklu alıcıları kullanarak sürekli izleme olanağı sağlayan ve
veri merkezlerine genellikle günlük olarak veri iletimi sağlayan veri iletim istasyonlarına
sahiptir.
İstasyon verileri IGS Veri Merkezleri tarafından arşivlenmekte ve dağıtılmaktadır.
CDDIS tarafından sağlanan veriler kullanıcılar tarafından temin edilebilmektedir.
2.2.
TUSAGA-AKTİF Ağı
TUSAGA-Aktif projesi, Ağ-RTK prensibi ile çalışan, İstanbul Kültür
Ü
niversitesi
(İKÜ
)
yürütücülüğünde ve müşterek katılımcı olarak Tapu Kadastro Genel
Müdürlüğü (TKGM) ve Harita Genel Komutanlığı (HGK) tarafından, Türkiye Bilimsel
ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) desteği ile Mayıs 2006 yılında başlamış
ve Mayıs 2009 yılında tamamlanmıştır (Eren ve ark., 2009).
TUSAGA-Aktif’in temel amaçları;
-
Tüm Türkiye’de noktaların koordinatları hem anlık olarak hem de post
process ile 7/24 saat ilkesine göre, ekonomik ve duyarlı olarak belirlemek,
-
Ülkemizin de bulunduğu orta enlem bölgesindeki atmosferi (iyonosfer ve
troposfer) modellemek, daha güvenilir hava tahminleri gerçekleştirmekle beraber sinyal
ve iletişim konularına katkı sağlamak,
-
Plaka hareketlerini hassas ve sürekli olarak izleyerek, deformasyon
miktarlarının cm altı seviyede belirlenmesine imkân sağlamak,
- Eski Avrupa Datumu 1950 (ED50: European Datum 1950) ile ITRFxx datumu
arasındaki dönüşüm parametrelerini belirlemek olarak sıralanabilir (Yıldırım ve
ark., 2007).
TUSAGA-Aktif istasyonları 4‘ü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde (KKTC)
olmak üzere tüm Türkiye’ye homojen olarak dağılan 146 istasyondan oluşmaktadır (Şekil
2.2). İstasyonlar arası mesafeler 80-100 km arasında değişmektedir.
Şekil 2.2. TUSAGA-Aktif istasyonları
TUSAGA-Aktif istasyonlarının yerleri belirlenirken aşağıdaki temel konulara
mümkün olduğunca dikkat edilmiştir. Bu konular:
-
İstasyon yerlerinin il veya ilçe merkezlerinde kurulması,
-
Sağlam zemin (fay hatlarından uzak) alanların seçilmesi,
-
Elektrik ve iletişim olanaklarının bulunması,
-
Deprem bölgelerinde ise tektonik plaka hareketlerinin izlenmesine olanak
sağlayacak şekildeki yerlerin belirlenmesi,
-
Sinyal yansıma etkilerinden (multipath) uzak yerlerin seçilmesi,
-
Güvenlik ve sürekli iletişimin sağlanabilmesi bakımından istasyon yeri
olarak olabildiğince kamu binaları ve/veya üniversitelerin kampüs alanlarında
seçilmesidir.
Bu kapsamda noktalar genel olarak; Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
(DMİ) tesislerinde, Eğitim-öğretim kurumlarında, Kadastro-Tapu Sicil Müdürlüklerinde,
valilik/kaymakamlık/belediye tesislerinde, Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tesislerinde,
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tesislerinde kurulmuştur. Ayrıca Bursa Su ve
Kanalizasyon İşleri Genel Müdürlüğü (BUSKI), Eskişehir Su ve Kanalizasyon İşleri
Genel Müdürlüğü (ESKİ) tesislerinde de kurulmuş noktalar bulunmaktadır (Eren ve Uzel,
2006).
2.3.
Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı (TUTGA)
Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı (TUTGA), Türkiye’de plaka hareketleri ile
depremler sonucu meydana gelen nokta konumlarındaki değişiklikleri güncel jeodezik
ölçmelerde kullanmaya imkan veren Türkiye Ulusal Yatay Kontrol Ağı’nın yerine
kullanılmak üzere 1997-1999 tarihleri arasında gerçekleştirilen ölçüler sonucu
oluşturulan ağdır. Ayrıca ağın kurulumundan sonra meydana gelen depremler sonucu
gerçekleştirilen GNSS ölçüleri ve nivelman sonucunda ağ güncellenmiştir (Şekil 2.3).
Şekil 2.3 TUTGA Ağı
TUTGA, ITRF’e dayalı 1-3 cm doğrulukta kartezyen koordinatları ( X, Y,Z),
hızları (𝑉
𝑋, 𝑉
𝑌, 𝑉
𝑍), ortometrik yükseklikleri (H) ve jeoit ondülasyonları (N) elde edilerek,
~25-50 km aralıklarla, tüm ülkeyi mümkün mertebe kapsayacak şekilde tesis edilmiştir.
1 Ocak 2018 tarihi itibari ile 679 adet noktadan oluşmaktadır. TUTGA, eski noktalar,
daha önceden tesis edilmiş I. ve II. Derecen Yatay Kontrol Ağı noktaları ile I. ve II.
Derece Düşey Kontrol Ağı noktaları, yeni noktalar, ağ oluşturulurken kurulan ve 25-50
km aralıklı noktalar ve global noktalardan, TUTGA’nın referans sistemini tanımlamak
amacıyla dahil edilen IGS noktalarından, oluşmaktadır.
TUTGA koordinatlarının güncellenmesi ve zamanla değişimlerinin belirlenmesi
amacıyla, 1992-2018 tarihleri arasında gerçekleştirilen GPS oturumları sürekli olarak
değerlendirilmektedir.
Şekil 2.4 Türkiye ve çevresindeki hız alanları
Sürekli olarak tekrarlanan ve değerlendirilen ölçüler sonucunda Türkiye ve
çevresindeki hız alanları belirlenmektedir. Avrasya-Sabit sistemde elde edilen hız
haritaları ise Şekil 2.4’de gösterilmiştir.
3.