Giriş

Ömer b. Abdilaziz hutbelerine ve mektuplarına girişlerinde farklı usluplar kullanmıştır. Bazıları aynı şekilde olsa bile, genelde çeşitlilik arz etmektedir.

Başka bir hutbesine başlarken doğrudan konuya giriş yapmıştır.

Mآ9ﻥد +, اودو[)? 8.I, = اداز >_2 \N. نإ

H

ى ]).T MNﺕ>*

Her yolculuk için bir azık vardır. Dünya hayatınızdan ahiret hayatınız için azıklanınız, cümlesiyle hutbesine başlamıştır.

Diğer bir hutbesine de aynı şekilde, doğrudan konuya giriş yapmıştır.

تددو

ٲ

ن

ٲ

>]? J< اود>? ا XD)cا س(.ا ء9(b

اL

M0T +Iﻥ ي )^ﻥ )ﺡ M0

Zenginlerin toplanıp, fakirlere yardım etmesini, aralarında hiçbir fark olmadan hepsi eşit oluncaya kadar vermelerini arzu ettim, cümlesiyle hutbesine giriş yapmıştır.

Hutbelerine en çok giriş yaptığı şekil ise, şu tarzdır.

ٲ

س(.ا 01

Ey cemaat, cümlesiyle sekiz adet hutbesine giriş yapmıştır.

Başka bir hutbesine şu şekilde başlamıştır.

ا

3ا ا ]ﺕ

ٲ

}Ja.ا ? ا JDcأو س(.ا 01

Allah’tan korkun, ey insanlar, hakiki bir şekilde ondan isteyin, cümlesiyle başlamıştır.

Başka bir hutbesine ise dua ile başlamıştır.

Allah’ım onların iyilik yapanın iyiliğini arttır, duası ile hutbesine giriş yapmıştır. Diğer bir hutbesine de sünnete uygun giriş yapmıştır.

إ

ﻥو jWDIﻥ 3 WDI.ا ن

تm92 +, و (^_ﻥأ رو>ﺵ +, 3T ذ Xﻥو j>_U)^ﻥو E(9X)^

(.D<أ

Hamd Allah içindir. O’na hamdederiz, O’ndan yardım dileriz, O’ndan mağfiret dileriz. Nefsimizin kötülüklerinden ve kötü davranışlarımızdan Allah’a sığınırız, diye başlayıp devam eden şekliyle hutbesine giriş yapmıştır.

Ömer b. Abdilaziz mektuplarına başlarken genelde şu şekilde başlar.

ءاد ^.ا 8ﻥ ﺕ>? .إ +9(,€D.ا >9,أ >D< 3ا WY< +, M9ﺡ>.ا +Dﺡ>.ا 3ا M^T

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla. Müminlerin emiri Allah’ın kulu Ömer’den Fertune es-Sevda’ye, diye mektubuna başlamıştır. Önce besmele, sonra kimden olduğunu ve sonra da kime olduğunu belirterek yazmaya başlamıştır.

Bazı mektuplarına da şu şekilde başlamıştır.

? WXT ,أ

h

ET)آ مو[.و 3ا ى ])T MN9Kأ ﻥ

Size Allah’tan korkmanızı, kitabına uymayı tavsiye ederim, diye başladığı mektubunda görüldüğü üzere girişi

WXT ,أ

şeklinde yapmıştır.

1.1.2. Konu Bütünlüğü

1.1.2. Konu Bütünlüğü

1.1.2. Konu Bütünlüğü

1.1.2. Konu Bütünlüğü

Ömer b. Abdilaziz’in hutbe ve mektuplarında konu bütünlüğü vardır. Örneğin bir hutbesinde zühdün tanımını, gerekçelerini ve ilkelerini açıklamıştır.

تددو

ٲ

ن

ٲ

ا>]? J< اود>? ا XD)cا س(.ا ء9(b

L

M0T +Iﻥ ي )^ﻥ )ﺡ Mه

Zenginlerin toplanıp, fakirlere yardım etmesini, aralarında hiçbir fark kalmadan hepsi eşit oluncaya kadar arzu ettim, derken zühdün tanımını açıklamıştır. Akabinde zühdün ilkelerini anlatmıştır.

ٲ

س(.ا 01

.

إ

>].ا WXT ب)آ = Eﻥ

WDI, WXT Yﻥ =و ن

Ey insanlar, Kuran’dan başka kitap yoktur, Hz. Muhammed’den sonra Peygamber yoktur, diyerek Kur’an’ın son kitap oluşuna, Peygamberimizin son peygamber olduğuna değinmiştir. Yine devamında zühdün ilkelerini açıklamaya devam etmiştir.

ٳ

ا +, بر0.ا \c>.ا ن

p

ا +N.و صXT S9. M.i.ا م,

p

KX.ا ه M.i.ا م,

Zalim yöneticiden kaçan, asi değildir. Fakat asi olan o zalim yöneticidir, diyerek asıl zalimin kim olduğunu belirtmiştir. Bunların arkasından zühdün gerekçelerini anlatmıştır.

أ

س(.ا 01

.

إ

ىW2 ا آ>)ﺕ +.و rY< ا ]Jdﺕ M. MNﻥ

Ey insanlar siz boş yere yaratılmadınız. Başıboş da bırakılmış değilsiniz, diyerek zühdün gerekçesini açıklamıştır.

ارو 1دb ن X9Fﺕ م 1 \آ ? MNﻥإ

L

I

ٳ

vJTو EYIﻥ uA WA 3ا .

ٲ

Eﻥ Y9Uﺕ Me EJc

ا +, عWK ?

7

ا `J* WA W0D, =و W2 , >9b Eﻥ <Wﺕ Me ضر

7

ا قر?و بY2

7

بYﺡ

>9]? ك>ﺕ D< (b EJDXT +0ﺕ>, 0? ب^I.ا Ecاوو با>).ا +N^?

ٳ

Her sabah akşam ölmüş ve eceli gelmiş olduğu halde Allah’a gideni mezara koyuyorsunuz. Onu toprağın içine gömüyorsunuz. Sonra onu yastıksız ve döşenmemiş bir yere bırakıyorsunuz. Sebepler bitti, dostlar ayrıldı. O toprağı mesken tuttu. Hesabıyla yüz yüze geldi. Onu artık ameliyle rehin kalmıştır. O artık yapmadıklarından uzak, yaptıklarına muhtaçtır, diyerek kabir halini tasvir etmiştir.

Başka bir hutbesinde yine tam bir konu bütünlüğü vardır. Bu hutbesinde dünya ve insanın durumunu veciz bir şekilde ifade ederken konu bütünlüğüne riayet etmiştir.

ٲ

س(.ا 01

.

+, +Iﻥ Dﻥإ

أ

WXT ع>? ء]T D? 0<و>? 6u, WA ل K

أ

Dﻥإو ؟EJK

\u)(ﺕ ضا>bأ 9ﻥW.ا j5ه ? س(.ا

PD.ا }Pﻥ 09? Mهو 1(D.ا M09?

L

8<>c \آ `, }

1 MN(, >DX, >DX1 =و ى>*أ قا>_T =إ 8DXﻥ ن .(1 = zPb 8Jآأ \آ ?و ق>ﺵ

+, ,

EJcأ +, >*
مW0T =إ j>D<

181

!

Ey insanlar, bizler daha önceki asırlarda yaşamış olan köklerin dallarıyız. Kök gittikten sonra dal kalır mı hiç? İnsanlar bu dünyada ölümlerin avlamak istediği hedeflerdir. Onlar için her nimette bir külfet vardır. Her lokmada ve her yudumda bir sıkıntı vardır. Başkasının ayrılmasıyla ancak bir nimete kavuşurlar. Sizden hayat süren birisi ancak ecelinden bir günü hacayarak bir gün yaşayabilir.

Mektuplarında ise konu bütünlüğünü, alt konuları, üst bir konunun altında toplayarak muhafaza etmiştir.

EuLا>? ا D9A4?

Allah’ın farzlarını yerine getirin diye başlayıp farzları teker teker saymıştır ve bunları Kur’an ayetleriyle delillendirmiştir.

لA Eﻥ? E. 3ا 0)Aو ).ا 0)9Aا , MJ<و

:

;P.ا MAأw

\9J.ا f^b .إ SDF.ا ك .W. ة

>Aو

>A نإ >o_.ا ن

DJ? ر0(.ا lPﻥ WXT 0J9, SDF.ا ك .دو xاد 0F, نآ >o_.ا ن

ا j5ه ? 3ا 6Xﻥ

H

? لA Me ب>UD.او >PX.او >0i.ا ة;K 6Aو 81

ى>*أ 81

:

01أ1w

ث;e MN(, MJI.ا ا UJY1 M. +15.او MNﻥD1أ 6NJ, +15.ا MNﻥذ4)^9. ا (,أ +15.ا

\YA +, تا>,

ءFX.ا ة;Kو xءFX.ا ة;K WXT +,و ة>90i.ا +, MNT9e ن Xuﺕ +9ﺡو >o_.ا ة;K

>].ا 0XDc WA تا JP.ا j50? 8D)X.ا ة;K

MJ2و E9J< 3ا JK WDI, 0(9Tو ن

Namazın vakitlerini de Allah belirlemiştir. Bu konuda şöyle buyurmuştur. “Güneşin zevalinden (öğle vaktinde batıya kaymasından) gecenin karanlığına kadar (belli vakitlerde) namazı kıl. Bir de sabah namazını kıl. Çünkü sabah namazı şahitlidir.”182 _{Bu ayette öğle, ikindi ve akşam vakitleri belirlendiği gibi diğer bir ayette de}

“Ey iman edenler! Ellerinizin altında bulunanlar (köleleriniz) ve sizden henüz büluğ çağına ermemiş olanlar, günde üç defa; sabah namazından önce, öğleyin elbiselerinizi çıkardığınız vakit ve yatsı namazından sonra (yanınıza girecekleri zaman) sizden izin istesinler.183 _{Buyurarak sabah ve yatsı namazlarının vaktini belirlemiştir. Bu namazları}

Allah Kur’an’da toplamıştır. Hz. Muhammed (s.a.v.) de açıklamıştır184_.

Yine aynı mektubunda zekâtın farz oluşunu, hangi mallardan zekât verileceğini ve nerelere verileceğini açıklamıştır.

3ا>,أ J< ةآ[.ا MJ2و E9J< 3ا JK 3ا ل 2ر ض>? Me

xد ](.اw +9X.ا ?

w ث>I.او

89ﺵD.او xعر[.ا

AWP.ا Dﻥإw ل]? '.ذ `sا , +9Tو



>]_J. ت

+9آ^D.او ء

182 _{İsra 17/78} 183 _{Nur 24/58} 184 _{İbn Abdi’l-Ðakem, Age. s. 69–73}

)ﺡ x\9Y^.ا +Tاو 3ا \9Y2 ?و +9,رU.او بA>.ا ? و M0T JA 8_.€D.او 09J< +9J,X.او

0)(2 6,])2ا

ا ? 

7

ة>1[c ? ن DJ^D.ا 0T \DX? M^]ﺕ +9ﺡ 8D^].ا ?و 5*€ﺕ +9ﺡ 5*

ب>X.ا

.

Yine Allah’ın emriyle peygamberi paralarda, toprak ürünlerinde ve hayvanlarda zekâtın farz olduğunu bildirdi ve verileceği yerleri açıkladı. “Sadakalar (zekâtlar), Allah’tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler, zekât toplayan memurlar, kalpleri İslam’a ısındırılacak olanlarla (özgürlüğüne kavuşturulacak) köleler, borçlular, Allah yolunda cihad edenler ve yolda kalmış yolcular içindir.185 _{Zekâtın toplanması ve}

dağıtılması konusunda Hz. Peygamberin sünneti yerleşti ve Arap yarımadasındaki Müslümanlar buna uygun olarak uygulama yaptılar186_.

Yine aynı mektupta hac ibadetinin farz oluşunu ayetle açıklamıştır.

ل]? j>,أ DT †I.ا ? 3ا >,أ Me

:

w

\آ J<و =cر ك ﺕ1 †I.T س(.ا ? نذأو

J< ت, JX, م1أ ? 3ا M2ا او>آ51و M0. `?(, اوW0F9. f9D< †? \آ +, +9ﺕ41 >,s

ا 8D90T +, M0Aزر ,

7

>9]_.ا SLY.ا ا DXqأو 0(, ا JN? مXﻥ

.

ا ? 9.و M0r_ﺕ ا u]9. Me

xf9)X.ا 69Y.T ا ? a9.و Mهرو5ﻥ

Sonra Allah haccı emretti. “İnsanlar arasında haccı ilan et ki, gerek yaya olarak, gerek uzak yollardan gelen yorgun develer üzerinde sana gelsinler. Gelsinler ki kendilerine ait bir takım menfaatlere şahit olsunlar ve Allah’ın kendilerine rızık olarak

185 _{Tevbe 9/60}

verdiği (kurbanlık) hayvanlar üzerine belli günlerde (onları kurban ederken) Allah’ın adını ansınlar. Artık onlardan siz de yiyin, yoksula, fakire de yedirin. Sonra kirlerini gidersinler, adaklarını yerine getirsinler ve Beyt-i Atik’i (Kâbe’yi) tavaf etsinler187_”188_.

187 _{Hac 22/27- 29}

1.2 Üslup ve Dil

Kuşkusuz bir edebi ürüne hayat veren, ondaki dil ve üsluptur. Bir eserdeki sanatsal değer o yapıttaki bilgi, kelime, anlam ve değerlerin uyumlu bir harmonisi ile ortaya çıkar. Bilhassa bunların bir yöntem dâhilinde estetik bir biçimde ve yerli yerinde akıcı bir üslupla şekillendirilmesi o ürünü edebi kılar. Kelimeler ve üslup okuyucuyu ve dinleyiciyi gerçek dünyadan koparıp eserin ve hatibin kendi dünyasına ve atmosferine çekebilmelidir. Ömer b. Abdilaziz’in hutbelerinde bu durum belağat kaidelerine uygun bir biçimde görülmektedir.

1.2.1. Bed’iî Sanatlar

Bedi’ kelimesi, عWT fiilinden \9X? kalıbında yapılan mübalağa kipi olup sözlükte; örneksiz ve benzersiz yaratan ve icad eden manasına gelir189_{. Bir belağat terimi olarak} Bed’i sanatı, kelamın lafız ve manalarının güzelleştirme yollarına ait bilgileri inceleyen ilimdir190_{. Ömer b. Abdilaziz’in hutbe ve mektuplarında tespit edilebilen bediî sanatlar,} tıbak, sec’i, müratü’n-nazir, iktibâsdır. Bunları daha ayrıntılı incelemek uygun olacaktır.

1.2.1.1. Tıbak (Tezad)

Tıbak: müfa’ale babından

(fTq)

fiilinin mastarı olup sözlükte “ bir şeyi diğerine uygun hale getirmek; iki şeyi birbirine eşit hale getirmek veya onları aynı hizaya getirerek yapıştırmak; dört ayaklı hayvanların yürürken arka ayaklarının ön ayakların izine basması” gibi manalara gelir191_{. Bir Bedi’ terimi olarak; hakikat olsun, mecaz olsun} iki zıt manayı bir arada zikretmeye “tıbak” denir192_{. Tıbak sanatı Ömer b. Abdilaziz’in} hutbelerinde ve mektuplarında en çok kullanılan bedi’ sanatların başında gelmektedir.

189 _{İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Beyrut, ts. VIII, 6}

190 _{Bolelli Nusreddin, Belağat. MÜİFV, İstanbul, 2006 s. 309; Kazvini, Abdurrahman, et-Telñis, el-Mektebetu’l-}

Ticariyyetu’l-Kübra, Mısır, ts. s. 347

191 _{İbnu Manzur, Lisanu’l-Arab, X, 209–211}

2 , 3او

4

ا ا5ه 6.

7

89ﻥ;< =و >2 ? @A >,

.

Allah’a yemin ederim ki ben bu görevi ne gizli ne de açık bir şekilde istedim.

89ﻥ;<

ve

>2

kelimeleri arasında tıbak vardır.

ٳ

=

ٲ

, ن

ٲ

ل;ﺡ 3ا \ﺡ

3ا

ٳ

ما>ﺡ 3ا م>ﺡ ,و 8,9].ا م 1 .

ٳ

8,9].ا م 1 .

Allah’ın helal kıldığı kıyamete kadar helal, haram kıldığı da kıyamete kadar haramdır.

ل;ﺡ

ve

ما>ﺡ

isimleri ve

\ﺡ , م>ﺡ fiileriٲ

arasında tıbak vardır.

, +1< +Dآ ا ﻥ آو

ٲ

+, E. 3ا W<

e

ET]<و ETاو

Allah’ın kendisi için hazırlamış olduğu, mükâfatı ve cezayı gören kimse gibi olunuz.

e

ETا

ve

ET]<

kelimeleri arasında tıbak vardır.

ا Yb>ﺕو ا Yه>)?

Sakındırınız ve teşvik ediniz.

Yb>ﺕ

ا

ve

ا Yه>ﺕ

fiilleri arasında tıbak vardır.

+9T S9. Eﻥأ ن DJXﺕ ,أ

8.[(, ر(.او 8(o.ا

؟

Cennet ve Cehennem arasından başka bir yer olmadığını bilmiyor musunuz?

ر(.ا

ve

8(o.ا

kelimeleri arasında tıbak vardır.

تددو

ٲ

ن

ٲ

ا>]? J< اود>? ا XD)cا س(.ا ء9(b

L

Mه

Zenginlerin toplanıp, fakirlere yardım etmesini arzu ettim.

ٲ

9(b

ٲ

DJ<او =

ٲ

ا ن

7

? *و قYT 9ﻥ?و >9rNT ;9JA عTو م 9.ا فd1 +D. اWb ن,

T4

ن,

.

İyi bilin ki yarın emniyet içerisinde yaşayacaklar, bu gün korkanlar ve çok için azı, baki için faniyi, güven için korkuyu satanlardır.

ا

7

ن,

ve

? *

kelimeleri arasında,

;9JA

ve

>9rآ

kelimeleri arasında

9ﻥ?

ve

قT

kelimeleri arasında tıbak vardır.

Me

إ

ارو 1دb ن X9Fﺕ م 1 \آ ? MNﻥ

L

I

ٳ

3ا .

Her sabah akşam ölmüş ve eceli gelmiş olduğu halde Allah’a gideni mezara koyuyorsunuz.

1دb

ve

I Lار

kelimeleri arasında tıbak vardır.

+< 0ﻥو E)<q J< D09? لد 8.د< 8(2و fqﻥ ب)آ 3ا +, u, E(N.و

E)9PX,

.

Allah’tan konuşan bir kitap ve adil bir sünnet gelmiştir. Bu ikisi Allah’a itaati ve günahlardan sakınmaya işaret eder.

E)9PX,

ve

E)<q

kelimeleri arasında tıbak vardır.

ٲ

س(.ا 01

.

و Mآد;YT Mآ>آذأ ﻥh? Mآد;YT ا ]I.ا

^ﻥأ

يW(< Mآ

.

Ey insanlar şehirlerinize geri dönün, ben sizleri şehirlerinizde hatırlarım, yanımda unuturum.

>آذأ

ve

^ﻥأ

kelimeleri arasında tıbak vardır.

WA ﻥاو =إ

ا

>ﺵ ه +D, >9* M0(N.و Mآر9* Mه ل Aأ = =cر MN9J< 6JDX)2

M0(,

!

Size görevli memurlar atadım, onlar sizin en hayırlınız demiyorum. Fakat onların en kötülerinden daha iyidirler.

ر9*

ve

>ﺵ

kelimeleri arasında tıbak vardır.

ا

و 3ا ا ]ﺕ

أ

P< +, ا X9aﺕ =و 3ا عqأ +, ا X9q

Allah’tan korkun ve Allah’a itaat edene itaat edin, Allah’a isyan edene itaat etmeyin.

P<

ve

عqأ

fiilleri arasında tıbak vardır.

=و }.q +, ى Aأ= Eﻥإ

أ

ب Ja, +, lXs

Talep edenden daha güçlü, talep edilenden daha zayıfı yoktur.

أ

lXs

ve

ى Aأ

kelimeleri arasında tıbak vardır.

NJ0. ﻥإ ا50T +9T5N, (آ نإو ]DI. ﻥإ ا50T +9AWP, (آ نإ 3او

Allah’a yemin ederim ki, bizler bunlara iman edip te (gereği gibi amel etmezsek) ahmaklardan oluruz. Kuşkusuz yalanlarsak helak oluruz.

+9T5N,

ve

+9AWP,

kelimeleri arasında tıbak vardır.

>uﺕ , رW]T >^ﺕ = 9ﻥW.ا نإ

Dünya zarar verdiği kadar mutluluk vermez.

>^ﺕ

ve

>uﺕ

kelimeleri arasında tıbak vardır.

ٲ

ا>_U)^9J? ء2أ +,و 3اWDI9J? MN(, +^ﺡأ +, س(.ا 01

3

Ey insanlar, sizden kim güzel bir iş yaparsa Allah’a hamdetsin. Kim kötülük yaparsa Allah’tan mağfiret istesin.

+آ نإ Eﻥh?

7

رأ „9uﺡ وأ \Yc سأر ? قزر MآWﺡ

Eﺕ41 ض

Sizden birinizin rızkı dağın zirvesinde de olsa, yerin derinliklerinde de olsa size gelir.

„9uﺡ

ve

سأر

kelimeleri arasında tıbak vardır.

Aا ? 9ﻥW.ا ? ]Tأ = نأ لTأ M. 0)9,أ 8<WT وأ 099ﺡأ 8(2 = .

Yaşatacak bir sünnet veya yok edecek bir bid’at olmasaydı dünyada biraz daha kalmayı önemsemezdim.

ﺡأ

ve

,أ

kelimeleri arasında tıbak vardır.

W9XY.او }1>].ا +, M)Pdﺵ WA MNﻥإو

Uzaktan ve yakından gelerek müşahhas oldunuz.

}1>].ا

ve

W9XY.ا

kelimeleri arasında tıbak vardır.

3اW01 +,

E. ىده ;? 3ا \Ju1 +,و E. \u, ;?

Allah kime hidayet verirse onu dalalete götürecek yoktur. Kimi de dalalete atarsa onu da hidayete erdirecek yoktur.

W01

ve

\Ju1

fiilleri arasında tıbak vardır.

? E. 2رو 3ا zX1 +,و Wﺵر W]? E. 2رو 3ا `a1 +,

ى b W]

Kim Allah ve Rasulü’ne itaat ederse, doğru yolu bulmuştur. Kim de isyan ederse yanlış yola girmiştir.

ى b

ve

Wﺵر

fiilleri arasında,

`a1

ve

zX1

fiilleri arasında tıbak vardır.

'a1>_ﺕو 'X99uﺕ M0ﺕأ (N.و ')ﻥ,أ =و '(1د M0ﺕأ 6^. ﻥ? WXT ,أ

Ben seni dininde ve emanete ihanet etmek konusunda itham etmem. Ancak seni ihmalkârlığın ve dikkatsizliğin konusunda itham ederim.

M0ﺕأ 6^.

ve

M0ﺕأ

fiilleri arasında tıbak vardır.

3ا WY< MJ2و E9J< 3ا JK اWDI, M09.إ XT E9Yﻥو ET)NT M0,ا>آإ 3ا دارأ

. 2رو

EJr, >ﺵ = ي5.ا >F.ا ر5(1و EJr, >9* = ي5.ا >9d.T >FY1 ا>9FT fI.T E

Allah onlara kitabıyla ve peygamberiyle hidayet ikram etmeyi diledi. Hz. Muhammed’i hak olarak ve misli olmayan bir hayırla müjdeleyici ve yine misli olmayan bir azapla korkutucu olarak gönderdi.

1.2.1.2. Müra’atü’n-nazir

Nesir veya nazımda, aralarında mana bakımından tezadın dışında, bir münasebet bulunan kelimeleri bir araya getirme sanatıdır193_.

,4T M)9(< W].و

69(< .و 6Tا5. لYo.ا ET 69(< .و ترWNﻥ= م o(.ا ET 69(< . >

ا ET

7

6]F). ضر

Size öyle bir sorumluluk verildi ki, yıldızlara verilseydi dökülürlerdi, dağlara verilseydi erirlerdi, yeryüzüne verilseydi parçalanırdı.

ا

7

ضر

,

لYo.ا

ve

م o(.ا

kelimeleri coğrafya isimleri olduğu için müra’atü’n- nazir sanatı vardır.

ٲ

س(.ا 01

.

إ

ي5.ا ب)N.ا WXT =و Yﻥ MN9Yﻥ WXT S9. Eﻥ

ٲ

ب)آ E9J< ل[ﻥ

.

ٳ

=

ٲ

, ن

ٲ

3ا ل;ﺡ 3ا \ﺡ

ٳ

ما>ﺡ 3ا م>ﺡ ,و 8,9].ا م 1 .

ٳ

8,9].ا م 1 .

Ey insanlar, Peygamberinizden (Hz. Muhammed) sonra peygamber yoktur. Ona indirilen kitaptan başka kitap yoktur. Allah’ın helal kıldığı kıyamete kadar helal, haram kıldığı da kıyamete kadar haramdır.

ب)N.ا

,

8,9].ا , ما>ﺡ , ل;ﺡ , Yﻥ

kelimeleri dinî birer terim olduğu için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

تددو

ٲ

ن

ٲ

ا>]? J< اود>? ا XD)cا س(.ا ء9(b

L

Mه

Zenginlerin toplanıp, fakirlere vermelerini arzu ettim.

ٲ

ء9(b

ve

ءا>]?

kelimeleri toplumsal birer terim oldukları için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

ٲ

س(.ا 01

.

+, +Iﻥ Dﻥإ

أ

WXT ع>? ء]T D? 0<و>? 6u, WA ل K

أ

؟EJK

Ey insanlar, bizler daha önceki asırlarda yaşamış olan köklerin dallarıyız. Kök gittikten sonra dal kalır mı hiç?

أ

ل K

ve

ع>?

kelimeleri ağacın bölümleri olarak kullanıldığı için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

PD.ا }Pﻥ 09? Mهو 1(D.ا M09? \u)(ﺕ ضا>bأ 9ﻥW.ا j5ه ? س(.ا Dﻥإ

L

`, }

zPb 8Jآأ \آ ?و ق>ﺵ 8<>c \آ

İnsanlar bu dünyada ölümlerin avlamak istediği hedeflerdir. Onlar için her nimette bir külfet vardır. Her lokmada ve her yudumda bir sıkıntı vardır.

8Jآأ

ve

8<>c

kelimeleri yemeklerle ilgili birer kelime oldukları için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

ٲ

3ا>_U)^9J? ء2أ +,و 3اWDI9J? MN(, +^ﺡأ +, س(.ا 01

Ey insanlar, sizden kim güzel bir iş yaparsa Allah’a hamdetsin. Kim kötülük yaparsa Allah’tan mağfiret istesin.

>_b

ve

WDﺡ

kelimeleri dinî birer terim oldukları için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

ٲ

س(.ا 01

!

5ه تWcو ﻥإ

=إ E(< >YX1 = }J].ا ا

ن^J.ا

Ey insanlar, ben bu kalbi ancak dilin ifade edebildiğini anladım.

ن^.

ve

}J].ا

kelimeleri insan vücuduna ait birer terim oldukları için aralarında müra’atü’n-nazir sanatı vardır.

+N.و E2>? =و j>9XT fY2 +, م 9.ا fT^.ا S9.و

E. 3ا>_b +, م 9.ا fT^.ا

Bu gün yarışmayı kazanan devesi ve atıyla birinci gelen değildir. Allah’ın kendisini affettiği kişidir.

س>?

ve

>9<

kelimeleri hayvanlara ait isimler olduğu için aralarında müra’atü’n- nazir sanatı vardır.

4? ا5ه T)آ كءc اذ?

8_9IP.ا ? ة>9rN.ا †Lا I.ا `Dcاو @d.ا `Dcاو MJ].ا قر

ةWﺡا .ا

Mektubum sana gelince, kaleminin ucunu incelt, satırlarını sıklaştır ve yazacaklarını bir araya topla öyle yaz.

8_9IP.ا

ve

MJ].ا

kelimeleri ilim araçları olduğundan dolayı aralarında müra’atü’n- nazir sanatı vardır.

1.2.1.3. İktibâs

İktibas: sözlükte; “ilim almak, faydalanmak, ateş yakmak için bir yerden kor almak” manalarını ifade eder194_{. Bir Bedî’ terimi olarak iktibâs; bir şair veya nâsirin} ifadeyi süsleyip manayı kuvvetlendirmek için ayet ve hadislerden bir kısmını ayet ve hadis olduğuna işaret etmemek şartıyla almasıdır195_{. Ömer b. Abdilaziz de hutbelerinde} bu sanatı kullanmıştır.

69(< .و 6Tا5. لYo.ا ET 69(< .و ترWNﻥ= م o(.ا ET 69(< . >,4T M)9(< W].و

ا ET

7

6]F). ضر

Size öyle bir sorumluluk verildi ki, yıldızlara verilseydi dökülürlerdi, dağlara verilseydi erirlerdi, yeryüzüne verilseydi parçalanırdı.

Ömer b. Abdilaziz

ترWNﻥا م o(.ا

ذااو

“yıdızlar döküldüğünde”196 _{ayetinden iktibâs} yapmıştır.

194_{İbnu Manzur, Lisanu’l-arab. 6/167} 195

Kazvîni, ae, s. 258

196

1.2.1.4. Seci’

Seci’: sözlükte; “güvercin ve kumru gibi kuşların nağmelerini tekrarlamak suretiyle ötmelerine denir197_{.” Bir bedi’ terimi olarak seci’; nesirde, iki fasılanın son} harflerinin birbirinin aynı olmasıdır198_.

Ömer b. Abdilaziz’in hutbe ve mektuplarında kullandığı diğer bir bedi’ sanat seci’dir.

ٲ

س(.ا 01

!

ٲ

ا>2 ا IJK

L

و MN)9ﻥ;< MN. OJPﺕ Mآ>

أ

ا IJK

Mآ9ﻥد OJPﺕ MNﺕ>*

Ey insanlar, içinizi düzeltin ki, dışınız düzelsin. ahiretinize çalışınız ki, dünyanız güzel olsun.

Mآ9ﻥد

ve

MN)9ﻥ;<

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

@^T ,

ٲ

WXT OYP1 = EJX. يرW1 = +, \,

ٳ

EL^,

ٲ

WXT ^D1 و

ٳ

EﺡYK

Bütün arzular gerçekleşmez. Kimse bilmez ki, (insan) akşamdan sabaha, sabahtan akşama ulaşmayabilir.

ٳ

EﺡYK

ve

EL^, ٳ

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ٲ

3T ذ <

ٲ

ن

DT Mآ>,

=

ٲ

وWYﺕو )J9< >0iﺕو )]_K >^d)? ^_ﻥ E(< 0ﻥ

)(N^,

E9? `_(1 = م 1 ?

ٳ

قWP.او fI.ا =

Nefsimi sakındırmadığım bir şeyi size emretmekten Allah’a sığınırım. Aksi takdirde, doğruluktan ve haktan başka bir şeyin fayda vermeyeceği günde, alışverişimde zarar ederim, hastalığım ve miskinliğim ortaya çıkar.

)(N^, , )J9<

ve

)]_K

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

197 _{İbnu Manzur, Lisanu’l-arab. 8/150} 198 _{Bolelli Nusreddin, Belağat. s. 352}

69(< .و 6Tا5. لYo.ا ET 69(< .و ترWNﻥ= م o(.ا ET 69(< . >,4T M)9(< W].و

ا ET

7

6]F). ضر

Size öyle bir sorumluluk verildi ki, yıldızlara verilseydi dökülürlerdi, dağlara verilseydi erirlerdi, yeryüzüne verilseydi parçalanırdı.

6]F). , 6Tا5.

ve

ترWNﻥ=

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

تددو

ٲ

ن

ٲ

XD)cا س(.ا ء9(b

ا>]? J< اود>? ا

L

M0T +Iﻥ ي )^ﻥ )ﺡ M0

Zenginlerin toplanıp, fakirlere yardım etmesini, aralarında hiçbir fark kalmadan hepsi eşit oluncaya kadar vermelerini arzu ettim.

M0T

ve

MهLا>]?

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ٲ

=

ٲ

`Y), (N.و عW)YDT 6^. ﻥ

Ben (bu dine) yeni bir şeyler koyan değil, (bu dine) tabiyim.

`Y),

ve

عW)Y,

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ٲ

نو>ﺕ =

أ

? MNﻥ

ٲ

ن AY.ا MآWXT +, 0_Jd92و +9N.0.ا ب;2

Görmüyor musunuz? Sizden öncekilerin malları size kalmıştır. Sizinkiler de sizden sonrakilere kalacak.

+9N.0.ا

ve

ن AY.ا

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ا `J* WA

7

ا قر?و بY2

7

با>).ا +N^? بYﺡ

ب^I.ا Ecاوو

Sebepler bitti, dostlar ayrıldı. O toprağı mesken tuttu. Hesabıyla yüz yüze geldi.

ب^I.ا, با>).ا,

بYﺡ ve 7ا

بY2 7ا

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ا MN9J< +. a1 =و

7

MآوWX. اود](ﺕو MNT JA ^])? W,

Tul-i emel sizi aldatmasın, aksi takdirde kalbiniz katılaşır, düşmanlarınıza boyun eğersiniz.

MآوWX.

ve

MNT JA

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

+< 0ﻥو E)<q J< D09? لد 8.د< 8(2و fqﻥ ب)آ 3ا +, u, E(N.و

E)9PX,

.

Allah’tan konuşan bir kitap ve adil bir sünnet gelmiştir. Bu ikisi Allah’a itaati ve günahlardan sakınmaya işaret eder.

E)9PX,

ve

E)<q

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

9* M0(N.و Mآر9* Mه ل Aأ = =cر MN9J< 6JDX)2ا WA ﻥإو =إ

>ﺵ ه +D, >

M0(,

Size görevli memurlar atadım, onlar sizin en hayırlınız demiyorum. Fakat onların kötülerinden daha iyidirler.

M0(,

ve

Mآر9*

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ٲ

س(.ا 01

!

\Kو +,

أ

? E. 8I9P(T j*

W]? j9ﻥد ح;K ? E. >iﻥو E(1د

أ

+^ﺡ

و E)JK

أ

E]ﺡ }cاو ىد

.

Ey insanlar, kim Müslüman kardeşini dinine nasihat etmek ve dünyasının iyileşmesi için ziyaret ederse, en güzel ziyareti yapmış olur ve üzerindeki hakkını eda etmiş olur.

}Aا X.ا ? 89o(, 8i< ,و ه JYA? MN(1د ? MN. 8I9Pﻥ 0ﻥh? 3ا ا ]ﺕ?

ه ,[.?

.

Allah’tan korkun size yapılan nasihat dinîniz için olursa kabul edin, sizi cehennem azabından kurtaracak bir öğütte bulunulursa ona uyun.

ه JYA? veه ,[.?

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

نإ

أ

? 9ﻥW.ا \c

أ

M(0cو MNA(<

أ

MN,,

Dünyanın eceli boynunuzdadır, cehennem önünüzdedir.

أ

MN,,

ve

MNA(< أ

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

قا>_T =إ 8DXﻥ ن ﺕ€ﺕ= MNﻥإ

أ

و 8Pb 0X, S9. 8Jآأ 81أو ى>*

أ

S9. 8<>c 81

8A>2 0X,

Siz ancak bir nimete başkasının ayrılmasıyla kavuşursunuz. Emek sarf edilmeden, hangi yiyecek yutulabilir, sıkıntı çekmeden hangi yudum içilebilir.

8Pb

ve

8A>2

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

E)DNﺡ MN1W1أ ? lJ*و E^_(T MNXo? WA ل Y], Wهﺵ S,أ نإو

Geçen günler, bizzat sizi faciaya itmiş ve size ders vermiş olan güvenilir bir şahittir.

E)DNﺡ

ve

E^_(T

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

=و }.q +, ى Aأ= Eﻥإ

أ

ب Ja, +, lXs

.

Talep edenden daha güçlü, talep edilenden daha zayıfı yoktur.

}.q

ve

ب Ja,

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

NJ0. ﻥإ ا50T +9T5N, (آ نإو ]DI. ﻥإ ا50T +9AWP, (آ نإ 3او

Allah’a yemin ederim ki, bizler bunlara iman edipte gereği gibi amel etmezsek ahmaklardan oluruz. Kuşkusuz yalanlarsak helak oluruz.

]DI.

ve

NJ0.

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

;1 q ﻥ[ﺡ >oﺕو ;9JA >^ﺕ 0ﻥإ >uﺕ , رW]T >^ﺕ = 9ﻥW.ا نإ

Dünya zarar verdiği kadar mutluluk vermez. Az sevindirir, çok üzüntüye sebep olur.

;9JA

ve

;1 q

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

ٲ

3ا>_U)^9J? ء2أ +,و 3اWDI9J? MN(, +^ﺡأ +, س(.ا 01

Ey insanlar, sizden kim güzel bir iş yaparsa Allah’a hamdetsin. Kim kötülük yaparsa Allah’tan mağfiret istesin.

?

3اWDI9J

ve

3ا>_U)^9J?

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

E. ىده ;? 3ا \Ju1 +,و E. \u, ;? 3اW01 +,

Allah kime hidayet verirse onu dalalete götürecek yoktur. Kimi de dalalete atarsa onu da hidayete erdirecek yoktur.

ىده

E.

ve

E. \u,

kelimelerinin son harfleri aynı olduğundan seci’ vardır.

Belgede Ömer b. Abdulaziz'in hutbelerinin Arap Dili ve edebiyatındaki yeri ve Değeri (sayfa 80-103)