Girdi koşulları (-1/Düşük)

İncelenen işletmelerin girdi koşullarını belirleyen alt değişkenler “İşgücü ve Kalifiye Eleman”, “Mera ve Otlakların Durumu”, “Enerji”, “Hayvansal Yem Durumu”, “Hayvan Varlığının Özellikleri”, “Hammadde ve Pazara Yakınlık” başlıkları altında incelenmiştir.

 İşgücü ve kalifiye eleman (-1/Düşük)

İlçede yüksek orandaki işsizlik nedeniyle işgücü konusunda herhangi bir sıkıntı çekilmemekle birlikte, hayvancılık sektörünü ve süt üretimini profesyonelce yürütebilecek kalifiye eleman ve bilgi sıkıntısı çekilmektedir. Bunun başlıca nedenleri hayvancılık işletmelerinin küçük ölçekli ve genelde diğer hayvancılık ve tarımsal üretimle birlikte yürütülen geleneksel bir aile faaliyeti olarak görülmesinden kaynaklanmaktadır. Bu koşullarda sektör geleneksel bir işletme anlayışına göre, çağdaş yöntem ve teknolojilerdeki gelişmelerden habersiz bir şekilde yürütülmektedir.

İşgücü maliyetleri üretilen ürünün direkt olarak üretim maliyetinin içinde yer almakta ve ürün fiyatını oluşumunda etkili olan unsur haline gelmektedir. İşgücü maliyeti bu açıdan bakıldığında fiyat rekabeti açısından önemli bir etkendir. İncelenen işletmelerde

işgücü maliyetleri AB ülkelerine göre çok nispeten ucuz olduğu belirlenmiştir.

 Mera ve otlakların durumu (0/Orta)

Dünyada birçok ülkede süt hayvancılığında kaba yem ihtiyacı doğal veya suni çayır ve mera alanları kullanılarak giderilmektedir. Çünkü süt hayvancılığında değişen maliyetler içerisinde en yüksek maliyet kalemini kaba yem maliyetinin oluşturduğu bilinmektedir. Bu nedenle mera alanlarının hem yeterli miktarda hem de verimli olması süt hayvancılığının gelişmesi açısından önem arz etmektedir.

Türkmenistan’da çayır ve mera alanlarının miktarı FAO 2008 yılı verilerine göre 30.70 milyon hektardır. Hayvan başına düşen mera alanları sığır için 14.23 ha, koyun için 2.00 ha, keçi için 10.43 ha ve deve için 244.23 hektardır. Dünya ortalamasına bakıldığında sırasıyla sığır başına 2.45 ha, koyun başına 3.08 ha, keçi başına 3.89 ha ve deve başına 130.18 hektar mera alanı düşmektedir. AB’de ise sığır başına 0.71 ha, koyun başına 0.62 ha, keçi başına 4.68 hektar mera alanı düşmektedir. Buna göre

Türkmenistan’da mera alanlarının süt hayvancılığının gelişmesi için oldukça yeterli düzeyde olduğu söylenebilir.

Ancak araştırma bölgesinde mera alanlarının verimliliği oldukça düşük sevidedir. Ayrıca kurak iklim nedeniyle mera alanlarından ancak yılın birkaç ayında yararlanılabilmektedir. Bazı yıllarda ise mera alanlarındaki otlar hayvancılık oldukça yetersiz kalmaktadır. Bunun sonucunda verimli ve kaliteli mera ve otlak alanlara yeterince sahip olunmaması, yörede kaliteli ve verimli süt üretiminin yapılmasını zorlaştırmaktadır.

 Enerji (+1/Yüksek)

Üretimde en önemli girdiyi oluşturan kalemlerin birisi de enerjidir. Enerji, üretimde maliyete etki etmektedir. Enerji maliyetlerinin yükselmesi üretimde maliyetlerin aşırı yükselmesine ve işletmenin rekabet gücünün zayıflamasına neden olmaktadır. Ülkede enerji fiyatlarının oldukça düşük olması yerel işletmelere diğer ülke işletmeleri karşısında rekabet avantajı sağlamaktadır. Günümüzde yaygın biçimde enerji kaynağı olarak doğal gaz, petrol ürünleri ve elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Aşağıda bazı ülkelerde mazot birim fiyatları verilmiştir.

Süt işletmelerinde akaryakıt ve elektrik enerjisi kullanımı da enerji maliyetlerine yansımaktadır. Dünya genelinde enerji fiyatlarındaki hızlı artışlar süt işletmelerinde enerji maliyetlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Türkmenistan petrol ihraç eden bir ülke konumundadır. Ayrıca elektrik üretiminde de kendi kendine yeterli bir ülkedir. Ülkede akaryakıt fiyatları ile elektrik fiyatları dünya fiyatlarından oldukça düşük seviyede seyretmektedir. Bu da süt işletmelerinin daha düşük fiyattan enerji temin etmelerine olanak sağlamakta ve işletmelerde enerji maliyetlerinin düşük olmasına olumlu yönde etki etmektedir. Aşağıda bazı ülkelerde geçerli olan perakende motorin fiyatları ve elektrik enerjisi fiyatları ile ilgili veriler Çizelge 6.40’da sunulmuştur.

Çizelge 6.40. Seçilmiş ülkelerde enerji fiyatları (2008)

Ülkeler Motorin fiyatı ($/l) Elektrik enerjisi fiyatı ($/kWh) Norveç 2.20 0.06 Türkiye 2.18 0.16 İngiltere 2.17 0.14 Güney Kore 1.53 0.06 Yeni Zelanda 0.99 0.07 ABD 0.93 0.07 Meksika 0.55 0.12 Türkmenistan 0.25 0.006

Kaynak: Ifri, 2008; IEA, 2009.

 Hayvansal yem durumu (-1/Düşük)

İşletmelerde süt üretiminin gelişmesini engelleyen bir diğer önemli faktörde yeterli ve kaliteli hayvan yemi temininde karşılaşılan zorluklardır. Araştırma yöresinde herhangi bir yem fabrikası bulunmamakta, ancak il genelinde birkaç yem fabrikasının bulunmasına rağmen, hayvan yetiştiriciliğinde yem önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. İşletmelerdeki yem açığının samanla kapatılmaya çalışılması, süt verimini olumsuz yönde etkilemektedir. İlçede hayvan yeminin yeterince üretilememesi ve dışardan yüksek fiyatlarla temin edilmesi, yöredeki süt işletmelerinin girdi maliyetlerini de yükseltmektedir. İncelenen işletmelerin %85’i yem fiyatlarının yüksek olduğunu belirtmiştir.

Hayvancılıkta oldukça önemli bir girdi maliyeti olan yem bitkilerinin ilçede yetersiz düzeyde olması ve dışardan temini, hayvan yetiştiriciliğinin yanı sıra süt ve süt ürünleri sektörünün maliyetlerini de yükseltmektedir. Bunun sonucunda tüketiciler de süt ve süt ürünlerine yüksek fiyat ödemek zorunda kalmaktadırlar.

 Hayvan varlığının özellikleri (-1/Düşük)

Araştırma yöresindeki büyükbaş havyalarının önemli bir bölümünün verimi düşük yerli ırk olması, süt üretkenliğinin artırılmasına ciddi bir engel oluşturmaktadır. AB ülkelerinde ve bazı gelişmiş ülkelerde süt ineklerinde süt verimi oldukça yüksek olup yıllık ortalama 6000 kg iken, dünya ortalaması ise 2300 kg’dır (Anonymous, 2011). Ayrıca ilçede hayvan varlığı ve bunun içindeki kültür ırklarının payının yetersiz olduğu üreticilerce yapılan görüşmelerde sıkça ifade edilmiştir.

Süt veriminin artırılması, ya verimi daha yüksek olan kültür türlerin toplam hayvan varlığı içindeki oranının artırılmasıyla ve/veya modern yem sistemine dayalı geniş ölçekli hayvancılık işletmelerinin kurulmasıyla mümkün olabilir. İncelenen işletmelerde mevcut durumda yüksek verimli inek ırkları ile modern hayvan besleme sistemine dayalı süt işletmeleri bulunmamaktadır.

 Hammaddeye ve pazara yakınlık (-1/Düşük)

İncelenen işletmeler temel hammadde fiyatlarının yüksek olduğunu belirtmektedirler. Bunun nedeni ise üreticilerin birlikte hareket edememelerinden dolayı hammaddelerin çoğunlukla aracılar tarafından ilçe dışından getirilmesi ile fiyatların yükselmesine neden olmaktadır. Bu durum sonucunda süt işletmelerinde karlılığı olumsuz yönde etkilemektedir.

Süt sığırcılığı yapan işletmeler sütü, doğrudan süt fabrikasına veya mandıralara yahut direk tüketicilere satmaktadırlar. İncelenen işletmelerde üretilen süt, ülke ortalamasının altında bir fiyattan pazarlanmaktadır. Bu ise süt işletmelerinin diğer bölgelere oranla daha az kar elde etmelerine neden olmaktadır. Araştırma yöresinde hammadde fiyatlarının yüksek oluşu ve süt fiyatlarının düşük olması incelenen işletmelerin rekabet gücünü zayıflatmaktadır.