Tanımlayıcı tipte araştırma tekniğini kullanan bu retrospektif çalışma için Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından 31.07.2018 tarihli 18- 7.1/52 karar numarasıyla onay alınmıştır.
Çalışmanın yürütüldüğü Ege Üniversitesi Acil Servisi; İzmir’in kuzey kapısındaki temel kurum olup Türkiye’nin en önemli merkezlerinden biri konumundadır. Üçüncü basamak niteliğindeki servisin günde 500’ün üstünde acil hastaya hizmet verdiği, tüm Ege bölgesinden, hatta Türkiye’nin değişik bölgelerinden sevk aldığı bilinmektedir.
Çalışmada; 2017 yılında Ege Üniversitesi Hastanesi Acil Servisine başvuran ve “Etanol” ya da “Madde Kullanım Paneli” tetkikleri istenen olgulara ait kayıtlar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı arşivi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastane Bilgi Sistemi, Ege Üniversitesi Madde Bağımlılığı, Toksikoloji ve İlaç Bilimleri Enstitüsünden temin edilmiştir. Elde edilen bilgiler bu çalışma için hazırlanan formlara aktarılmıştır.
Çalışmada 2017 yılında Acil Servise yapılan 205.517 başvuru arasından alkol ve madde kullanımı açısından tetkikleri istenen 9773 olgudan; alkol ve/veya madde kullanımı saptanan 1375’i değerlendirmeye alınmıştır. Araştırma evrenini 01.01.2017 – 31.12.2017 tarihleri arasında EÜTF acil servise başvuran ve alkol ve/veya madde kullanımı saptanan (n=1375) hastalar oluşturmaktadır. Araştırmada örnek seçilmemiş olup tüm evrene ulaşılmaya çalışılmıştır. Tıbbi kayıtlarında eksiklik bulunan 44 olgu çalışma dışı bırakılarak 1331 olgu çalışmaya dâhil edilmiştir.
Madde kullanım paneli kapsamında “esrar (delta-9-tetrahydrocannabinol), amfetamin, ekstazi, opiat, kokain, benzodiazepin, buprenorfin, sentetik esrar, kreatinin ve sample check” parametreleri idrar örneğinde taranmıştır. Bunlardan kreatinin ve sample check idrar bütünlüğünün değerlendirilmesinde kullanılmaktadır ve bu parametrelerin kendileri madde olarak değerlendirilmemektedir. Kan örneklerinde gerçekleştirilen “etanol” analizi için referans aralığı “0-10 mg/dL” olup 10 mg/dL ve üzerindeki sonuçlar “pozitif” olarak değerlendirilmiştir.
Olguların; yaş, cinsiyet, başvuru tarihi, iddia edilen yaralanma orijinleri ve mekanizması, hastanede kalış süresi, kan alkol düzeyi, madde saptanma durumu, yaralanma bölgeleri, yaralanma bulguları, tedavi planları, konsültasyon istemleri, sonlanım şekli, adli olgu bildirim durumu özellikleri ile ilgili veriler belirlenmiş ve adli travmatolojik değerlendirmeleri yapılmıştır.
45
Olguların kan alkol düzeyleri mg/dL cinsinden sayısal değer olarak kaydedilmiştir. Ülkemizdeki yasal sınırlamalar göz önünde bulundurularak olgular ayrıca kan alkol düzeylerine göre üç sınıfta incelenmiştir: BAC < 50 mg/dL, 50 mg/dL ≤ BAC < 100 mg/dL ve BAC ≥ 100 mg/dL.
Olgular iddia edilen başvuru orijinlerine göre “kaza, kasten yaralama, suicid girişimi, kötüye kullanım, self destrüktif davranış, hastalık/bozukluk” olarak gruplanmıştır. Olguların ya da yakınlarının anamnezlerine ve fizik muayene bulgularına göre en uygun grup seçilmiş, öyküsünde birden fazla mekanizmadan bahsedilen ya da çelişkiler bulunan olgular “diğer” grubu altında incelenmiştir.
Olgular iddia edilen yaralanma mekanizmalarına göre “künt travma, intoksikasyon, kesici/kesici-delici alet yaralanmaları, araç içi trafik kazası, araç dışı trafik kazası, düşme, ateşli silah yaralanmaları, hastalık/psikiyatrik bozukluk/konversiyon, kimyasal yaralanmalar, asfiksi, fiziksel yaralanmalar” olarak gruplanmıştır. Olguların ya da yakınlarının anamnezlerine ve fizik muayene bulgularına göre en uygun grup seçilmiş, öyküsünde birden fazla mekanizmadan bahsedilen ya da çelişkiler bulunan olgular “diğer” grubu altında incelenmiştir.
Yaralanma bölgeleri “Baş, boyun, toraks, batın, pelvis, üst ekstremite, alt ekstremite, genital, sistemik etkilenme” olarak ve ayrıca etkilenen bölge sayısına göre “izole tek bölge, 2 ve üzeri bölge/sistem, sistemik etkilenme” olarak gruplanmıştır.
Yaralanma bulguları beş sınıfta incelenmiştir:
- Bulgu yok/yalnızca yumuşak doku travma bulguları, cilt-cilt altına sınırlı lezyonlar, - Yaşamsal tehlikeye yol açmayacak düzeyde küçük tendon, kas, arter, sinir, ligaman
yaralanma bulguları,
- Osseöz patoloji (fraktür/dislokasyon) bulguları,
- Amputasyon, crush yaralanma, iç organ hasarı, kafa içi lezyon, internal hemoraji, pnömotoraks, hemotoraks gibi yaşamsal tehlikeye neden olan bölgesel yaralanma bulguları,
- Kardiyak arrest, bilinç kapalılığı, jeneralize tonik klonik nöbet gibi nörolojik/psikiyatrik komplikasyonlar, miyokard enfarktüsü vb. şeklinde gözlenen sistemik yanıt bulguları.
Yalnızca birinci sınıftan yaralanma bulguları (bulgu yok/yalnızca yumuşak doku travma bulguları, cilt-cilt altına sınırlı lezyonlar) saptanan olgular “Hafif Yaralanma”, diğer sınıflardan bulgular kaydedilen olgular ise “Ağır Yaralanma” kapsamında değerlendirilmiştir.
46
Olgular, uygulanan tedavilere göre üç gruba ayrılmıştır:
- Gastrik lavaj/aktif kömür, bandaj, askı, korse vb. uygulamalar dahil semptomatik/medikal/konservatif tedaviyle yetinilen olgular,
- Tendon/kas onarımı, sütürasyon, tüp torakostomi/kapalı su altı drenajı, redüksiyon, fiksasyon, yaralanma bölgesinden yabancı cisim çıkarılması vb. küçük cerrahi müdahaleyle yetinilen olgular,
- Acil cerrahiye yönlendirilen ya da kardiyopulmoner resüsitasyon, entübasyon, defibrilasyon, hemodiyaliz, plazmaferez gibi hayat kurtarıcı müdahaleler uygulanan olgular.
Olgular sonlanım durumlarına göre “taburcu” (şifa/poliklinik kontrolü, elektif cerrahi önerileri ile), “acil cerrahi”, “tedavi reddi veya izinsiz terk” (yerinde bulunamayan ya da tedaviyi reddederek hastaneden ayrılan olgular), “yoğun bakım yatış”, “servis yatış”, “exitus” ve “sevk” grupları altında incelenmiştir.
Çalışmada yer alan değişkenler ve tipleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Tablo 5).
Tablo 5. Çalışmada yer alan değişkenler ve tipleri
Değişken adı Değişkenin tanımı Değişken tipi
Yaş Yıl
*10-19 *20-29 *30-39…
Sürekli Kategorik
Cinsiyet *Kadın *Erkek Dikotom
Alkol (+) test
sonucu *Var *Yok Dikotom
Kan Alkol Düzeyi mg/dL
*<0,5 *≥0,5 ve <1 *>1 promil
Sürekli Kategorik Madde (+) test
47
Saptanan madde sayısı
Sayı
*Yok *Bir *Birden fazla
Sürekli Kategorik
Saptanan madde
*Esrar *Amfetamin *Ekstazi *Opiat *Kokain *Benzodiazepin *Buprenorfin *Sentetik esrar
Kategorik
Tedavi planı
*Semptomatik/medikal/konservatif tedavi *Küçük cerrahi
*Acil cerrahi/hayat kurtarıcı müdahale
Kategorik
Hastaneye başvuru
zamanı *Ocak *Şubat *Mart… Kategorik
Yaralanma bulgu sınıfı
*Bulgu yok/Cilt-cilt altına sınırlı *Yaşamsal tehlikeye yol açmayacak düzeyde küçük tendon, kas, arter, sinir, ligaman yaralanma bulguları
*Osseöz patoloji (fraktür/dislokasyon) *Yaşamsal tehlikeye neden olan bölgesel yaralanma bulguları
*Yaşamsal tehlikeye neden olan sistemik yaralanma bulguları
Kategorik
Yaralanma ağırlığı *Hafif *Ağır Kategorik
Yaralanma bölgesi
*Baş *Boyun *Toraks *Batın *Pelvis *Üst ekstremite *Alt ekstremite *Genital *Sistemik etkilenme
*İzole tek bölge *2 ve üzeri bölge/sistem *Sistemik etkilenme
Kategorik
Kategorik
Sonlanım durumu
*Taburcu *Acil cerrahi *Tedavi reddi/İzinsiz terk * Yoğun Bakım yatış *Servis yatış *Exitus *Sevk
48
Konsültasyon istemi
Sayı
*Var *Yok
*Psikiyatri var *Psikiyatri yok
Sürekli Dikotom Dikotom
Adli olgu bildirimi *Var *Yok Dikotom
Adli travmatolojik değerlendirme
*Yaşamsal tehlike var
*Yaşamsal tehlike yok, basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif değil
*Basit tıbbi müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif
Kategorik
Yaşamsal tehlike *Var *Yok Dikotom
Yüzde sabit iz değerlendirme gerekliliği
*Var *Yok Dikotom
Başvuru orijini
*Kaza *Kasten yaralama *Suicid girişimi *Kötüye kullanım *Self destrüktif davranış *Hastalık/bozukluk *Diğer
Kategorik
Yaralanma mekanizması
*Künt travma *İntoksikasyon
*Kesici/kesici-delici alet yaralanmaları *Araç içi trafik kazası *Araç dışı trafik kazası *Düşme *Ateşli silah yaralanmaları *Hastalık/psikiyatrik bozukluk/konversiyon *Kimyasal yaralanmalar *Asfiksi *Fiziksel yaralanmalar
Kategorik
Elde edilen veriler IBM SPSS Statistics 25 (Statistical Package for Social Science) programına aktarılmıştır. Kategorik verilerin sıklık ve dağılımları sayı ve yüzde olarak sunulmuştur. Sürekli değişkenler ise ortalama±standart sapma, ortanca, en küçük ve en büyük değerler olarak verilmiştir. Sonuçlar %95 güven aralığında değerlendirilmiş olup bütün analizler için istatistiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Sürekli değişkenlerin normal dağılıma uygun olup olmadığı Kolmogorov-Smirnov testi ile sınanmıştır. Bağımsız iki grubun verilerinin parametrik test varsayımlarını karşıladığı durumlarda T testi
49
kullanılmıştır. Parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda ise bağımsız iki grubun karşılaştırılması için Mann-Whitney U, ikiden fazla gruplar için ise Kruskal Wallis testi kullanılmıştır.
50
4. BULGULAR
Çalışmada 2017 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine yapılan 205.517 başvuru arasından alkol ve madde kullanımı açısından tetkikleri istenen 9773 (tüm başvuruların %4,8’i) olgunun hasta dosyaları ve tetkikleri incelenmiştir. Alkol ve/veya madde kullanımı saptanan 1375 olgudan tıbbi kayıtlarında eksiklik bulunan 44’ü hariç tutulmuştur. Alkol ve/veya madde kullanımı olup dosyalarında eksiklik bulunmayan 1331 olgu (%96,8) çalışmaya dâhil edilmiştir.
Çalışmaya dâhil edilen 1331 olgunun %93,6’sında (n=1246) yalnızca alkol kullanımı, %4,8’inde (n=64) yalnızca madde kullanımı, %1,6’sında (n=21) ise alkol ve maddelerin birlikte kullanımı saptanmıştır.
Tetkikleri alkol ve/veya madde kullanımı açısından pozitif olarak saptanan olguların %81,2’sini (n=1081) erkekler, %18,8’ini kadınlar (n=250) oluşturmaktadır. Yaşları 14 ile 77 arasında değişen 1331 olgunun yaş ortalaması 33,56±11,66 olarak bulunmuştur. Olguların cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 6’te gösterilmiştir. Alkol ve/veya madde kullanımı her iki cinsiyet için de en sık 20-29 yaş grubunda (erkeklerin %36,4’ü – 393 ve kadınların %44,0’ü – 110) saptandı.
Tablo 6. Olguların cinsiyet ve onarlı yaş gruplarına göre dağılımı.
Yaş Grupları
10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 Toplam
Cinsiyet Erkek Sayı 68 393 301 184 95 37 3 1081
Erkekler içinde % 6,3 36,4 27,8 17,0 8,8 3,4 0,3 100,0 Dekadlar içinde % 74,7 78,1 80,1 84,8 92,2 97,4 100,0 81,2 Kadın Sayı 23 110 75 33 8 1 0 250 Kadınlar içinde % 9,2 44,0 30,0 13,2 3,2 0,4 0 100,0 Dekadlar içinde % 25,3 21,9 19,9 15,2 7,8 2,6 0 18,8 Toplam Sayı 91 503 376 217 103 38 3 1331 Toplam içinde % 6,8 37,8 28,2 16,3 7,8 2,9 0,2 100,0
Olguların cinsiyete göre alkol ve/veya madde kullanma durumları incelendiğinde; 1081 erkek olgunun %92,8’sinde (n=1004) yalnızca alkol, %5,6’sında (n=60) yalnızca madde, %1,6’sında (n=17) ise alkol ve madde birlikte kullanımı olduğu saptanmıştır. 250 kadın olgunun ise %96,8’inin (n=242) yalnızca alkol, %1,6’sının (n=4) yalnızca madde ve yine %1,6’sının (n=4) alkol ve madde birlikte kullanımının olduğu saptanmıştır. Erkeklerde madde kullanımı saptanma oranı kadınlara göre anlamlı yüksek bulunmuştur (p=0,022).
51
Kolmogorov-Smirnov test sonucuna göre BAC değeri verilerinin normal dağılıma uymadığı görülmüştür. Alkol ve/veya madde pozitif olarak değerlendirilen olguların BAC değerleri 0-515 mg/dL arasında değişmekte olup ortalama BAC değeri 161,27 ± 100,19 mg/dL, medyan BAC değeri 154 mg/dL olarak bulunmuştur. Erkek olguların BAC ortalaması 163,99±102,31 mg/dL ve kadın olguların BAC ortalaması 149,50±89,69 mg/dL olarak bulunmuştur (Tablo 7). Cinsiyet ile BAC değerleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan analizde; erkeklerin BAC ortalaması, kadınların BAC ortalamasından anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p=0,044).
Tablo 7. Olguların cinsiyetlerine göre BAC değerleri
BAC (mg/dL) Erkek (n=1081) Kadın (n=250)
Ortalama 163,99 149,50
Ortanca 159,00 135,00
Standart Sapma 102,31 89,69
Düzey Aralığı 0-515 0-403
En yüksek BAC değeri ve en yüksek BAC ortalaması Şubat ayında gözlenmiştir. Olguların başvurdukları aylara göre BAC (mg/dL) ortalamalarının dağılımı Şekil 3’te gösterilmiştir.
Şekil 3. Olguların BAC (mg/dL) ortalamalarının aylara göre dağılımı.
Çalışmada yer alan olgular yasal düzenlemelerde öne çıkan 0,5 promil ve 1 promil eşiklerine göre sınıflandırıldığında; alkol veya madde (+) olarak değerlendirilen 1331 olgunun %70’inin (n=932) 100 mg/dL ve üstünde, %15,3’ünün (n=204) 50 mg/dL altında olduğu,
168.45 181.77 146.10 168.92 164.87 144.84 157.66 149.46 177.66 155.98 156.11 163.85 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
52
madde (+) olarak değerlendirilen 85 olgunun çoğunluğunun (n=68) BAC değerinin 50 mg altında olduğu; madde saptanmayan 1246 olgunun ise büyük çoğunluğunun (n=920) BAC değerinin 100 mg/dL ve üstünde olduğu görülmüştür (Tablo 8). Ki-kare test sonucu 50 mg/dL altında BAC değerine sahip olguların bulunduğu sınıfta (+) madde taramasının anlamlı daha sık görüldüğü saptanmıştır (p<0,05).
Tablo 8. Olguların BAC sınıfına göre madde tarama sonuçları
BAC sınıfı Madde tarama (-) (+) Toplam
< 50 mg/dL n 136 68 204 % 66,7 33,3 100,0 ≥ 50 mg/dL < 100 mg/dL n 190 5 195 % 97,4 2,6 100,0 ≥ 100 mg/dL n 920 12 932 % 98,7 1,3 100,0 Toplam n 1246 85 1331 % 93,6 6,4 100,0
Alkol ve maddelerin beraber kullanım durumları incelendiğinde; alkol saptanan 1267 olgunun %1,7’sinde (n=21) aynı zamanda madde kullanımının da söz konusu olduğu, yapılan tetkiklerde alkolle birlikte en sık %0,9 (n=12) ile benzodiazepin, ikinci sırada %0,8 (n=10) ile amfetamin kullanımının saptandığı, %0,7 (n=9) ile ekstazi, %0,3 (n=4) esrar, %0,2 (n=3) kokain kullanımının takip ettiği görüldü. Çalışmada yer alan olgularda alkol ile birlikte taranan maddelerden opiat, sentetik esrar, buprenorfin saptanmazken 21 olguda alkolle birlikte saptanan toplam 38 maddenin dağılımı Şekil 4’te gösterildi.
Şekil 4. Alkol ile birlikte saptanan maddelerin dağılımı
Esrar; n=4; %10,5 Benzodiazepin; n=12; %31,6 Amfetamin ; n=10; %26,3 Ekstazi; n=9; %23,7 Kokain ; n=3; %7,9
53
Madde (+) olarak değerlendirilen 85 olgunun analizlerinde; %24,7’sinde (n=21) madde ya da maddeler ile birlikte alkol de saptandığı görüldü. En sık saptanan madde 85 olgunun %58,8’inde (n=50) benzodiazepin olurken ikinci sıklıkta %35,3 (n=30) ile esrar, üçüncü sıklıkta ise %31,8 (n=27) ile amfetamindi. Bir olguda birden fazla madde tespit edilebilmekte olup analizlerde tespit edilen toplam 144 maddenin dağılımı Şekil 5’te gösterildi.
Şekil 5. Olgularda saptanan maddelerin dağılımı
Madde kullanımı saptanan 85 olguda maddelerin birlikte kullanım paternleri incelendiğinde; olguların %51,8’i (n=44) tek bir madde (+) olarak değerlendirilirken %48,2’sinde (n=41) birden fazla madde kullanımı söz konusuydu. Benzodiazepin kullanımı saptanan 50 olgunun %22’sinin (n=11) aynı zamanda esrar, %18’inin (n=9) aynı zamanda amfetamin, %14’ünün (n=7) aynı zamanda ekstazi, %8’inin (n=4) aynı zamanda kokain ve %2’sinin (n=1) aynı zamanda buprenorfin kullanımı söz konusuyken, benzodiazepin ile birlikte sentetik esrar ya da opiat kullanımına rastlanmadı.
Esrar (+) olarak değerlendirilen 30 olgunun %36,7’sinde (n=11) aynı zamanda benzodiazepin, %30’unda (n=9) aynı zamanda amfetamin, %23,3’ünde (n=7) aynı zamanda ekstazi, %6,7’sinde (n=2) aynı zamanda kokain kullanımı saptandı.
Amfetamin (+) olarak değerlendirilen 27 olgunun %81,5’inde (n=22) aynı zamanda ekstazi, %33,3’ünde (n=9) aynı zamanda benzodiazepin, %33,3’ünde (n=9) aynı zamanda esrar ve %7,4’ünde (n=2) aynı zamanda kokain kullanımı saptandı.
Esrar; n=30; %20,8 Benzodiazepin; n=50; %34,7 Amfetamin ; n=27; %18,7 Ekstazi; n=22; %15,3 Kokain ; n=8; %5,6 Buprenorfin; n=4; %2,8 Sentetik Esrar; n=1; %0,7 n=2; %1,4Opiat; Diğer; n=7; %4,9
54
Olgular kayıtlı (iddia edilen) hastaneye başvuru orijinlerine göre gruplandığında; başvuruların en büyük kısmının %36,1 (n=480) ile kasten yaralama iddiasına bağlı olarak gerçekleştiği, bunu %33 (n=439) ile kaza iddiasıyla başvuruların izlediği görüldü (Tablo 9). Olguların kan alkol düzeyleri ile başvuru orijinleri arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan analizlerde; BAC ile kaza, kasten yaralama, intihar girişimi, kötüye kullanım, self destrüktif davranış orijinleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmazken (p>0,05) hastalık/bozukluk orijiniyle başvuran olguların BAC ortalaması, iddia edilen diğer başvuru orijinlerine ait BAC ortalamalarından anlamlı düzeyde düşük bulunmuştur (p<0,05).
Tablo 9. Olguların iddia edilen başvuru orijinlerinin cinsiyete ve BAC ortalamalarına göre dağılımı.
Saptanan maddeler, olguların acil servise başvuru orijinine göre değerlendirildiğinde; esrar (+) saptananların %56,7’sinin, amfetamin (+) saptananlarının %74,1’inin, ekstazi (+) saptananlarının %72,7’sinin, opiat (+) saptananlarının %100’ünün, kokain (+) saptananlarının %62,5’inin, benzodiazepin (+) saptananlarının %76’sının, buprenorfin (+) saptananlarının %75’inin kötüye kullanım orijiniyle başvurduğu, tek sentetik esrar (+) saptanan olgunun ise hastalık/bozukluk orijiniyle başvurduğu görülmüştür (Tablo 10).
İddia Edilen Başvuru Orijini
Sayı (n) Yüzde (%) BAC mg/dL
(Ortalama ±SD) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
Kasten Yaralama Kaza
Kötüye Kullanım İntihar Girişimi Self Destrüktif Dav. Hastalık/Bozukluk Diğer Toplam 422 366 152 67 51 14 9 1081 58 73 28 77 7 7 0 250 480 439 180 144 58 21 9 1331 31,7 27,5 11,4 5,0 3,8 1,1 0,7 81,2 4,4 5,5 2,1 5,8 0,5 0,5 0 18,8 36,1 33 13,5 10,8 4,3 1,6 0,7 100 161,40±88,66 166,49±97,06 164,93±136,08 146,67±87,17 173,98±101,67 70,48±87,80 189,44±99,79
55
Tablo 10. Madde (+) olguların iddia edilen başvuru orijinine göre dağılımı.
Orijin/Madde
Esrar Amfetamin Ekstazi Opiat Kokain Benzo-
diazepin Buprenorfin Sentetik Esrar n % n % n % n % n % n % n % n % Kaza 3 10,0 1 3,7 1 4,6 0 0,0 1 12,5 2 4,0 0 0,0 0 0,0 Kasten Yaralama 2 6,7 3 11,1 3 13,6 0 0,0 0 0,0 2 4,0 0 0,0 0 0,0 İntihar G. 2 6,7 1 3,7 1 4,6 0 0,0 0 0,0 4 8,0 0 0,0 0 0,0 Kötüye K. 17 56,6 20 74,1 16 72,6 2 100,0 5 62,5 38 76,0 3 75,0 0 0,0 Self Destrüktif 3 10,0 1 3,7 0 0,0 0 0,0 1 12,5 2 4,0 0 0,0 0 0,0 Hastalık/Bzk. 3 10,0 1 3,7 1 4,6 0 0,0 1 12,5 2 4,0 1 25,0 1 100,0 Diğer 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Toplam 30 100 27 100 22 100 2 100 8 100 50 100 4 100 1 100
Olgular hastaneye başvurularındaki kayıtlı (iddia edilen) yaralanma mekanizmalarına göre gruplandığında; en sık yaralanma mekanizmasının %27,1 (n=361) ile künt travma olduğu, ikinci sırada %23,5 (n=313) ile intoksikasyonun geldiği görülmüştür (Tablo 11). Olguların kan alkol düzeyleri ile yaralanma mekanizmaları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan analizlerde ise; araç içi trafik kazası nedeniyle başvuran olguların BAC ortalamasının diğer mekanizmalarla başvuran olgulara göre anlamlı düzeyde düşük olduğu saptanmıştır (p=0,05). BAC değerleri ile araç dışı trafik kazası, kesici/kesici-delici alet yaralanması, künt travma, intoksikasyon, ateşli silah yaralanması mekanizmaları arasında anlamlı bir ilişki saptanmazken (p>0,05) düşme olgularının BAC ortalaması, diğer mekanizmalarla başvuran olgulara göre anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0,05).
İntihar orijiniyle başvuran 144 olgunun %81,9’unun (n=118) intoksikasyon mekanizmasına sahip olduğu görülmüştür. Suicid girişiminde ikinci en sık gözlenen mekanizma ise olguların %11,8’inin (n=17) başvurduğu kesici/kesici-delici alet kullanımı olmuştur. Asfiksi mekanizmasıyla yaralanan 6 olgunun ise %66,7’si (n=4) intihar orijiniyle başvurduğu kaydedilmiştir.
56
Tablo 11. İddia edilen yaralanma mekanizması ve bu yaralanma mekanizmasına ait ortalama BAC değerlerine göre olguların dağılımı.
İddia edilen yaralanma mekanizması
Sayı(n) Yüzde(%) BAC mg/dL (Ortalama ±SD) Künt Travma İntoksikasyon Kesici/Kesici-Delici Alet Yaralanmaları
Araç İçi Trafik Kazası
361 313 201 164 27,1 23,5 15,1 12,3 165,14±92,86 160,91±121,02 159,68±81,09 138,49±77,67
Araç Dışı Trafik Kazası 113 8,5 159,97±86,87
Düşme 97 7,3 230,60±113,46
Ateşli Silah Yaralanmaları 30 2,2 131,87±65,14
Hastalık / Psikiyatrik Bozukluk / Konversiyon 17 1,3 57,59±84,51 Diğer (Çoklu/Çelişkili mekanizmalar) 17 1,3 118,59±77,84 Kimyasal Yaralanmalar 7 0,5 105,86±103,03 Asfiksi 6 0,5 138,83±60,73 Fiziksel Yaralanmalar 5 0,4 177,40±118,23 Toplam 1331 100,0
Olguların ortalama hastanede kalış süresi 1,42 ± 8,31 gün olarak hesaplanmıştır; en uzun süre yatan olgu hastanede 205 gün geçirirken ortanca değer 0,17 gün olarak bulunmuştur (Tablo 12). BAC değerleri ile hastanede kalış süresi arasındaki ilişkiyi değerlendirmek için yapılan analizlerde; bulgular arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0,05). Olgular 50 ve 100 mg/dL BAC eşiklerine göre sınıflandırıldığında da sınıfların hastanede kalış süreleri açısından anlamlı fark bulunmamıştır (p>0,05). Araç içi trafik kazası ve araç dışı trafik kazası orijiniyle başvuran olgular özelinde de BAC sınıfı ile hastanede kalış süresi arasında anlamlı ilişki gözlenmemiştir. (p>0,05).
57
Tablo 12. Olguların BAC değerleri ve hastanede kalış süreleri dağılımları.
Değer BAC (mg/dL) Hastanede Kalış Süresi (gün)
Ortalama 161,27 1,4289
Ortanca 154,00 ,1700
Standart Sapma 100,195 8,31252
En Küçük 0 ,00
En Büyük 515 205,58
1331 olgunun 890’ında en sık olarak “Bulgu yok/Cilt-cilt altına sınırlı lezyon/Yumuşak doku travması bulguları” sınıfında olmak üzere toplamda 1430 yaralanma bulgusu saptanmıştır (Şekil 6). Kimi olguda birden fazla yaralanma bulgusu olduğundan toplam yaralanma bulgusu sayısı olgu sayısından fazla bulunmuştur.
Şekil 6. 1331 olguda görülen toplam 1430 yaralanma bulgusunun dağılımı.
Olguların kan alkol düzeyleri ile saptanan yaralanma bulguları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan analizlerde; BAC değerleri ile “Tendon/Kas/Arter/Sinir/Ligaman Lezyonu”, “Amputasyon/Crush Yaralanma/İç Organ Lezyonu/İç Kanama/Kafa İçi Lezyon”, “Sistemik Yanıt (MI/JTK/Arrest/Psikiyatrik-Nörolojik Komplikasyon vb.)” durumları arasında anlamlı bir ilişki saptanmazken (p>0,05); Kemik kırığı ya da çıkığı olan olguların (“fraktür/dislokasyon” bulgusu saptanan olgular) BAC ortalamaları, osseöz patoloji saptanmayan olguların BAC ortalamalarından anlamlı düzeyde yüksek bulundu (p=0,03). Bulgu yok/Cilt-cilt altına sınırlı lezyon/Yumuşak Doku Travması Bulguları; n=890; %62,2 Tendon/Kas/Arter/Si nir/Ligaman Lezyonu; n=116; %8,1 Fraktür/Dislokasyon; n=241; %16,9 Amputasyon/Crush Yaralanma/İç Organ Lezyonu/İç Kanama/Kafa İçi Lezyon; n=116; %8,1 Sistemik Yanıt (MI/JTK/Arrest/Psiki yatrik-Nörolojik Komplikasyon vb.); n=67; %4,7
58
Saptanan 1430 yaralanma bulgusunun sınıfına göre 1331 olgunun yaralanma ağırlığı değerlendirilmiştir. Olguların %66,9’unda (n=890) yalnızca “Bulgu yok/Cilt-cilt altına sınırlı lezyon/Yumuşak doku travması bulguları” sınıfından bulgular saptanmış olup bu olguların yaralanma ağırlığı hafif olarak değerlendirilmiştir. Olguların %33,1’inde ise (n=441) “Tendon/Kas/Arter/Sinir/Ligaman lezyonu”, “Amputasyon/Crush Yaralanma/İç Organ Lezyonu/İç Kanama/Kafa İçi Lezyon”, “Fraktür/Dislokasyon” veya “Sistemik Yanıt (MI/JTK/Arrest/Psikiyatrik-Nörolojik Komplikasyon vb.)” sınıflarından herhangi bir bulgu saptanmış olup bu olgular ağır yaralanma kapsamında değerlendirilmiştir. Çalışmada yer alan tüm olguların kan alkol düzeyi sınıfına ve yaralanma ağırlıklarına göre dağılımı Tablo 13’de verilmiştir. BAC değeri 50 mg/dL altında olan 204 olgunun %75’i hafif (n=153) yaralanma olarak değerlendirilirken BAC değeri 100 mg/dL üstündeki 932 olgunun %65,2’si hafif yaralanma olarak değerlendirilmiştir. BAC değeri arttıkça hafif yaralanmaların toplam yaralanmalar içindeki oranının azaldığı görülmektedir. Yapılan Ki-kare test sonucunda yüksek derişimli BAC sınıflarında ağır yaralanma olasılığının anlamlı daha yüksek olduğu görülmüştür (p<0,05).
Tablo 13. Olguların BAC sınıfı ve yaralanma ağırlığına göre dağılımı. BAC sınıfı Yaralanma Ağırlığı Hafif Ağır Toplam
< 50 mg/dL n 153 51 204 % 75,0 25,0 100,0 ≥ 50 mg/dL < 100 mg/dL n 129 66 195 % 66,2 33,8 100,0 ≥ 100 mg/dL n 608 324 932 % 65,2 34,8 100,0 Toplam n 890 441 1331 % 66,9 33,1 100,0
Yasal düzenlemelerin önemli bir bölümü alkol ve madde alan sürücülerin karayolunda araç sürmelerini engellemeye yönelik olduğundan çalışmada yer alan bütün olguların yanı sıra araç içi ve araç dışı trafik kazası olguları da BAC sınıflarına ve yaralanma ağırlıklarına göre ayrıca değerlendirilmiştir. Araç içi trafik kazası yaralanma mekanizmasıyla başvuran 164 olgunun büyük çoğunluğunun (n=140, %85,3) BAC değerinin yasal sınır olan 50 mg/dL ve üzerinde olduğu, bunlar arasından 110 olguda ise 100 mg/dL üstünde değerler saptandığı görülmüştür (Tablo 14). Araç içi trafik kazası olguları özelinde BAC sınıfı ile yaralanma ağırlığı arasında istatistiksel açıdan anlamlı ilişki saptanmamıştır (p>0,05).
59
Tablo 14. Araç içi trafik kazası olgularının BAC sınıfı ve yaralanma ağırlığına göre dağılımı. BAC sınıfı Yaralanma Ağırlığı Hafif Ağır Toplam
< 50 mg/dL n 18 6 24 % 75,0 25,0 100,0 ≥ 50 mg/dL < 100 mg/dL n 17 13 30 % 56,7 43,3 100,0 ≥ 100 mg/dL n 67 43 110 % 60,9 39,1 100,0 Toplam n 102 62 164 % 62,2 37,8 100,0
Araç dışı trafik kazası yaralanma mekanizmasıyla başvuran 113 olgunun BAC sınıfı ve yaralanma ağırlığına göre dağılımı Tablo 15’te gösterilmiştir. Araç dışı trafik kazası olgularının büyük çoğunluğunun (n=100) BAC değerinin 50 mg/dL ve üzerinde olduğu, bunlar arasından 85 olguda ise 100 mg/dL üstünde değerler saptandığı görülmüştür. Araç dışı trafik kazası olguları özelinde BAC sınıfı ile yaralanma ağırlığı arasında istatistiksel açıdan anlamlı ilişki saptanmamıştır (p>0,05).
Tablo 15. Araç dışı trafik kazası olgularının BAC sınıfı ve yaralanma ağırlığına göre dağılımı.
BAC sınıfı Yaralanma Ağırlığı Toplam Hafif Ağır
< 50 mg/dL n 6 7 13 % 46,2 53,8 100,0 ≥ 50 mg/dL < 100 mg/dL n 5 10 15 % 33,3 66,7 100,0 ≥ 100 mg/dL n 33 52 85 % 38,8 61,2 100,0 Toplam n 44 69 113 % 38,9 61,1 100,0
Olguların yaralanma bölgelerinin (baş, boyun, toraks, batın, pelvis, alt ve üst ekstremiteler, genital bölge ve sistemik etkilenme) dağılımı incelendiğinde; 1331 olguda