Genişleme ve Sağlık

Avrupa Birliği Müktesebatı’nın sağlıkla ilgili bölümleri, genişleme sürecinde yer alan ülkeler için bir öncelik teşkil etmemektedir. Aday ülkelerde sosyal yönlerden çok, ekonomik kalkınmaya önem verilmektedir. Bunun temel nedeni yukarıda da belirtildiği gibi sağlık konusunun, müktesebat başlıklarından birçoğunu ilgilendirmesi, daha doğrusu sağlıkla ilgili konuların diğer müktesebat başlıklarına serpiştirilmesidir. Ancak son yıllarda, sağlık, Avrupa Birliği gündemindeki yerini almaya başlamıştır. Özellikle sağlığın korunması, sağlık mesleklerinin serbest dolaşımı, gıda güvenliği, tütün, bulaşıcı hastalıklar, ilaçlar, uyuşturucu maddeler, sağlık bilgi sisteminin geliştirilmesi ve sağlık hizmetlerinin yeniden yapılandırılması gibi konularda Avrupa Birliği genelinde bir ortak eylem oluşturulması çalışmaları devam etmektedir.

1999 Mayıs ayında, Komisyon “Sağlık ve Genişleme²⁸” başlıklı bir çalışma raporu yayınlamıştır. Raporun amacı, hem üye ülkelerin, hem de aday ülkelerin bilinçlenmesini artırmak, genişleme ile birlikte yaşanabilecek sorunları belirlemek ve bu alanda alınabilecek önlemleri belirlemekti. Sağlık ve Tüketiciyi Koruma Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı genişleme raporunda, Komisyon Üyesi David Bryne’nın son konuşmasına yer verilerek, sağlık göstergelerinin AB üyesi ülkeler ile karşılaştırıldığında, mevcut durumun oldukça geri olduğu, bulaşıcı hastalıklar konusunda ciddi sorunlarla karşılaşıldığı tespit edilerek, sağlık

27 M. Nail Alkan, “Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci ve Sonrası”, Avrupa Birliği Üzerine Notlar , ed. Oğuz Kaymakçı, Nobel Yayınları, Ankara, 2005, s.77.

28 Commission Staff Working Paper on Health and Enlargement, European Commission, Brussels: EC; 1999. Report No: SEC(1999)713.

sistemleri önemli reform ihtiyacı içinde olduğu ve birkaç ülke haricinde aday ülkelerde sağlığa yapılan yatırımların azlığı açıkça görülmektedir²⁹.

Avrupa Birliği’ne yeni katılan ülkelerin birçoğunun sağlık durumuna bakıldığında, mevcut durumun önemli oranda AB ülkelerinin altında olduğu ve sağlık için ayrılan kaynakların sınırlı olduğu görülmektedir. Ülkelerin büyük bir çoğunluğunun, sosyalist ekonomiden pazar ekonomisine geçiş süreci nedeniyle yaşadığı mali problemler ve toplumdaki bir takım eşitsizlikler sebebiyle sağlık sorunları da artmaktadır. Ancak, çevre, sağlıkla ilgili malların ve hizmetlerin serbest dolaşımı ile sağlık mesleklerin niteliklerinin tanınması gibi alanlarda yapılan ve yapılmakta olan bir çok kurumsal değişiklik, bu ülkeler için devrim niteliğindedir³⁰.

Yeni üyeler için, Avrupa Birliği’ne katılmanın birçok yararı olacaktır.

Ancak bu yararların yanı sıra, bu ülkelerin bazı engellerle karşılaşması da kaçınılmazdır. Aşağıda daha ayrıntılı olarak değineceğimiz bu sorunların büyük bir çoğunluğu halk sağlığı konusuyla yakından ilgilidir. Halk sağlığı alanında da, tütün kontrolü ve bulaşıcı hastalıklar konusunda yaşanabilecek problemler buna örnek olarak gösterilebilir.

Avrupa Halk Sağlığı Birliği (European Public Health Alliance-EPHA) tarafından Temmuz 2002’de Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri’nde yapılan bir araştırmada³¹, sağlık için daha fazla finansman kaynağı, bu alandaki karar alma süreçlerine daha fazla katılım, sağlık bilgisinde kalite ve ağlara katılım imkanı talep ettikleri tespit edilmiştir.

Araştırmanın amacı, önceliklerin ve ihtiyaçların tespit edilerek bunların nasıl karşılanabileceğinin belirlenmesidir.

29 Carlos Artundo Purroy, Esteban De Manuel Keenoy, Avrupa Bölgesinde Hızlı Geçiş Ülkeleri İle DSÖ Avrupa Bölge Ofisinin İşbirliği, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi, Nisan 2003, s.12. Raporun tam metni için bkz. www.saglik.gov.tr/extras/ birimler/abkd/hizligecisulkeleri.pdf

30 <http://www.nsph.gr/oikonomika/euhealth2003>, 21 Şubat 2005

31 <http://www.eic.ac.cy/EN/E-Jul02.htm#Enlargement>, 21 Şubat 2005

Araştırmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

• % 74 finansman yetersizliği

• % 36 karar alma süreçlerine katılımın azlığı,

• % 87 kamu kurumları ile olan iletişimin yetersizliği,

• % 28 sağlık bilgisinde kalite eksikliği,

• % 26 topluluk ağlarına katılım imkanlarının azlığı,

• % 9 internete erişimde yaşanan problemler

nedeniyle halk sağlığı alanında engellerle karşılaşılmaktadır.

2.3. 2000 yılı Sağlık ve Genişleme Raporu

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından 2000 yılında hazırlanan Rapor’da³², genişleme süreciyle birlikte, sağlık sorunlarının daha da artacağına, üye ülkelerin sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerine ek bir yük bineceğine işaret edilmektedir.

Genişlemeyle birlikte sağlık mesleklerinin ve AB vatandaşlarının serbest dolaşımının artması sonucu, aday ülkelerin sağlık durumlarının Topluluk üzerine ekonomik bir yük getireceğine dikkat çekilmektedir.

Raporun dikkat çeken diğer önemli noktalar şu şekildedir:

• Aday ülkelerin çoğunun sağlık durumu; ekonomik krizler nedeniyle artan eşitsizlikler, gelir dağılımındaki adaletsizlik ve bağımlılık oranlarının yüksek olması gibi nedenlerle oldukça kötü durumdadır.

• Sağlığı tehdit eden unsurlar olan alkol, sigara tüketimi, çevre kirliliği ve giderek artan bulaşıcı hastalıklar aday ülkelerin sağlığı için önemli tehlikeler oluşturmaktadır.

32 Commission Staff Working Paper on Health and Enlargement, European Commission, Brussels: EC; 1999. Report No: SEC(1999)713.

• Aday ülkelerin, doğumda beklenen yaşam süresi ve bebek ölüm hızları üye ülkelerden düşüktür. 1970’li yıllarda AB ülkeleri ve aday ülkeler arsındaki yaşam süreleri farkı 2–3 yıl iken günümüzde bu fark 6 yıla ulaşmıştır.

• Tütün, dengesiz beslenme, kötü yaşam koşulları ve çevre kirliliği nedeniyle aday ülkelerde bazı kronik hastalıklar artmaktadır. Ayrıca cinsel yolla bulaşan AİDS gibi hastalıklar aday ülkelerde daha sık görülmektedir.

• Aday ülkelerin genç nüfusu giderek azalmakta, yaşlı nüfus oranı giderek artmaktadır.

• Sağlığa ayrılan kaynakların, üye ülkelerle aday ülkeler karşılaştırıldığında oldukça yetersiz olduğu görülmektedir. Milli gelirden sağlığa ayrılan pay aday ülkelerde yalnızca %4,5 seviyesindeyken bu oran AB ülkelerinde ortalama %8,5 olarak saptanmıştır.

Genişleme sürecinde AB’ye tam üye olma amacını taşıyan ülkeler de kendi karakteristikleri dahilinde bu gelişmeleri yakından takip etmektedir³³. Genel olarak, bu ülkelerin sağlık durumları; ülkelerin gelir düzeylerinin düşüklüğü, eğitim düzeylerindeki farklılıklar ve halk sağlığı politikalarının farklılığı bakımından, genişleme öncesi Avrupa Birliği üyesi 15 ülkenin durumundan daha kötü durumundadır. Ancak bu ülkeler, bu durumu telafi etmek amacıyla projeler geliştirmektedirler.

33 <www.eupha.org/html/menu1_3_5.html>, 17 Ocak 2005