16. İqtisadi və maliyyə qiymətləndirməsi: AMY2L-in hazırlanması zamanı bütöv Ələt-Masallı yolunun modernləşdirilməsi ilə bağlı iqtisadi təhlil aparılmışdır, və AMY2L tərəfindən yolun əhatə olunmayan hissəsini maliyyələşdirəcək əlavə maliyyələşdirmə ümumi nəticəyə təsir göstərməyəcək. Tağıyev-Sahil yolunun ilkin iqtisadi təhlili göstərir ki, mövcud hərəkət şiddətinin qiymətləndirilməsi və hərəkət şiddətinin gözlənilən artımına əsasən, iqtisadi daxili gəlirlilik dərəcəsinin səviyyəsi 12%-dən aşağı olmayacaq.
Müəyyən edilməli olan ikinci dərəcəli və yerli yolların, və, həmçinin, digər yolların iqtisadi təhlili onlar müəyyənləşdiriləndən sonra həyata keçiriləcək, lakin, onlar aşağıdakı meyarlara cavab verməlidir: (a) hərəkət şiddəti gündə 250 nəqliyyat vasitəsindən (gnv) yuxarı olan yollar üçün, iqtisadi gəlirlilik ən azı 12% olmalıdır; (b) hərəkət şiddəti 150 ilə 250 gnv arasında olanda, iqtisadi gəlirlilik ən azı 10%; və (c) hərəkət şiddəti 150 gnv-dən aşağı olanda, iqtisadi gəlirlilik ən azı 8% olmalıdır. Nəqliyyatın həcmi çox aşağı olan yollar üçün (100 gnv-dən aşağı), Bank “istehsalçının faydası” (“producer surplus”) metodundan və ya müvafiq hədlərə əsaslanan daha sadə metodlardan istifadə edə bilər.
17. Ələt-Masallı yolunun iqtisadi təhlili Yolların İnşası və İstismarı Modeli (YİİM IV) əsasında aparılıb. Mənfəət və məsrəflər təhlilində layihənin olmamasını nəzərdə tutan və yalnız kiçik işlərin görülməsini fərz edən variant təklif olunan layihənin həyata keçirilməsi variantı ilə müqayisə edilmişdir. Ələt-Masallı yolunun modernləşdirilməsinin iki mərhələli şəkildə planlaşdırılmasını nəzərə alaraq, iqtisadi təhlil AMY2L tərəfindən maliyyələşdirilən Ələt-Şorsulu (85 km), və qalan Şorsulu-Masallı (94 km4) hissələri üçün ayrıca aparılıb. Mənfəət və məsrəflər təhlili nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, birinci hissə üzrə iqtisadi gəlirlilik 25%, ikinci hissə üzrə isə 29.2% təşkil edir. Bütöv Ələt-Masallı yolu üçün ümumi hesablanmış iqtisadi gəlirlilik 26.6% təşkil edir.
18. Ələt-Masallı yolunun yenidən qurulmasının dəyəri hazırda 341.3 milyon ABŞ dolları səviyyəsində qiymətləndirilir (2007-ci ilin sentyabr ayına olan qiymətlərlə) ki bu da AMY2L-nin hazırlanması zamanı hesablanmış 221.2 milyon ABŞ dollarından (2005-ci ilin iyun ayına olan qiymətlərlə) ABŞ dolları ifadəsində 46% və manat ifadəsində 33%
çoxdur (bu müddət ərzində manatın məzənnəsi ABŞ dollarına qarşı 10% artmışdır). Bu
4 85 və 94 km mövcud yol uzunluğudur. Layihə yolları təxminən 36 km daha qısa olacaqdır.
33%-lik fərq İstehlak Qiymətləri İndeksinin5 2005-ci ilin iyunundan 2007-ci ilin sentyabrına qədər 27%-lik artımı ilə yaxşı uzlaşır. Xərclərin artımı layihənin iqtisadi əsaslandırılmasına təsir göstərmir çünki xərclərin artımı inflyasiya ilə və ABŞ dollarının məzənnəsinin azalması ilə bağlıdır və xərclərə mütənasib olaraq faydalar da (vaxtın dəyəri, nəqliyyat vasitəsinin istismar xərcləri) dəyişmişdir. Bundan başqa, 2005-ci ildə Layihənin iqtisadi təhlili əsaslı şəkildə aparılmışdır. Həssaslıq təhlili göstərir ki, hətta hərəkət şiddətinin fərz olunandan 20% aşağı olması və layihə xərclərinin nəzərdə tutulduğundan 20 % çox olması halında belə, bütöv Ələt-Masallı yolunun modernləşdirilməsi nəticəsində iqtisadi gəlirlilik 17.7% və (Xalis Cari Dəyər) XCD 125.3 milyon ABŞ dolları təşkil edəcək. Daha ətraflı məlumatı ƏMY2L-in Layihənin Qiymətləndirilməsi Sənədinin 9 N-li Əlavəsində tapa bilərsiniz.
Yol hissəsi İqtisadi gəlirlilik XCD6 (milyon ABŞ dolları ilə)
Ələt-Şorsulu 25% 136.4
Şorsulu-Masallı 29.2% 141.1
Ələt-Masallı üzrə cəmi 26.6% 277.5
19. Texniki qiymətləndirmə: Layihə yolların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması vasitəsilə yol şəbəkəsinin modernləşdirilməsini hədəfləyir. Təklif olunan investisiyalarla bağlı texniki məsələlər yoxdur. Lakin, Kür-Talış ərazisi Rixter şkalası üzrə 6-7 bala qədər zəlzələlərlə xarakterizə olunan seysmik fəallığı ilə tanınır; layihələndirmə aparılarkən həmin məhdudiyyət nəzərə alınmalıdır. Bütün investisiyalar üzrə layihələndirmə standartları nüfuzlu məsləhətçilər tərəfindən müəyyən olunub və həmin işləri aparmaq üçün keyfiyyətlə işləyən çoxlu podratçılar var. Heç bir sınaqlar və eksperimentlər tələb olunmur, və texnologiya, layihələndirmə və ya quraşdırma, və yolların gələcək istismarı ilə bağlı risklər yoxdur.
20. Satınalmalar: LİQ-ın satınalma potensialı və layihənin satınalma sistemi AMYL-in icrası zamanı gücləndirilib. LayihənAMYL-in icrasında problemlər müşahidə olunmayıb.
AYS-in nəzdində AMYL və AMY2L-in icrası üçün yaradılmış LİQ təklif olunan əlavə maliyyələşdirməni icra etməyə davam edəcək. AMYL üzrə satınalmalar demək olar ki, başa çatdırılıb. AMY2L üzrə, müqavilələrin bağlanması üçün satınalma prosesləri hal-hazırda həyata keçirilməkdədir. AMY2L çərçivəsində müqavilələrin iri həcmini nəzərə alaraq, demək olar ki bütün satınalmalara Bank tərəfindən öncədən baxılır.
Satınalmalarla bağlı fidusiar problemlər yaranmayıb. LİQ-in satınalmalar üzrə mütəxəssisi və onun iki yardımçısı Bankın satınalma siyasətləri haqqında tam məlumatlıdırlar. LİQ uçotun aparılması, qeydiyyat və hesabatvermə sistemlərini yaratmışdır. Mövcud satınalma potensialı və yaradılmış sistemlər əlavə maliyyələşdirmənin icrası məqsədlərinə cavab verir və Bank üçün məqbuldur. 2004-cü ilin may ayında qəbul edilmiş və 2006-cı ilin oktyabr ayında yenidən baxılmış Bankın satınalma və məsləhətçi qaydaları əlavə maliyyələşdirmə üzrə satınalmalara şamil
5 Uyğun yol inşası indeksi mövcud deyil, lakin həmin dövr ərzində yol inşası üçün vacib amillər olan maye yanacağın, əmək haqqının və tikinti materiallarının qiyməti müvafiq olaraq 85.3 %, 59% və 25.2 % artmışdır.
6 XCD 12% illik diskontlaşdırma dərəcəsi ilə hesablanmışdır. XCD 2005-ci ilin iyun ayına olan vəziyyəti əks etdirir.
olunacaq. Beləliklə, Layihə çərçivəsində Əlavə Maliyyələşdirmədən maliyyələşdirilən bütün fəaliyyətlər 15 oktyabr 2006-cı il tarixli Antikorrupsiya Təlimatına uyğun şəkildə həyata keçiriləcəkdir. Əlavə maliyyələşdirmə üçün satınalma planı hazırlanmışdır.
Layihələrin hal-hazırda həyata keçirilməsini və risklərin azaldılması tədbirlərini nəzərə alaraq, satınalma riski orta sayılır.
21. Maliyyə idarəetməsi: Mövcud LİQ əlavə maliyyələşdirmə üzrə maliyyə idarəetməsi üçün ümumi cavabdehlik daşıyacaq. Layihənin mövcud maliyyə idarəetməsi sistemi Bank üçün məqbuldur. Hökumətin birgə maliyyələşdirmə vəsaitinin ayrılmasında ciddi ləngimə halları aşkar olunmayıb. LİQ tələb olunan aralıq Maliyyə Monitorinqi Hesabatlarının (MMH) avtomatik hazırlanması üçün uyğunlaşdırılmış 1C mühasibat uçotu proqram təminatına malikdir. Eyni sistemdən əlavə maliyyələşdirmə məqsədləri üçün istifadə ediləcək. Əlavə maliyyələşdirmə AMY2L ilə paralel icra olunsa da, maliyyə idarəetməsi üzrə mövcud işçi heyəti əlavə maliyyələşdirmənin maliyyə idarəetməsi aspektlərini idarə edə biləcək, çünki müqavilələrin əksəriyyəti birbaşa ödənişlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutan iri inşaat-quraşdırma işləridir. Ümumi maliyyə idarəetməsi riski orta sayılır.
22. Vaxtı ötmüş audit hesabatları yoxdur. Layihədə audit yoxlamalarının mövcud təşkili Bank üçün məqbuldur və eyni yanaşma əlavə maliyyələşdirmə üzrə Layihənin Maliyyə Hesabatlarının audit yoxlamalarına tətbiq da ediləcək. Layihənin audit yoxlaması aparılmış illik maliyyə hesabatları audit yoxlaması aparılmış hər maliyyə ilinin sonundan etibarən altı ay ərzində Banka təqdim ediləcəkdir. Mühasibat uçotu və inzibati nəzarət, büdcə prosesləri, satınalmalar, müqavilələrin idarə edilməsi, vəsait axınları və maliyyə hesabatlılığı daxil olmaqla, layihənin icrası üçün qəbul olunmuş mühasibat uçotu və maliyyə idarəetməsi sisteminin və nəzarətin tələblərə cavab verməsi və Əməliyyat Təlimatı və Kredit Sazişinə uyğun olub-olmamasını qiymətləndirmək üçün layihənin icra müddətinin ortasında müstəqil əməliyyat yoxlaması aparılacaqdır.
23. Vəsaitin ayrılması: Bankın yeni krediti ƏDV istisna olmaqla layihə dəyərinin 70%-ni maliyyələşdirəcək ki, ilkin AMY2L-də bu göstərici ƏDV istisna olmaqla 80%
təşkil edirdi. Qeyd olunmalıdır ki, Beynəlxalq Maliyyə Qurumları (BMQ) tərəfindən verilən kreditlər hesabına maliyyələşdirilən layihələrin ƏDV-dən azad edilməsi siyasəti Hökumət tərəfindən dəyişdirilmişdir və artıq yeni layihəyə tətbiq edilməyəcək. Bütün müqavilələrin paralel həyata keçirilməsini və əlavə maliyyələşdirmədən öhdəlik haqqının tutulmamasını nəzərə alaraq, əlavə kreditin istifadə edilməsindən əvvəl ilkin kreditin tam xərclənməsi Hökumətin maraqlarına uyğundur7. Bundan əlavə, gözlənilir ki, işlərin qruplaşdırılması hər müqavilənin bir kreditə aid edilməsinə imkan verməyəcək. Bununla da, çox ehtimal ki, 1 fevral 2008-ci ildən sonra tenderi keçirilən hər müqavilə öncə ilkin kredit hesabına maliyyələşdiriləcək və, sonradan, əlavə maliyyələşdirmə hesabına başa çatdırılacaqdır. Kreditin gözlənilən xərclənməsi dövrü dörd ildir (2009-2012 təqvim illəri).
7 Əlavə maliyyələşdirmə çərçivəsində yalnız Bankın 2004-cü ilin may ayında qəbul edilmiş və 2006-cı ilin oktyabr ayında dəyişiklik edilmiş Satınalma və Məsləhətçi Qaydalarına uyğun olaraq satın alınmış mal, iş, və xidmətlər maliyyələşdirilə bilər.
Xərc kateqoriyası
Məbləğ Milyon ABŞ dolları
ilə
Maliyyələşdirmə faizləri İşlər, mallar, məsləhətçi xidmətləri,
təlim və mütəmadi əməliyyat məsrəfləri
299.25 70%
Layihə məsrəfləri cəmi 299.25 Birdəfəlik komisyon haqqı 0.75
Cəmi 300.00
24. Layihənin qüvvəyə minməsinin şərti kimi, Əməliyyat Təlimatına aşağıdakı dəyişikliklər edilməlidir: (i) Təlimat AMY2L üçün Əlavə Maliyyələşdirməyə də şamil edilməlidir, (ii) Banka ödəniş üçün təqdim edilən hesablar ƏDV-ni daxil etməməlidir çünki ƏDV ayrıca olaraq Hökumət tərəfindən ödəniləcəkdir, (iii) müqavilələr yeni layihə çərçivəsində maliyyələşdirilə bilmək üçün müvafiq tenderlər Bankın 2004-cü ilin may ayında qəbul edilmiş və 2006-cı ilin oktyabr ayında dəyişiklik edilmiş Satınalma və Məsləhətçi Qaydalarından istifadə edilməklə keçirilməlidir. Yuxarıda qeyd edilmiş səbəblərdən gözlənilir ki, Hökumət yeni satınalma qaydalarını dərhal hətta ilkin layihə çərçivəsində bağlanan müqavilələrə tətbiq edəcəkdir.
25. Layihənin artıq həyata keçirildiyini nəzərə alaraq, AMY2L üçün Təyin edilmiş Hesaba İcazə Verilmiş Vəsaitin ayrılması 24 milyon ABŞ dolları həcmində olacaqdır.
Borcalan vəsaitin ilk çıxarılmasından sonra bir ay ərzində Layihə Hesabını açaraq oraya minimal olaraq 5 milyon ABŞ dolları ekvivalentində depozit yerləşdirəcəkdir. Layihə Hesabı hər ay doldurulacaqdır.
26. Sosial: Ələt-Masallı yolunun yenidən qurulması 800 ha torpaq sahəsinin alınmasını tələb edəcəkdir. AMY2L-in hazırlanması zamanı Köçürülmə Siyasəti Çərçivəsi hazırlanaraq açıqlanmışdır. O, əlavə maliyyələşdirmə üzrə maliyyələşdirilən yol hissələrini əhatə edir. M3 yolunun Ələt-Salyan hissəsi üçün Köçürülmə üzrə Tədbirlər Planının (KTP) layihəsi hazırlanmaqdadır. KSÇ və OP 4.12 sənədlərində müəyyən edilən siyasət və prinsiplərə əsasən, əlavə maliyyələşdirmə üzrə maliyyələşdiriləcək yolların hər hissəsi üçün ayrıca KTP8 hazırlanacaqdır. LİQ-in torpağın alınması sahəsində potensialı AMY2L zamanı gücləndirilmişdir, lakin torpağın alınmasını təmin etmək üçün davamlı yardım göstəriləcək, və fiziki köçürülmə Bankın sosial və ətraf mühit siyasətlərinə uyğun qaydada həyata keçiriləcəkdir.
27. Ətraf mühit: Əlavə maliyyələşdirmə üzrə maliyyələşdiriləcək M3 yolunun 112 km-lik hissəsinin modernləşdirilməsi A Kateqoriyasına aid edilib. Tağıyev-Sahil yolunun bərpası layihəsi B kateqoriyasına aid edilir. AMY2L-in hazırlanması zamanı bütöv Ələt-Masallı yolunu əhatə edən və mövcud ətraf mühiti təsvir edən, layihə alternativlərini müzakirə və müqayisə edən, layihə icrası zamanı həll edilməli məsələləri və riskləri
8 Yolun cənub hissəsi əhalisi sıx olan kənd təsərrüfatı ərazilərini təşkil edir və ev təsərrüfatlarının fiziki köçürülməsi tələb olunur. Məsləhətçi köçürüləcək ev təsərrüfatlarının sayını müəyyən edib.
müəyyən edən Ətraf Mühitin Regional İcmalı (ƏMRİ) hazırlanıb. Təklif olunan A və B subkateqoriyalara aid olan layihələrlə bağlı ekoloji yoxlama, idarəetmə, məsləhətləşmələr və açıqlama prosedurlarını müəyyən edən Ətraf Mühitin İdarəetməsi Çərçivəsi (ƏMİÇ) hazırlanaraq açıqlanmışdır. ƏMİÇ Azərbaycanın Ətraf Mühitin Mühafizəsi haqqında Qanununa və hüquqi cəhətdən məcburi olmasa da, ətraf mühitin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq təcrübəyə uyğun olan Azərbaycanın Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi üzrə Təlimatına uyğundur.
28. Əlavə maliyyələşdirmə ilə inşa ediləcək dörd zolaqlı yollar Mahmudçala və Ağçala bataqlıqlarından keçir ki, onlar bir çox nadir və təhlükə altında olan vəhşi təbiətin növləri üçün təbii məskunlaşma ərazisini təşkil edir. Bu ərazilər 3-5 km məsafədə yerləşən və rəsmi olaraq Ramsar siyahısına daxil edilmiş Qızılağac Dövlət Qoruğuna bitişik bataqlıqlar üçün bufer zonası kimi önəmlidir. Ağçala bataqlığında su balansı qeyri-sabitdir və, daim qurumaq təhlükəsi altındadır. Nəzarətli ova burada icazə verilir, və brakonyerlik və balıq ovu problem yaradır.
29. Ələt-Masallı yolu üzrə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndiriməsi (ƏMTQ) aparılaraq müxtəlif marşrutların və alternativlərin ətraf mühitə təsirləri müqayisə edilərək ətraf mühitə təsiri ən aşağı olan marşrutlar seçilmiş, habelə, ətraf mühit üçün ən ciddi risklər müəyyən edilmişdir. Ətraf Mühitin İdarəetməsi Planı (ƏMİP) hər bir sahə üçün hazırlanmışdır. Həqiqətən də, yolun mövcud dəmir yoluna paralel olan “dəmir yol marşrutu” onun ətraf mühitə və təbii məskunlaşma şəraitinə təsirinin ən az olduğunu müəyyən edən ƏMTQ əsasında seçilib. Layihənin hazırlanması zamanı aşkar edilmiş ətraf mühitlə bağlı bütün digər məsələlər ƏMİÇ-də müəyyən edilmiş siyasət və prosedurlara uyğun olaraq həll olunub. Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi hesabatı və ətraf mühitin idarə edilməsi planının (ƏMİP) layihələri Bank tərəfindən baxılıb və müvafiq şərhlər verilib. Borcalan yerli Qeyri Hökumət Təşkilatları (QHT), yerli icra hakimiyyəti orqanları, bələdiyyələr və kəndlərin nümayəndələrinin iştirakı ilə 2007-ci ilin iyul-avqust aylarında ƏMT və ƏMİP-in layihələri ilə bağlı ictimai məsləhətləşmələr aparıb. Məsləhətləşmələr üzrə iclasların protokolları ƏMTQ hesabatı layihəsinə əlavə olunub. Bir neçə ay ərzində yekun ƏMT hesabatının hazır olması və hər bir yol sahəsi üzrə məsləhətləşmələr üzrə iclasın keçirilməsi gözlənilir. Tağıyev-Sahil yolu üçün də ƏMİÇ-ə uyğun olaraq ətraf mühitin təhlili həyata keçiriləcək və Ətraf Mühitin Monitorinqi Planı hazırlanacaqdır.