Gençliği ve Yetişmesi

İbnu’r-Rif‘a’nın biyografisini ele alan tarih kaynaklarına baktığımızda onun ilk yetişme dönemiyle alakalı ve de içerisinde yaşadığı aile ile ilgili olarak net bir bilgi mevcut değildir. Anne-babasıyla ve ailesiyle ilgili bir bilgiden bahsedilmemiştir.

İbnu’r-Rif‘a’nın öğrencilik döneminde bir ara ailesi maddi sıkıntı yaşar. Hatta İbnu’r-Rif‘a’yı okutma masraflarını karşılayamaz durumdadır. Bunun üzerine İbnu’r- Rif‘a, kendi ihtiyaçları ve ailesinin masraflarını karşılamak maksatlı bazı girişimlerde bulunmuştur. Kaynaklarda geçtiği üzere bir ara şeker üretim imalathanesi açmıştır. 73 Bu durum bazen onun dersten kopmasına sebep olmuş ve uzun süre devam etmiştir. Ardından hocası Takiyuddin bin Saiğ onun dersten kopmasına gönlü razı olmadığından İbnu’r-Rif‘a’nın yaşadığı sıkıntıları aktarıp bir çözüm bulması ümidiyle dönemin kâdi’l-kudâtı olan hocasına götürür. İbnû Saiğ’in hocası ona bazı sorular sorar. Biraz sohbet ettikten sonra onun ilmi seviyesine şaşırır. İbnu’r-Rif‘a’ya kendi derslerine katılmasını söyler. Kadının dersine katılan İbnu’r- Rif‘a, derslere devam ettikten sonra onun yetkinliğinden emin olan kâdi’l-kudât,

68 _{Yafî, Mir’atu’l-Cinan s.249.}

69 _{Süheyl Zekar, El-Mevsuatu’l-Şamile fî Tarihi’l-Hurûbi’s-Salebiyye, Daru’l-Fikr, Dımaşk 1995/}

1415, c. 36, s. 300-303; https://www.britannica.com/place/Al-Fustat-historical-city-Egypt (19.09.2018 14:00 ).

70 _{Suter, Die Mathematiker s. 158.}

71 _{Brockelmann, Geschıchte Der Arabischen Litteratur, s 164; Suter, Die Mathematiker, s. 158.} 72 _{Hamdan b. Hamid, “Tahkiku’l-Kifayetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbih” s. 53.}

22

İbnu’r-Rif‘a’yı Vahat’ın kadılığına tâyin eder. Böylece İbnu’r-Rif‘a ilim meclisinden kopmadığı gibi kendisinin ve ailesinin nafakasını temin etmiş olur. 74

Halkın içinden çıkmış bir âlim olan İbnu’r-Rif‘a’nın sahip olduğu ilim öğrenme ve tahsil etme yolundaki çabasına devam eder. Hatta ömür boyu öğrenme ve öğretme azmini yitirmez.75 _{Erken yaşta Kur’an-ı Kerim’i ezberler. Hem kalben} hem şeklen ilme bağlanır. Âlimlerin derslerine katılır.76

Şevkâni “Bedru’t-Tâli” adlı eserinde bu konu hakkında şöyle demiştir: “Başlarda İbnu’r-Rif‘a yoksulluk ve sıkıntı çekti. Kendisine layık olmayan birçok meslekte çalıştı. Ta ki Şeyh Takiyuddin b. Saiğ onu ayıpladı. İbnu’r-Rif‘a ona zaruretten ötürü çalıştığına dair mazeretini dile getirdi. Ve Takiyuddin b. Saiğ onun için kadıyla konuştu. İbnu’r-Rif‘a’yı kadının dersine getirdi. Kadı onun düşüncelerini öğrenince çok hoşuna gitti. Kadı ona derse devam et, dedi. O da öyle yaptı. Onu vergiler kadısı(muhtesib) olarak tayin etti. Böylece İbnu’r-Rif‘a’nın maddi durumu düzeldi.77

Bu verilerden hareketle İmam İbnu’r Rif‘a’nın hayatının ilk dönemlerinde yoksul olduğu açıklığa kavuşmaktadır. İbnu’r-Rif‘a maddi durumu iyileştikten sonra da hiçbir zaman servet sahibi kimseler gibi mal biriktirmemiştir.78 İlerde de bahsedeceğimiz üzere malını Allah yolunda sarfetmiştir. İbnu’r-Rif‘a yoksulluk çektiği dönemlerde eğitim masraflarını karşılayamadığı günlerini hiçbir zaman unutmamış hatta öğrencilerinin ihtiyaçlarını karşılamak hususunda çok fedakârlık yapmış ve çok fazla çaba sarfetmiştir.79

İbnu’r-Rif‘a hakkında yaşadığı dönemde ‘Kesîru’n-nakl’ olduğuna dair söylenti çıkar. Onun dersine bizzat katılan fakihlerin anlatımından işin aslının söylenenler gibi olmadığını, derste çok değerli bilgileriyle İbnu’r-Rif‘a’dan istifade

74 _{İbn-i Hacer, Dureru’l-Kamine s. 286-287.}

75 _{Hamdan b. Hamid, “Tahkiku’l-Kifayetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbih” s. 54.}

76 _{İbnu’r-Rif‘a, en-Nefâ’is fî Hedmi’l-Kenâ’is, thk. Said ‘İmad Saiduddin el-Ka‘kî, Beynûne}

Yayınları, Riyad 1434/2013, s 23..

77 _{eş-Şevkanî, Bedru’t-Talî, s. 116.}

78 _{İbnu’r-Rif‘a, El-Kifâyetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbîh, s. 48-61.} 79 _{eş-Şevkanî, Bedru’t-Talî, s. 115-117.}

23

ettikleri anlaşılmaktadır.80 Fıkha dair yazdığı eserlerde nakillerin çokluğu dikkat çekmektedir. Ancak bu nakiller günümüz araştırmacıları için elimize ulaşmamış eserleri ve muhtevasını bilmenin yanısıra adı duyulmamış âlimleri ve görüşlerini bilme açısından fayda sağlamıştır.

Kadı Ebu Tahir es-Saktî İbnu’r-Rif‘a’nın insanların işini görmek ve insanlara yardımcı olmak için çok çaba sarfettiğini İbnu’r-Rif‘a ile olan iki anısını anlatarak bahseder. Hayırsever bir insan olan İbnu’r-Rif‘a, öğrencilerine maddi-manevi destek sunmanın yanında insanların hizmetine sunmak maksatlı hayrat yaptırma hususunda da hassasiyet gösterir.81

İbnu’r-Rif’a kadı vekilliğine atanmadan önce Muiziyye ve Taybersiyye Medresesi’nde ders verir. O dönemde Şafiî mezhebi talebelerinin önemli bir kısmı kendisinden ders alır. Tacuddin Subkî ve Zehebî başta olmak üzere bir grup fakîh de kendisinden fıkıh dersi alır. Yine kendisine danışan kişilere birçok konuda fetva verir.82

Çoğu kaynaklar İbn-i Teymiye’nin Mısır’a geldiği sırada bir ara İbnu’r-Rif‘a ile münazaraya tutuşması olayından bahseder. Şevkanî dışında diğer müellifler bu münazarayı İbnu’r-Rif‘a’nın yetkinliğine yorar. Şevkanî ise bu münazara hakkında İbnu’r-Rif’a’yı eleştirir. İbnu’r-Rif‘a ile İbn-i Teymiyye’nin münazaraya tutuşmak için denk olmadıklarını ifade ederek İbnu’r-Rif‘a’daki bu davranışı cahil cesareti olarak niteler. Müctehid ile mukallid arasında yapılan bir münazaraya benzetir. İbnu’r-Rif‘a’nın bu münazarada yenilmesini kaçınılmaz bularak İbn-i Teymiye’nin her konuda kendini yetiştirmiş bir âlim olduğunu, ilminin bir derya misali büyük olduğunu ifade eder. İbnu’r-Rif’a’yı haddini bilmemekle suçlar. Bu eleştirinin haksız bir eleştiri olduğunu düşünmekteyiz. Nitekim Şevkanî’nin kendisi dahi İbnu’r- Rif‘a’nın fıkıhtaki üstünlüğünü kabul etmiş olsa gerek ki sadece Şâfi‘î fıkhı üzerine ikisinin münazara edebileceğini söylemiştir.83 _{Ayrıca bu münazara zoraki yapılmış} bir münazara değildir. Belki de İbn-i Teymiye, İbnu’r-Rif‘a’nın bilgisini ölçmek için

80 _{İbn-i Hacer, Dureru’l-Kamine, s. 285-288.} 81 _{eş-Şevkanî, Bedru’t-Talî, s. 115-117.} 82 _{eş-Şevkanî, Bedru’t-Talî, s. 115.} 83 _{eş-Şevkanî, Bedru’t-Talî, s. 115-117.}

24

bu münazaraya girmiştir. Nitekim tarihte münazaraların bazısı bu amaçla yapılmıştır. Münazaranın sonunda İbn-i Teymiye’nin İbnu’r-Rif‘a’yı övüp “Sakalından Şâfi‘î fıkhının fürûu damlıyor,” demesi dahi Şevkanî’nin eleştirisini yersiz kılmaktadır.84 Aynı zamanda İbn-i Teymiye’nin bu sözü İbnu’r-Rif‘a’nın Şâfi‘î fıkhına hâkim olduğu düşüncesini desteklemektedir.

Şevkanî aynı eserinde İbnu’l-Dakîku’l-‘Îd ve Sübkî’nin İbnu’r-Rif‘a’yı çok övdüğünden ve onların İbnu’r-Rif‘a’yı, ‘el-Bahr’ yazarı Ruvyanî’den daha fakîh olduğunu söylediklerinden de bahseder. Şevkani yine aynı eserinde Kemal Ca’fer’in de onu, fıkıhta parladığı ve zamanının Şâfi‘î mezhebi otoritesi olduğunu, naklettiğini söyler.85