Eserin Konuları Ele Alış Tarzı ve Muhtevası

İbn-i Hacer’in başarılı bir şerh çalışması204 _{dediği el-Kifaye’nin dili Arapçadır.} Kitap fıkıh kitabı sistematiğinde ele alınmıştır. Konular Şâfi‘î mezhebi ıstılahatlarına göre açıklanırken mezhepte ele alınmış hükümler, ictihadlar, yorumlar ele alınmıştır. Müellif kendi görüşünü de birçok yerde ifade etmiştir. Ancak daha çok varolan görüşlerden birini tercih etmiştir. İmam Şâfi‘î’nin hem kadim hem cedid görüşlerine yer vermiştir. Bazen her iki kavli birleştirmiş bazen ise görüşlerinden birini tercih etmiştir. Mezhepteki vecihleri bir bir ifade etmiştir. Ayrıca mezhepte kabul gören esah görüşler veya meşhur görüşleri de ifade etmekten geri durmamıştır.205

Her bir konu başlığı altında yığınlarca görüş belirttiğinden yola çıkarak diyebiliriz ki “El-Kifâyetu’n- Nebih Fî Şerhi’t-Tenbîh” adlı eseri okuyan bir okuyucu İbnu’r-Rif‘a’ya ulaşan Şâfi‘î fıkıh birikiminin tamamını eserde bulacaktır. Şâfi‘î fıkhının o dönem gelişim aşamasını öğrenmek isteyen araştırmacıların istifadesini bekleyen eserlerdendir.

Kâtip Çelebî’nin, et-Tenbîh adlı esere yazılmış şerhler içerisinde benzeri bir şerh yazılmamıştır, dediği el-Kifaye’de206 _{konular ele alınırken ayrıntılara çokça yer} verilmesi ve konuyla ilgili bütün rivayetlerin aktarılmış olması, eserin gündelik yaşamda okunabilecek bir fıkıh kitabı olmasını engellemektedir. Ancak araştırmacılar ve akademisyenler için güzel ipuçları niteliğinde ayrıntılar yer almaktadır. Belki de çağdaşı İmam Nevevî’nin eserlerinin İbnu’r-Rif‘a’nın eserlerinden daha fazla meşhur olmasının temelinde bu detaylar yatmaktadır. İbnu’r- Rif‘a’nın çağdaşı olmasına rağmen ondan çok önce vefat eden İmam Nevevi, eserlerinde İbnu’r-Rif‘a’ya atıfta bulunur. İmam Nevevî’nin kendisine atıfta bulunması bize İbnu’r-Rif‘a’nın Şâfi‘î mezhebi içerisindeki yerini göstermesi bakımından önemlidir.

İbnu’r-Rif‘a ‘el-Kifaye’ adlı eserinde Ebu İshak eş-Şirazî Firuzabadî’ye hitaben ‘eş-Şeyh’ demektedir. İmamu’l-Haremeyn el-Cüveynî’den bahsederken ise

204 _{İbn-i Hacer, Dureru’l-Kamine s. 285-287.}

205 _{Hamid b. Ubeyd, “Kifayetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbih s. 81-84; Abdulbasit b. Hac, “El-}

Matlabu’l Ali fî Şerhi’l-Vasîti’l-İmam el-Gazali” s. 110-118.

56

‘el-İmam’ demektedir. 207 _{Birçok bölümde de yararlandığı eserlerden nakiller} yaparken eserin adını söylemekle yetinmektedir.

‘el-Kifaye’ adlı eserin bir diğer önemli yönü ise İbnu’r-Rif‘a’nın Kitap, Sünnet ve hadislerden elde edilen nakli delillere genişçe yer vermesinin yanında kıyasın dayanağı olan illetleri belirlemeye ayrı bir önem vermesidir.208 _{Yafii ‘el-}

Kifaye’ keskin zekâya sahip öğrenciler için içerisinde faydalı ibareler bulunan harika

bir şerhtir, demektedir.209

Her ikisi de fıkıh kitabı olan ve Şâfi‘î mezhebinde otorite sayılan eserlerin şerhi olan Matlab ve Kifaye adlı her iki eserin de konuları ele alış tarzının benzer olduğunu görmekteyiz. Ancak Matlab, Kifaye’ den sonra kaleme alındığı için daha kapsamlı ve kaynakçası daha zengindir. İbnu’r-Rif‘a, Matlab adlı eserde Kifaye adlı eserinden dahi yararlanmıştır. Kifaye’de metin sahibinin sözleri kelime kelime şerhedilmişken (Tenbih adlı eserin özlü bir içeriğe sahip olması bunda en büyük etkendir.) Matlab adlı eser çoğunlukla cümle cümle şerhedilmiştir. 210

Tahkiki yapılmış olan ‘el-Kifaye’ ondokuz ciltten oluşmaktadır. Bu ciltlerde yer alan konuların sistematiği ise şöyledir:

Birinci cilt temizlik konusundan başlar, gusül konusunda sona erer.

İkinci cilt gusül konusundan başlar, namazın sıhhat şartlarında sona erer.

Üçüncü cilt istikbali kıble konusundan başlar, cemaatle namaz kılma bahsinde sona erer.

Dördüncü cilt imamın vasıfları konusundan başlar, istiska namazı konusunda sona erer.

Beşinci cilt cenaze namazı konusundan başlar, madenlerin zekâtı konusunda sona erer.

207 _{İbnu’r-Rif‘a, El-Kifâyetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbih, c.1, s. 48.}

208 _{Hamdan b. Hamid b. Ubeyd el-Amirî, “Tahkiku’l-Kifayetu’n-Nebih Fî Şerhi’t-Tenbih”, s. 85.} 209 _{el-Yafî, Mir’atu’l-Cinan, s. 249.}

210 _{Abdulbasit b. Hac Abdurrahman, “Tahkiku’l-Matlabu’l Ali fî Şerhi’l-Vasîti’l-İmam el-Gazali”,}

57

Altıncı cilt fıtır sadakası konusundan başlar, i’tikaf konusunda sona erer.

Yedinci cilt hacc konusundan başlar, haccın sıfatları konusunda sona erer.

Sekizinci umre konusundan başlar, alışveriş konusunda sona erer.

Dokuzuncu cilt satımı caiz olanlar ve olmayanlar konusundan başlar, haciz konusunda sona erer.

Onuncu cilt hacr konusundan başlar, gasp konusunda sona erer.

Onbirinci cilt şuf’a konusundan başlar, lakit konusunda sona erer.

Onikinci cilt vakıf konusundan başlar, miras konusunda sona erer.

Onüçüncü cilt nikâh konusundan başlar, talak konusunda sona erer.

Ondördüncü cilt talakın sayısı konusundan başlar, yeminler konusunda sona erer.

Onbeşinci cilt yeminin kefareti konusundan başlar, cinayette diyetin gerekliliği konusunda sona erer.

Onaltıncı cilt diyetler konusundan başlar, fey ve ganimet konusunda sona erer.

Onyedinci cilt akduz-zimme konusundan başlar, ta’zir konusunda sona erer.

Onsekizinci cilt sultanın yargılama usulleri konusundan başlar, davalar ve deliller konusunda sona erer.

Ondokuzuncu cilt davalarda yemin konusundan başlar, ikrar konusunda sona erer.

Kitabın son cümlelerinde kitabın yazma halini nesheden kişinin Abdurrahman b. Visam olduğu ve 742 senesinde kitabın yazımını tamamladığı geçer:211

58

Farklı yazma eser kütüphanelerinden derlenen bu eserin S nüshasında kitabı kaleme alan kişinin Ebubekir b. Ahmed b. Ebubekir b. Cemaa b. ‘Asakir ez- Zührî eş-Şâfi‘î olarak geçer. Ve kitabın hatimesi tamamen farklı ve daha kapsamlıdır.212

2.2. EL-MATLABU’L ‘ALİ FÎ ŞERHİ’L-VASÎTİ’L İMAM EL-