Geçerlik ve Güvenirlik

Araştırmada elde edilen verilerin niteliği bakımından kullanılan araçların özellikleri büyük önem taşır. Bu verilerin araştırmaya uygunluğu, anlaşılırlığı, kullanışlığı geçerlik açısından önemliyken bir araştırmacı tarafından yapılan yorumlar ile başka bir araştırmacının yorumlarının benzer olması güvenirlik açısından önemlidir (Fraenkel ve Wallen, 1996). Bu nitelikler ölçme yanılgılarıyla ilgili olduğundan yanılgıların azaltılması geçerlik ve güvenirliği etkiler (Karasar, 2004).

Lincoln ve Guba (1985) nicel araştırmada kabul gören kavramları nitel araştırmada, nitel araştırmanın doğasına uygun alterrnatif kavramlarla aşağıdaki gibi tanımlamışlardır:

Tablo 3.3: Geçerlik ve güvenirlik konusunda nicel ve nitel araştırmada kabul gören kavramların karşılaştırılması (Akt: Yıldırım ve Şimşek, 2006, s. 266).

Ölçüt Nicel Araştırma Nitel Arşatırma Kullanılan Yöntemler Araştırma

sonuçları yoluyla

gerçeğin doğru temsili

İç geçerlik İnandırıcılık Uzun süreli etkileşim Derinlik odaklı veri toplama Çeşitleme Uzman İncelemesi Katılımcı teyidi Sonuçların uygulanması Dış geçerlik (genelleme) Aktarılabilirlik (Transfer edilebilirlik) Ayrıntılı betimleme Amaçlı örnekleme Tutarlığı sağlama

İç güvenirlik Tutarlık Tutarlık incelemesi Nesnel, yansız olma Dış güvenirlik (tekrar edilebilirlik) Teyit edilebilirlik Teyit incelemesi

Araştırmanın niteliğinin yükseltilmesi için önemli olan geçerlik ve güvenirlik için araştırma sonuçlarının doğruluğu ile ilgili olan geçerlik ve araştırma sonuçlarının tekrar edilebilirliği ile ilgili olan güvenirlik için LeCompte ve Goetz’in (1982) tanımladığı boyutları Yıldırım ve Şimşek (2006, s.255) şöyle aktarmıştır:

I. İç geçerlik: Olgulara ilişkin yorumların gerçek durumu yansıtması II. Dış geçerlik: Araştırmanın sonuçlarının benzer durum ve ortamlara

genellenebilmesi

III. İç güvenirlik: Aynı veri ile başka araştırmacıların aynı sonuca ulaşabilmesi

IV. Dış güvenirlik: Araştırma verilerinin benzer ortamlarda aynı şekilde elde edilmesi

3.6.1 Geçerlik

Ölçmek istenilen niteliğin amaca uygun ölçülmesi araştırmanın geçerliği açısından önemlidir (Yıldırım, Şimşek, 2006). Bu niteliğin ölçme araçları yoluyla ölçüldüğü göz önüne alınırsa araştırmada kullanılacak veri toplama araçlarının seçilmesi veya hazırlanmasında geçerliliğin en önemli unsuru oluşturduğu görülür. Çünkü bir araç güvenilir olabilirken geçerli olmayabilir; ancak geçerli bir araç için güvenilirdir denilebilir (Fraenkel ve Wallen, 1996). Smith (1975) geçerliğin yüksek olmasının büyük ölçüde ölçmek istenen kavramın gözlenebilir nitelikteki değişkenlerle ifade edilebilmesine bağlı olduğunu söylemektedir (Akt: Karasar, 2004).

Nitel araştırmalarda araştırma süresince araştırmacının yeni stratejilere başvurabilmesi, görüşmeye yeni sorular ekleyebilmesi, daha önceden planlamadığı yeni görüşmeler yapabilmesi ve eldeki verilerin doğrulanması amacıyla farklı veri toplama yöntemlerinden yararlanması açısından geçerlilik önemli artılar ortaya koymaktadır. Bu özellikler araştırmacının iç geçerlik konusunda duyarlı olmasını gerektirir (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

3.6.1.1 İç Geçerlik (İnandırıcılık)

Araştırmacı olarak gözlediğimizi sandığımız olaylar ya da anladığımızı düşündüğümüz olgulara ilişkin yorumlamalarımızın gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığı ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Yin (2003), durum çalışmasında yöntem çeşitlemesinin kullanılması halinde verilerin toplanmasında birden çok veri kaynağına ihtiyaç olduğunu belirtir. Denzin ve Patton, çeşitlemenin 4 türünün olduğunu vurgulamakta ve bunları şöyle ifade etmektedir: 1) veri çeşitlemesi 2)Araştırmacı çeşitlemesi 3) Teori çeşitlemesi 4) Yöntem çeşitlemesi. Bu

araştırmada yöntem çeşitlemesi ve araştırmacı çeşitlemesine yer verilmiştir. Gözlem, görüşme ve doküman analizlerinin yapılmasıyla yöntem çeşitlemesi sağlanırken üç katılımcıdan elde edilen verilerin analizinde ikinci bir araştırmacı ile çalışılması ile de araştırmacı çeşitlemesi sağlanmıştır.

Araştırmanın inandırıcılığını (iç geçerlik) sağlama amacıyla yapılan çalışmalar aşağıda verilmiştir:

1. Araştırmada inandırıcılığı artırmak için yöntem çeşitlemesine gidilmiştir. Yöntem çeşitlemesi araştırmacıya, farklı veri kaynaklarını kullanarak araştırdığı olay ve olguya ilişkin farklı bakış açılarını ortaya çıkarmasında yardımcı olmaktadır (Mathison, 1988). Gözlem, görüşme ve dokümanlar aracılığıyla elde edilen bulgular iç geçerliği sağlamak amacıyla teyit edilmeye çalışılmıştır.

2. Araştırma kapsamında PAB’ın bileşenleri literatüre dayalı olarak incelenmiş ve bu bileşenlerden yola çıkılarak bir çerçeve oluşturulmuştur. Belirlenen çerçeve, verilerin toplanmasında araştırmacıya rehberlik etmiştir.

3. İç geçerliği sağlamak adına görüşme soruları PAB’ın bileşenleri doğrultusunda hazırlanmıştır.

4. Araştırmada öğretmen adaylarının uygulamaları sırasında öğrencilerin doğal davranabilmesi açısından önceki yıllarda öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması dersi kapsamında gönderildikleri bir uygulama okulu tercih edilmiştir. 5. Katılımcıların uygulama okulunda 3 haftalık gözlemlerinden sonra uygulama yapmaları sağlanmıştır. Bu üç haftalık süreçte öğretmen adaylarının kameraya ve öğrencilere alışmaları bakımından uygulama okulunda birer kez pilot uygulama ve video çekimi gerçekleştirilmiştir.

6. Katılımcıların ders anlatımlarına yönelik video kayıtları birden fazla öğretim elemanı tarafından incelenmiş ve analiz edilmiştir.

7. Veriler zaman zaman eğitim bilimleri konu alanı uzmanı ile paylaşılarak yorumların doğruluğu kontrol ettirilmiştir.

3.6.1.2 Dış geçerlik-genelleme (aktarılabilirlik-transfer edilebilirlik)

Araştırma sonuçlarının genellenmesinin ötesinde sonraki durumlar için aktarılabilirliğini içeren dış geçerlik için, durum çalışmasında istatistiksel bir genellemeden söz edilemezken analitik bir genellemeden söz edilebilir (Yin, 2003). Burada aktarılabilirlikten amaç durum çalışmasında elde edilen bulguların sonraki

çalışmalara temel oluşturmasıdır (Merriam, 1998). Bu araştırmada dış geçerliğin sağlanması açısından veriler yorum katmadan okuyucuya aktarılmaya çalışılmış olup bunun için doğrudan alıntılara yer verilmiştir. Ayrıca aktarılabilirliğin artırılması amacıyla amaçlı örnekleme yöntemine yer verilmiştir. Bu sayede hem olayı hem de olayın değişkenlik gösteren özelliklerini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Çünkü nitel araştırmada bir olay hakkında hem genel hem de özele ait bilgiye ulaşmak söz konusu olduğundan bu bilgilere ulaşılabileceğini düşündüğümüz veri kaynaklarının amaca uygun seçilmesi önemlidir. Bu nedenle durumun derinlemesine araştırılması için katılımcı sayısının az olmasına da özen gösterilmiştir. Amaçlı örnekleme yöntemi çalışmada ek örnekleme imkanı da sağlamakta ve böylelikle araştırılan duruma ait çeşitliliğin sonraki araştırmalarda karşılaşılan sonuçların yorumlanması açısından kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir (Yıldırım, Şimşek, 2006). Araştırmada katılımcılarla yapılan görüşme sorularının önceden araştırılan duruma uygun olarak hazırlanmış olması dış geçerlik açısından önem taşımaktadır. Çalışmanın analizinde de benzer basamakların tüm katılımcılar açısından izlenmesi de araştırmanın dış geçerliği açısından dikkat edilen unsurlardan biridir. Buna ek olarak araştırma bulgularının okuyucunun anlayacağı biçimde kapsamlı bir tasviri yapılmıştır. Araştırmada durum çalışması deseni kullanılarak bir durumun derinlemesine incelenmesi söz konusu olduğundan elde edilen bulgular genellenmemiştir. Ancak araştırmanın deseni, veri toplama araçları, veri toplama süreci, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasıyla ulaşılan sonuçlar, benzer araştırma yapacak kişiler için kullanılabilir hale getirilmiştir.

3.6.2 Güvenirlik

Sonuçların inandırıcılığı ile ilgili olan güvenirlik için nicel araştırmadaki etkenler nitel araştırmada farklılık göstermektedir. Nitel araştırmada algılar ve bunların doğal ortama duyarlılığı nitel araştırmada güvenirlik açısından sorun çıkarmaktadır. Dış güvenirlik de denen tekrar edilebilirlik için gerçeklerin kişiye ve ortama göre sürekli bir değişim içinde olması nedeniyle araştırmanın benzer gruplara uygulanması halinde benzer sonuçlar elde edebilmenin mümkün olmadığı kabul edilir. İç güvenirlik de nitel araştırmada farklı kabul edilir. Çünkü nitel araştırma iç güvenirlikte araştırmacıların olayları farklı algılama ve yorumlama durumunun söz konusu olduğunu kabul eder (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

3.6.2.1 İç güvenirlik (tutarlık)

Tutarlıkta amaç araştırmaya dışarıdan bir gözle bakılarak araştırmacının gerçekleştirdiği araştırma etkinliklerinde tutarlı davranıp davranmadığını ortaya koymaktır. Bu tutarlık veri toplama araçlarının oluşturulması, verilerin toplanması ve analizi aşamalarında ortaya çıkar. Başka bir araştırmacı tarafından araştırmanın tekrar edilmesi halinde elde edilen bulguların benzerleri ile karşılaşılmasını içeren iç güvenirliğin, nitel araştırmalarda olgu ve olayların sürekli değişkenlik göstermesinden dolayı kabul edilen varsayımlara göre mümkün olmadığı söylenir. Bu nedenle güvenirliğin sağlanabilmesi amacıyla tutarlıktan bahsedilmekte ve bunun için tutarlık incelemesine yer verilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Araştırmanın tutarlığını sağlamak amacıyla;

• Görüşme soruları açık bir biçimde ifade edilmiş ve bu soruların araştırmanın kapsamı ile tutarlığı kontrol edilmiştir.

• Görüşme yoluyla elde edilen bulgular gözlem ve dokümanlar aracılığıyla desteklenmeye çalışılmıştır.

• Literatüre dayalı olarak oluşturulan çerçeveye bağlı kalarak veri analizi yapılmıştır.

3.6.2.2 Dış güvenirlik (teyit edilebilirlik)

Teyit edilebilirlik, araştırmanın benzer gruplarda tekrarlanması halinde aynı sonuçlara ulaşmanın mümkün olduğu ile ilgilidir. Araştırmalarda sonuçların gerçeği yansıtması açısından araştırmacının öznel yargılardan uzak olması önemlidir. Bu anlamada nicel araştırmalarda “nesnellik” ifadesi kullanılırken nitel araştırmalarda tam da nesnelliğin sağlanamayacağı gerekçesiyle kullanılan “teyit edilebilirlik” kavramı ile araştırmacının nitel araştırma süresince elde ettiği verilerle ulaştığı sonuçları sürekli teyit etmesi ve okuyucunun anlayacağı biçime koyması dış güvenirlik açısından önemlidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmanın teyit edilebilirliğini sağlamak için yapılan çalışmalar:

• Araştırmanın veri kaynağı olan katılımcılar açık bir biçimde tanımlanmıştır. • Araştırmanın verileri betimsel bir yaklaşımla doğrudan alıntılara sıkça yer

verilerek sunulacaktır.

analiz aşamasında yapılan kodlamalar, raporda yer alan çıkarımlar, algılar ve notların tümü başka araştırmacılar tarafından incelenebilecek şekilde saklanmıştır.