2.1.1. Arıcılık ĠĢletmelerinin Kapasitesi ve Yapısal Özellikleri
AraĢtırmada, arıcılık iĢletmelerinin kapasite ve yapısal özelliklerini analiz etmek için bir gözlem ve kayıt formu geliĢtirilmiĢtir. AraĢtırmaya katılmayı kabul eden iĢletmeler ziyaret edilmiĢ, iĢletmelere ait arılıklarda çeĢitli ölçüm, inceleme, gözlem ve tespitler yapılmıĢtır. Arıcılık iĢletmelerinin sahipleri ile yüz yüze görüĢme yapılmıĢ, iĢletmenin Arıcılık Kayıt Sistemine kayıtlı olup olmadığı, arıcılık tipi (gezginci veya yerleĢik), ürün tipi (geleneksel veya organik) meslek örgütlerine üyelik durumu, arıcılık hibe desteği veya banka arıcılık kredilerinden yararlanma
28
durumu sorulmuĢtur. ĠĢletme sahibi arıcılara kullanmakta oldukları bal arısı genotipi ve bu genotipin mizacı (sakin, hırçın, vs.) ile yağmacılık eğilimi ve olası yağmacılık sorunlarına karĢı aldıkları tedbirler sorulmuĢtur. Ayrıca ana arı temini, ana arıyı değiĢtirme sıklığı ve temel petek temini konusunda bilgi alınmıĢtır.
Arılık ziyaretlerinde, arılık ve arılığın bulunduğu araziye iliĢkin gözlem ve incelemeler yapılmıĢtır. Arılık arazisinin mülkiyeti (köy arazisi, gerçek kiĢilere veya diğer tüzel kiĢiliklere ait araziler), su kaynakları ve ballı bitkiler ile arıcılık için uygun diğer bitkilere yakınlık durumu gibi özellikler incelenerek bölgenin arıcılık için uygun olup olmadığı değerlendirilmiĢtir. Arılık çevresindeki nektar ve polen kaynağı olabicek bitki örtüsü ve floraya iliĢkin gözlem yapılmıĢ ve ayrıca bu konuda arıcılardan da bilgi alınmıĢtır (Resim 2.1, Resim 2.2)
Arılıklarda bulunan ve arı nakillerinde kullanılan nakil araçları ile arıcılara ait binek araçları gözlemlenmiĢ ve ayrıca bu konuda arıcılardan bilgi alınmıĢtır. Arı nakil aracı tipi (kamyon, kamyonet, traktör), bu nakil araçlarının mülkiyeti (sahibi veya kiralık) ile taĢınan kovan sayısı (adet), sürücüsü (arıcının kendisi veya ticari araç Ģoförü) ve kovan taĢırken aracın hızı (asfalt ve stabilize yolda) konusunda arıcılardan bilgi alınmıĢtır. Arıcılık iĢletmelerinde kullanılan binek araçlara iliĢkin gözlem ve incelemelerden baĢka arıcılardan binek araç tipi (motosiklet, otomobil, minibüs) ve sayısı konusunda bilgi alınmıĢtır. Ayrıca iĢletmenin toplam yıllık yakıt kullanımı ile araç ve kovan sigortası yaptırma durumuna iliĢkin bilgiler de toplanmıĢtır.
AraĢtırmada ziyaret edilen arıcılık iĢletmelerine ait arılıklarda kullanılmakta olan kovan ve arıcılık malzemelerine iliĢkin gözlem, inceleme ve bazı ölçümler yapılmıĢtır. Arılıklarda bulunan toplam kovan sayısı, hali hazırda bu bal sezonunda içinde arı kolonisi bulunan (dolu) ve bulunmayan (boĢ) kovan sayıları ile yeni ve eski kovan sayıları yerinde gözlem ve değerlendirmeler ile belirlenmiĢtir. Dolu kovan oranı (%) dolu kovan sayısının iĢletmenin toplam kovan sayısına oranı olarak hesaplanmıĢtır. Kovan tipi ve kovan yapımında kullanılan malzemelerin durumu incelenmiĢtir. Bu kapsamda, kovanların temizliği (1=temiz, 2=az kirli ve 3=çok kirli) ve yıpranma durumu (1=sağlam, 2=az yıpranmıĢ ve 3=çok yıpranmıĢ ve kırıklar var) skorlanmıĢtır. Arılıktaki incelemeler kapsamında kullanılmakta olan arıcılık malzemeleri incelenmiĢtir. Yapılan gözlem, inceleme ve değerlendirmelere göre
29
arıcılık malzemelerinin temizliği (1=temiz, 2=az kirli ve 3=çok kirli), yıpranma durumu (1=yeni, 2=az yıpranmıĢ ve 3= çok yıpranmıĢ) skorlanmıĢtır (Resim 2.3; Resim 2.4). Kovanlar arılık içinde
Bal kovanların üzerine yerleĢtirildiği ve kovanların zemin ile temasını önleyen sehpalar incelenmiĢ ve kovan dip tahtasının yerden yüksekliği ölçümetre yardımı ile ölçülmüĢtür. Ayrıca sıralı yerleĢtirilen arılıklarda kovan sıraları arasındaki mesafe ile aynı sıradaki kovanlar arasındaki mesafe ölçümetre ile belirlenmiĢtir. Bu amaçla her arılıkta kovan tip tahtası ile kovan sıraları ve kovan aralarında üçer ölçüm yapılmıĢ ve ortalama değerler alınmıĢtır (Resim 2.5, Resim 2.6).
2.1.2. Arıcılık ĠĢletmelerinde Hasat ve Arıcılık Performansı
Arıcılık iĢletmelerinde üretilen ürünlere iliĢkin incelemeler kapsamında iĢletme performansını değerlendirmek üzere arıcılardan bir önceki yıla iliĢkin bilgiler alınmıĢtır. Bu kapsamda, bir önceki yılda ürettikleri toplam arı ürünleri miktarları (bal, polen, balmumu, propolis, arı sütü), bal sezonunun uzunluğu (gün) ve yıl içinde farklı yerlerde yapılan toplam konaklama sayısı öğrenilmiĢtir. Önceki yılın üretim miktarları yine bir önceki yıl dolu kovan sayısına oranlanarak kovan baĢına üretim hesaplanmıĢtır.
Arıcılık iĢletmelerin kullandığı hasat yöntemi, hasat zamanı ve hasat iĢleminin günün hangi saatlerinde yapıldığına iliĢkin bilgiler arıcılardan öğrenilmiĢtir. Bal süzme iĢleminin yöntemi (elektirikli veya elle çalıĢan bal süzme makinası) konusunda arıcılardan bilgi alınmıĢtır. Arıcılık iĢletmelerinin arı ürünlerini pazarlama yöntemi (kendisi perakende, aracılara toptan, vs), arı ürünlerinin satıĢ fiyatı (TL/kg) ve üretilen arı ürünlerinde kalite ve kalıntı yönünden test ve kontrol yaptırma durumlarına iliĢkin bilgiler arıcılardan alınmıĢtır (Resim 2.7.).
2.1.3. Arıcılık ĠĢletmelerinde Arı Bakım ve Besleme Uygulamaları
Arıcılık iĢletmelerinde uygulanan arı bakım ve besleme uygulamaları konusunda yapılan incelemeler kapsamında, rutin kovan kontrollerinin (kuluçkalık ve ballık) sıklığı, hasat sonrası kovanlarda bırakılan bal miktarı ve kıĢlama öncesi kovanlarda bulunan arı sayısı (koloni büyüklüğü) sorulmuĢtur. Bir önceki yıl ilkbahar ve
30
sonbahar beslemesi için kullanılan toplam Ģeker ve bal miktarına iliĢkin veriler toplanmıĢtır (Resim 2.8).
2.1.4. Arı Hastalıkları ve Zararlıları ile Arıcı Barınakları
Arıcılık iĢletmelerinde bir önceki yılda görülen arı hastalıkları ve arı zararlılarına iliĢkin bilgi alınmıĢ, bu hastalık ve zararlılara karĢı uygulanmıĢ olan mücadele yöntemi kaydedilmiĢtir. Ġlkbahar ve sonbahar arı beslemesine arı sağlığını destekleyici katkı yapılıp yapılmadığı ve yapılmıĢ ise bu katkıların tedayları öğrenilmiĢtir. Yine, yapılan bu mücadele kapsamında rütin temizlik ve dezenfeksiyon uygulamaları ile enfekte veya zararlılarca istila edilen arı koloni ve kovanlarının imhasına iliĢkin bilgiler alınmıĢtır. Arı yetiĢtiricliği ve arı sağlığı konusunda arıcıların danıĢmanlık alıp almadıkları ve var ise danıĢtıkları hakkında bilgiler toplanmıĢtır.
Ziyaret edilen arılıklarda arıcı barınaklarına iliĢkin gözlem ve incelemeler yapılmıĢtır. Arıcı barınaklarının tipi, içme ve kullanma su temini yöntemi, enerji temini, acil durum planı ve arılık güvenliğine iliĢkin tespitler yapılmıĢtır (Resim 2.7). Ayrıca, iĢletmelerde üretim performansı, arı hastalıkları ve uygulanan tedaviler gibi arıcılık uygulamalarına iliĢkin kayıtların tutulup tutulmadığı belirlenmiĢtir.
2.2. Arıcıların Eğitim Ġhtiyaçları ve Sektörün Sorunlarına ĠliĢkin DüĢünceleri 2.2.1. Arıcıların Eğitim Ġhtiyaçları
AraĢtırmada, arıcılık iĢletmelerinde çalıĢanların (arı bakım ve idaresinde görevli çalıĢanlar, aile bireyleri veya iĢletme sahibi arıcılar) arıcılık konusundaki eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi için bir değerlendirme formu hazırlanmıĢtır. Bu form arı sağlığı ve refahı ile iĢletme performansını etkileyen faktörleri içeren 3 bölümden oluĢturulmuĢtur. Değerlendirme formunun ilk bölümünde arı yetiĢtiriciliğine iliĢkin mevzuat, mesleki örgütlenme ve pratik arıcılık konularına iliĢkin eğitim ihtiyaçları (10 madde), ikinci bölümünde sonbaharbahar, kıĢ ve ilkbahar arı bakım ve idaresi ile arı ürünleri ve balda kalite konularına iliĢkin eğitim ihtiyaçları (13 madde) ve üçüncü bölümde arı sağlığı yönetimi ile çevre konularına iliĢkin eğitim ihtiyaçları (10 madde) yer almıĢtır. AraĢtırmaya katılan arıcılardan, toplam 33 maddenin her birisi
31
için 3‟lü derecelendirme yapması, en düĢük eğitim ihtiyacı ile en yüksek eğitim ihtiyacı arasında süreklilik gösteren bir aralıkta puanlama yapması istenmiĢtir (Raina vd., 2017). Arıcıların kendi iĢletmelerinde arı ürünleri üretiminin ve ürün kalitesinin arttırılması için algıladıkları eğitim ihtiyacını “Az gerekli”, “Gerekli” ve “Çok gerekli” Ģıklarından birisi olarak iĢaretlemesi istenmiĢtir (Raina vd., 2017; Bozkurt vd., 2018). Eğitim ihtiyaçları değerlendirme formu her bir katılımcı ile yüz yüze görüĢme yolu ile uygulanmıĢ ve eğitim düzeyi düĢük olan veya talep eden katılımcılara sorular tek tek okunmuĢtur.
2.2.2. Arıcıların Sektörün Sorunlarına ĠliĢkin DüĢünceleri
AraĢtırmada genel olarak dünya‟daki ve özel olarak da Türkiye‟deki arıcılık sektöründe var olan güncel sorunları içeren bir değerlendirme formu geliĢtirilmiĢtir. Bu form dört bölümden oluĢturulmuĢ, birinci bölümde arıcılık sektörünün yapısal sorunlarına iliĢkin (9 madde), ikinci bölümde gezginci arıcılığın sorunlarına iliĢkin (11 madde), üçüncü bölümde damızlık ana arı üretimi ve mesleki eğitim ile ilgili sorunlara iliĢkin (7 madde) ve dördüncü bölümde arıcıların eğitimi ve arı ürünlerinin pazarlanması sorunlarına iliĢkin (10 madde) maddeler yer almıĢtır. Değerlendirme formundaki her bir madde 5'li Likert tipi derecelendirmeye tabi tutulmuĢ olup 1=Hiç Katılmıyorum ve 5=Tamamen Katılıyorum aralığında puanlandırılmıĢtır. Yüz yüze görüĢme yoluyla anketler uygulanmıĢ olup, toplam 84 anket değerlendirilmeye alınmıĢtır.