Görsel Bir Uyaran Olarak Resim

Resim, Sever (2012:166)’e göre “Sanatçının dünyasında yarattığı içeriği, görünür kılan bir öğedir.” Çocuk yazınında resim, hem tek başına görsel açıdan önemli bir işleve sahip hem de metnin anlaşılmasını sağlayan ve okurun yeni anlamlar kurabilmesine olanak sunan estetik bir uyarandır (Sever,2012:166).

Kaya (2003:35), kitap resmini “Metni açıklamak ya da bezemek amacıyla kitaplara konan resim, çizim ya da baskı.” olarak tanımlamaktadır.

İnsanlığın geçmişten günümüze geçirdiği değişimler incelendiğinde ilk uyaranların resimler olduğu görülmektedir. Bildirişim kurmada, bir durumu dile getirmede yazıdan önce kullanılan resimler, insanlığın dili olmuştur. Bu dili kullanırken de en güzelini kullanmaya çalışmışlardır. Güzeli arama çabası yetişkinlerin olduğu gibi çocukların da evrensel dili durumuna gelmiştir. Dünyanın neresinde olursa olsun bir çocuk için gülen bir güneşin, gökkuşağının ve daha birçok varlığın biçimi aynı olmuştur.

Çocuk edebiyatı yapıtlarını okurla buluşturan iki düzlem vardır. Bunlardan ilki, yazı dilini kurgulayan yazarların oluşturduğu düzlem; diğeri ise çizerlerin oluşturduğu görsel metinler. Bu iki ayrı dil, bir araya gelerek yazar ve çizerin anlatımlarını güçlendirirken okurun da alılmama gücünü devindirerek algı varsıllığı oluşturmaktadır (Akyüz, 2014:14).

Yazı dili ve görsel dilin birlikte oluşturduğu etki için Sever (2012:176), “Denk güçler olarak yazar ve çizerin becerilerinin, duyarlıklarının ortaklığı, ortaya çocuğa göre olan kitapların çıkmasını sağlamaktadır. İki sanatçının işbirliği sonucunda, içerikle ilgili resimler öyküyü görünür kılmakta, metnin anlamını genişletmektedir.” açıklamasını yapmaktadır.

Çocuk edebiyatı ürünlerindeki görsel metinlerin işlevi, yalnızca metni açıklamak değildir. Okulöncesi dönemde aile ile çocuk arasında fiziksel ve duyuşsal bir yakınlık kurmada da büyük bir öneme sahiptir. Bu dönemde okuma bilmeyen çocukların düş kurmasına ve düşünce becerisinin gelişmesine de katkıda bulunmaktadır. “Bu bir anlamda resimlerin çocukla konuşması demektir. Resimli kitaplardaki anlamı, sözel ve görsel anlatımın birleştirilmesi tanımlar.” (Tuğrul ve Feyman, 2006: 388)”

Çocuklar, resimli kitaplar ile gerçek yaşam arasında bağ kurmaya çalışırlar.

Kurulan bağ, çocuğun belleğinde yeni öyküler kurmasına, oyunlar oluşturmasına olanak sağlar. “Çocuk, çevresinde gördüğü nesne ve varlıkları görsel imgeleriyle belleğine yerleştirir. Resimler, yazısız kitaplardan başlayarak çocukların belleklerinde nesne ve varlıkların imgelerini oluşturur, kavramsal gelişimini destekler (Sever,2012:189).”

Alpay (1985:73), resimli kitapların çocuğun gelişimine katkıda bulunmasının önemini şu biçimde vurgulamaktadır: “Resimli kitaplar okulöncesi dönemde dil gelişimini desteklediği gibi, çocuğun kendisini tanımasına, kendini bulmasına olanak sağlar, toplumsallaşmasına yardımcı olur; yalnızlığı, kimsesizliği azaltır, sanatsal ve kültürel deneyimler kazandırır; sevinç, neşe, kısaca haz verir.”

Resimli çocuk edebiyatı yapıtları, yazılı dil ve görsel metnin birleşimiyle sadece okulöncesi döneme değil, okul dönemi öğrenmelere de katkı sağlamaktadır. Güleryüz (2014:82), okulöncesi ve okul dönemi için resimli kitapların metnin veya işlenen konunun çocuğun belleğinde canlandırmasına olanak sağlayacağını, işlenen konu ile ilgili ön bilgileri devindirerek gerektiğinde bilgilerini kolayca yeniden anımsayabileceğini dile getirmektedir.

Okuma kültürü edindirme ve öğrenme sürecinde de çocuğun anlamlandırmada güçlük çektiği birçok kavram, resimli kitaplarla anlamlı duruma getirilebilir. Çünkü

33

“Resim sadece bakılan bir sanat objesi değildir. Resim, önce bakılan sonra görülen ve duyumsanan daha sonra ise iletisini izleyiciye taşıyan ve bu ileti üzerine düşündüren bir sanat formudur (Özer,2006:427).”

Yapılan belirlemelerle birlikte bu konuda yapılan kimi araştırmacılara ait çalışmalar (Yükselen ve Kangal,2011; Samur,2011; Alper ve Gül,2011) da nitelikli çocuk edebiyatı yapıtlarında çocuk gerçekliği göz önüne alınarak çizilen resimlerin çocukların duyuşsal, bilişsel, dilsel ve toplumsal becerilerini geliştirerek benlik kavramını edinmelerine olanak sağladığını ortaya koymaktadır.

İpşiroğlu (2000:15), nitelikli çocuk yapıtlarında bulunan resimleri iyi alımlayan çocuğun, okuduğu metne bütüncül olarak yaklaşabileceğini, yapıtın dilini, iletisini ve diğer öğelerinin özünü daha iyi kavrayabileceğini belirtmektedir. Duyu algılarının gelişmesi ile ilgili olan kavrama yeteneği ise etkili bir uyaran olan resimli çocuk kitaplarının varlığı ile oluşmaktadır.

Okulöncesi dönemde sayı ve harflerin yerini alan resimler, okul dönemi ile birlikte yerini resim ve yazının oluşturduğu bir yapıya bırakmaktadır. Sever (2006:46), çocuk edebiyatı yapıtlarında olması gereken resimleme oranını okulöncesi dönemde üçte iki olarak, ilköğretimle birlikte resim- metin arasındaki denge oluşumundan sonra görsel metinin yerini yazılı metine bırakması gerektiğini belirtmektedir.

Yörükoğlu (1976:292), çocuk kitaplarındaki resimler ve olması gereken resim oranıyla ilgili şunları dile getirmektedir: “Çocuk kitapları yalnız resimli, çok resimli az yazılı, az resimli çok yazılı olabilirler. Fakat resimsiz olamazlar. Okuma çağından önceki çocuklara yalnız resimli kitaplar verilir. Okuma devresinden sonra büyüdükçe resim sayısı azalır.”

Çocuk gerçekliği dikkate alınarak hazırlanmış kitaplarda çocuğa göreliği oluşturan öğelerin başında resim gelmektedir. Çocuk edebiyatı kitaplarında bulunan resimler bir varlık ya da nesneye ilişkin, gerçek ya da gerçek dışı olabilir. Bir karikatür, çizge, fotoğraf ya da resim gibi farklı görsellere yer verilebilir. Söz konusu olan görsel öğelerin her biri çocuğun algısını farklı biçimlerde devindirebilir (Akyüz,2014:14).

Önemli olan çocuğa göre ve yaş düzeyine uygun olmasıdır. Çünkü “çocuk

kitaplarındaki resimlerin asıl amacı çocuğun görsel algısını geliştirmektir.” (İlhan, 2000:402)

Sever (2012:140), çocuklar için hazırlanan yazınsal yapıtlarla öğretici yapıtların içerik, dil ve anlatım gibi yönlerden farklılık göstererek yazınsal metinlerin duyumsatılması ve öğretici metinlerin öğretilmesi sürecinde resimlerin başat bir öğe olduğunu vurgular. Sever (2012:180), resimli kitapların çocukların bütün gelişim alanlarını destekleyen ve gelişmesine katkıda bulunan estetik bir araç olduğunu belirtir.

Alanyazında resimli kitaplar ve önemine ilişkin yapılan çalışmaların tanıklığında, çocuk yazınında önemli bir öğe olan resimlerin niteliğinin sınanması için aşağıdaki sorulara yanıt aranması gerekmektedir:

1.Çizgilerin biçemi, bilinen ya da kanıksanan bir özellikte mi, yoksa özgün mü? Çizgilerin yarattığı etki çocukların ilgisini çekebilecek özellikler taşıyor mu?

2.Resimler, sözlü metnin anlamını tamamlıyor mu? Sözcüklerle anlatılamayanları ya da anlatılmayanları çizginin anlatım gücüyle tamamlayıp çocuklara sezdirebiliyor mu?

3. Resimler, sözcüklerle anlatılanları çocuğun belleğinde canlandırmasına katkı sağlıyor mu?

4.Resimler, metne, görsel dilin anlatım olanaklarıyla yeni zenginlikler katıyor mu? Başka bir söyleyişle, metne görsel bir yorum katıyor mu? Anlatılanlara, çizer yeni anlamlar, yorumlar katabilmiş mi?

5. Resimler, bir uyaran olarak çocuğa duyma, düşünme, düş kurma sorumluluğu veriyor mu? Çocukların, duyma ve düşünme yetilerini devindirebilecek özellikler taşıyor mu?

6. Resimler, çocuğu düşündürebilecek / eğlendirebilecek / güldürebilecek özellikler taşıyor mu?

7. Okulöncesi ve ilköğretimin ilk yıllarındaki çocuklar için hazırlanan kitaplardaki resimler, yazılı metnin desteği olmaksızın, çocukların izleyerek kendilerince öyküler oluşturmalarına olanak sağlıyor mu? Başka bir söyleyişle, görsel metinler (resimler), çocukların kavramsal birikimlerini kullanarak öyküler oluşturabilmeleri için uyarıcı özellikler taşıyor mu?

35 8. Kitaptaki resimler bir bütün olarak, çocukta resim diliyle iletişimi isteklendirecek estetik özellikler taşıyor mu, çocukta resim yapma isteği uyandırıyor mu? (Sever,2006:46-47)

Yapılan alanyazın taraması sonucunda, nitelikli çocuk edebiyatı yapıtları için temel öğelerin çocuğa göre kurgulanmasının önemi ve gerekliliği belirtilmektedir.

Alanda bu konunun nasıl ele alındığı ise “İlgili Araştırmalar” bölümünde çeşitli araştırma örnekleriyle açıklanmaya çalışılmıştır.