Görev, Çalışma Çevresi ve Sosyal Çevreden Kaynaklanan Faktörler

Örgütsel çevrenin politik bir bakış açısıyla değerlendirilmesine etki eden faktörlerden bir kısmı da, çalışanların işlerini yerine getirirlerken içinde bulundukları çalışma çevresi ile üstleri ve çalışma arkadaşlarıyla ilişki kurdukları sosyal çevrelerinden kaynaklanmaktadır. Yazında bu yönde araştırılan unsurlar, görev ve çalışma çevresi kapsamında “işin özellikleri ve ilerleme fırsatları”; sosyal çevre kapsamında ise “amir ve çalışma arkadaşı etkisi”dir.

2.4.2.2.1 İşin Özellikleri

Bireyin yaptığı işle ilgili olarak politik algılar geliştirmesine neden olan ve işin taşıdığı özelliklerden kaynaklanan bazı durumlar söz konusu olabilir. Yapılan araştırmalarda en fazla ele alınan iş boyutları “işin özerkliği, beceri çeşitliliği ve geri besleme”dir. Bu konuda ele alınabilecek bir diğer boyut da “görevin belirsizliği” olabilir.

İş özerkliği, “çalışana işini programlamada ve işini yerine getirirken kullanacağı süreçleri belirlemede yeteri kadar özgürlük, bağımsızlık ve değerlendirme imkânı sağlamaktadır.” 154

153 _{Ferris ve Kacmar.}

154 _{J. Richard Hackman ve Greg R. Oldham, “Development of the Job Diagnostic Survey”, Journal of}

Beceri çeşitliliği, “iş yerine getirilirken çalışanın birçok farklı yetenek ve becerisini kullanmasını gerektiren ve böylece farklı ve çeşitli faaliyetleri kapsayan iş boyutudur.”155

Geri besleme ise, çalışanın yaptığı işle ilgili olarak, etkinliği, performansı ve iş sonuçları hakkında doğrudan ve açık bilgi elde etmesine yönelik yapılan faaliyetleri kapsamaktadır.156 Çalışana işiyle ilgili geri besleme, amirleri, meslektaşları, örgütün diğer çalışanları ve örgütün dışındaki müşteriler aracılığı ile sağlanabilmektedir.

Görevin belirsizliğinde, yerine getirilen görevler önceden düşünülmemiş, yapılmamış veya bu görevlerle karşılaşılmamış olduğu durumlarda görevlerin önemli ölçüde belirsizliğe sahip oldukları ileri sürülebilir.157 Bu noktada bireyin bu belirsizliği ortadan kaldırmak için, birtakım politik faaliyetler yürütmesi kaçınılmaz görünmektedir.

Çalışanların örgütte yerine getirdikleri işler ile bu işlerin özellikleri, çalışanlara belirli bir statü ve bu statüden kaynaklanan bir “güç” kazandırmaktadır. İşler, yerine getirilirken çalışana sağlanan özerklik, çalışanın birçok yeteneğini ve becerisini bir arada kullanabilmesi ve çalışanın işine yönelik yapılan geri beslemeler, örgüt tarafından çalışana verilen değerin ve çalışanın artan sorumluluğunun bir göstergesi olmakta; bu da çalışanın kendini daha güçlü hissetmesini sağlamaktadır. Böyle bir güce sahip olan bireyler için de politik davranışları sergilemek bir ihtiyaç olmamaktadır. Bunun tersine işini yaparken yeterince özerk davranamayan, sınırlı yeteneklerle iş gören ve yaptığı işle ilgili geri beslemeler alamayan bireyler kendilerini güçsüz ve aciz hissetmektedirler. Bu da, çalışanların ortamı politik olarak görmelerine ve güç kazanmak için politik davranışlar içine girmelerine neden olmaktadır.

155 _{Hackman ve Oldham, s.161.} 156 _{Hackman ve Oldham, s.162.} 157 _{Peled, s.90.}

İşin özerkliği, beceri çeşitliliği, geri besleme ile politik algı arasında negatif bir ilişki bulunmuştur.158 _{Bir başka çalışmada,}159 _{işin özerkliği ile politik algı}

arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Ralston160 _{çalışmasında, göreve ilişkin}

sorumlulukları belirsiz olan bireylerin yağcılığa dönük taktikleri kullanmalarının daha olası olacağını belirtmiştir. Aryee ve diğerlerinin161 çalışması da bu bulgularla tutarlı bir biçimde görevin belirsizliği ile yağcılık davranışları ilişkisini test etmiştir.

2.4.2.2.2 İlerleme (Terfi) Fırsatları

Örgütte çalışanlara sağlanan ilerleme fırsatları, belirli bir kariyer elde ederek, amaçlarını gerçekleştirmek isteyen bireyler açısından son derece önemlidir. Bir kişinin kariyeri sadece onun sahip olduğu işler değil; çalıştığı işletmede pozisyonuna ilişkin beklenti, amaç, duygu ve arzularını gerçekleştirebilmesi için eğitilmesi ve böylece sahip olduğu bilgi, yetenek ve çalışma isteği ile yükselmesi, ilerlemesi, amaç ve hedeflerini gerçekleştirebilmesi anlamını da taşımaktadır.162 Ancak örgüte katılan her bir bireyin benzer amaç ve isteklere sahip olduğu, buna karşılık terfi ve ilerleme fırsatlarının daha kıt ve değerli kaynakları oluşturduğu düşünülürse, bunları elde etme konusunda rekabet ve çatışmalar yaşanması olasıdır. Kıt kaynaklar ve bunları elde etmek isteyen birçok kimse, diğer şartları düşünmesek bile, örgütün doğasını ister istemez politik bir havaya sokabilecektir.

Örgütte belirli amaçları ve çıkarları olan bireyler için terfi, önemli pozisyonlar, önemli görev ve sorumluluklar, para, çeşitli statü sembolleri vb. gibi değerli kaynakların azlığı, bunlar için mücadele eden çok sayıda bireyin rekabet

158 _{Ferris ve Kacmar.} 159 _{O’Connor ve Morrison.}

160 _{David A. Ralston, “Employee Ingratiation: The Role of Management”, Academy of Management}

Review, Vol.10, No.3, 1985, s.483.

161 _{Samuel Aryee ve diğerleri, “An Investigation of Ingratiation as a Career Management Strategy:}

Evidence From Singapore”, The International Journal of Human Resource Management, Vol. 4, No.1, 1993.

162 _{Zekai Öztürk ve Serdar Teber. “Kariyer Yönetiminin Çalışan Motivasyonuna Etkileri: Jandarma}

Havacılık Komutanlığı Örneği”, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 2006, Sayı:19, s.70.

etmesine163 ve kazanmak için de politik düşünceler geliştirip politik davranışlara başvurmalarına sebep olabilecektir.

Çalışanların örgütte ilerleyebilmeleri için gerekli imkânlar sağlanırsa, bireylerin örgüte ya da diğer bireylere yönelik politik algılar ve davranışlar geliştirme olasılıkları azalabilecektir. Hâlbuki ilerleme konusunda önüne engeller çıkarıldığını düşünen bireyler için, durum tersine işleyebilecektir. Kendilerine gerekli terfi, araç ve imkân sağlanmadığını düşünen bireylerin, ortamı politik olarak değerlendirme olasılıkları artacak ve bu imkânlardan yoksun olmalarını da politik oyunların dışında kalmalarına bağlayabileceklerdir.

Örgütte ilerleme fırsatları dâhilinde değerlendirilebilecek bir diğer konu da, örgütün politik düşünce ve davranışlara yaklaşımıdır. Politik davranışın örgüt tarafından onaylandığı ve ödüllendirildiği durumlarda bireylerin politik davranışlar sergilemeleri164 olası görünmektedir. Eğer örgüt takım çalışmalarından ziyade bireysel çalışmayı öne çıkarır ve bireysel başarıyı ödüllendirirse, bireyler yalnız hareket etmeye özendirilecek ve bu da bireyin kazanmak için diğer bireylerle rekabet etmesi, yani politik davranması sonucunu ortaya çıkarabilecektir. Bunun da ötesinde politik eylemlerle uğraşmayan bireyler de politik davranışların ödüllendirildiğini gördükten sonra bu şekilde davranma konusunda harekete geçebileceklerdir.

Bazı araştırmacılar,165 _{ilerleme fırsatları ile politik algılar arasında negatif}

yönlü bir ilişki saptamışlardır. Örgütte ilerleme fırsatlarının olmadığını ya da bu imkânlarının sınırlı olduğunu düşünen bireylerin politik algı düzeyleri artmaktadır. İlerleme fırsatları örgütte net bir şekilde belirlenmediğinde ya da bireyler tarafından tutarsız bir biçimde algılandığında, bireyler politik davranışlarda bulunarak kendi yollarını kendileri çizmek isteyebileceklerdir. Poon,166 politik algı ile ilerleme fırsatları arasındaki ilişkiyi incelerken, ilerleme fırsatlarını kıt kaynaklar açısından

163 _{Russel S. Cropanzano ve diğerleri, “The Social Setting of Work Organizations: Politics, Justice,}

and Support”, Eds.: Russel S. Cropanzano ve K. Michelle Kacmar, Organizational Politics, Justice, and Support, Quorum Books, USA, 1995, (The Social), s.8.

164 _{K. Michelle Kacmar ve Gerald R. Ferris, “Politics at Work: Sharpening the Focus of Political}

Behavior in Organizations - Office Politics”, Business Horizons, July-August 1993, (Politics), s.71.

165 _{Ferris ve Kacmar. Kacmar ve diğerleri. Ferris ve diğerleri, (Perceptions).} 166 _Poon.

ele almış ve bu iki değişken arasında pozitif yönlü bir ilişki saptamıştır. Bazı araştırmacılar167 _{da ilerlemek için yapılan faaliyetler ile politik algılar arasında}

pozitif yönlü bir ilişki tespit etmişlerdir. İlerleme fırsatları ile politik davranışlar arasında bir ilişki olduğu belirtilse de yazında bu konuda yapılmış bir çalışmaya rastlanamamıştır.

2.4.2.2.3 Amir ve Çalışma Arkadaşı (Meslektaş) Etkisi

Bireyler açısından örgütte bir arada çalıştıkları ve iletişim halinde oldukları çalışma arkadaşları ve amirleri ile olan iş ve arkadaşlık ilişkileri ve arkadaşları ile amirlerinin kendilerine ve başkalarına yönelik düşünce ve davranışları, bireylerin çevrelerini değerlendirmelerinde ve gösterecekleri tepkilerde çok önemli bir rol oynamaktadır. Örgütte diğer bireylere karşı fırsatçı bir şekilde davranan üstlerin ve meslektaşların, örgütteki bireysel politik algılamaları artıracağı; aksi durumda ise bu tür algıların azalacağı ifade edilebilir.168 Bunun yanı sıra görevlerini yerine getirme, çeşitli bilgileri ve kaynakları elde etme, destek sağlama ve çalışma performansının değerlendirilmesi gibi konularda diğer örgüt üyelerine bağımlı olan bireylerin ortamı politik bir biçimde değerlendirme ve politik davranışlarda bulunma potansiyellerinin artabileceği söylenebilir.169

Bireyler, amirleri ve çalışma arkadaşları ile iyi ilişkilere sahip ve onların düşünce ve davranışlarını olumlu karşılıyor ve onlardan yeterli desteği de görüyorlarsa, ortamı politik bir şekilde görme ve politik davranışlarda bulunma olasılıkları da azalabilecektir.

Ferris ve Kacmar,170 _{yaptıkları çalışmada amirle ilişkiler ve çalışma grubunun}

uyumu ile politik algılar arasında negatif yönlü bir ilişki; Valle ve Perrewé171 _ise,

amirin etkisi ile politikanın algılanması arasında negatif yönlü bir ilişki

167 _{Gerald R. Ferris and Timothy A. Judge, “Personnel/Human Resources Management: A Political}

Influence Perspective”, Journal of Management, Vol.17, No.2, 1991. Gandz ve Murray.

168 _{Ferris ve Kacmar.}

169 _{Robert C. Liden ve Terence R. Mitchell, “Ingratiatory Behaviors in Organizational Settings”, The}

Academy of Management Review, Vol.13, No.4, 1988, s.576.

170 _{Ferris ve Kacmar.}

171 _{Matthew Valle ve Pamela L. Perrewé, “Do Politics Perceptions Relate to Political Behaviors? Tests}

saptamışlardır. Andrews ve Kacmar’ın bir çalışmasında172 ise, çalışma arkadaşları arasındaki işbirliği ile politik algılamalar arasında önemli ve negatif yönlü bir ilişki tespit edilirken; üst ile ast arasındaki ilişkiler ile politik algılamalar arasında pozitif yönlü bir ilişki saptanmıştır. Politik davranışlar açısından Aryee ve diğerlerinin173 çalışmasında ise, amirin ödüllendirme gücünün yağcılığa yönelik taktiklerin önemli bir belirleyicisi olduğu tespit edilmiştir.