sahip sözcük dizisi”
biçiminde tanımlamıştır. Öbekler yargı bildirmez ama bütünlük gösterirler, anlam yönü ön plandadır. Kavramları ve kavramların niteliklerini karşılayabilirler. Kurallı biçimde bir araya gelen bu yapıların bir araya getirilmesinde sayı sınırlaması yoktur. Gökdayı, söz öbeklerinin yargı bildirmeme ve cümle öğesi olma hususlarının gereksiz yere vurgulandığını düşünüyor. Ayrıca ad soylu kelimelerin yanı sıra eylem ve ilgeç öbeklerinden de oluştuğunu belirterek gereksiz kısaltmalara karşı çıkıyor (Gökdayı, 2010: 1300-1304).Gökdayı, bazı araştırmacıların öbek terimi yerine “belirtme öbeği”, “belirtme grubu” ya da “yargısız anlatım” terimlerini kullanmalarını uygun bulmuyor. Çünkü öbeklerin belirtmenin yanı sıra tamlama, niteleme, pekiştirme gibi özelliklere de sahip olduğunu vurguluyor. ”Yargısız anlatım” terimini de bu adlandırmanın cümleyle ilgili olduğunu düşünerek doğru bulmuyor (Gökdayı, 2010: 1301).
Karahan, kelime grubu diye adlandırdığı bu yapıları; “
bir varlığı, niteliği, durumu veya
hareketi karşılamak amacıyla belli kurallar dahilinde birleşen kelime topluluğu
” biçiminde tanımlamıştır. Kelimelerin öbek içindeki sıralanışı belli kurallara göre olur. Görev denkliği olmayan söz öbeklerinde ana unsur genellikle sondadır. Birleşik fiil ve edat grubunda ana unsur baştadır. Bu gruplarda ikinci unsur bir çekim unsurudur. Karahan, söz öbeklerini; isim tamlaması, sıfat tamlaması, sıfat fiil grubu, zarf fiil grubu, isim fiil grubu, tekrar grubu, edatgrubu, bağlama grubu, unvan grubu, birleşik isim, ünlem grubu, sayı grubu, birleşik fiil ve kısaltma grupları ana başlıklarıyla inceliyor. Ayrıca kısaltma grubunu da kendi içinde isnat grubu, yükleme grubu, yaklaşma grubu, bulunma grubu, uzaklaşma grubu ve vasıta grubu diye bölümlendirmiştir. Karaağaç da söz öbeklerinin sınıflandırılmasında genel olarak Karahan’dan farklı düşünmemiştir (Karahan, 1999: 11-44).
Genel hatlarıyla düşünüldüğünde Karahan’nın yaptığı sınıflandırma, Ergin’ in sınıflandırmasına benzemektedir. Fakat Ergin, Karahan’dan farklı olarak aitlik grubuna yer vermiştir. Ergin isnat, yaklaşma, uzaklaşma, bulunma gruplarını ayrı bir başlık altında değerlendirirken Karahan bu grupları kısaltma grubunun alt başlıkları olarak değerlendirir. Ayrıca Ergin kısaltma gruplarına vasıta grubunu da ekler (Karahan, 1999 : 43, Kerimoğlu, 2006: 110).
Karahan’ın Ergin’ den farklı düşündüğü bir diğer konu da birleşik fiil grubudur. Karahan “anlamca kaynaşmış fiilleri” birleşik filler başlığı altında incelerken Ergin birleşik fiillerde böyle bir başlığa yer vermemiştir (Kerimoğlu, 2006: 110).
Ayrıca tamlamaların sınıflandırılması konusunda da bazı fikir ayrılıkları vardır. “Takısız tamlamayı” ilk kez Gencan, “zincirleme tamlamayı” da ilk kez Banguoğlu kullanmıştır. Ergin bu iki tamlama çeşidini kullanmadığı gibi Gencan’ın takısız kabul ettiği yapıları sıfat tamlaması başlığı altında incelemiştir. Tamlayanı zamir olan ve Ergin’ in iyelik grubu olarak adlandırdığı tamlamaları Hatipoğlu ve Şimşek “
adıl tamlaması
” olarak inceler (Kerimoğlu, 2006: 108).“Takısız isim tamlaması” olarak adlandırılan yapıların sıfat tamlaması olarak adlandırılması yaygınlaşan bir görüştür. “Zincirleme isim tamlaması” da bazı dilcilerce kabul görmeyen tartışmalı bir konudur (Kerimoğlu, 2006: 110).
Bilgegil, söz öbeklerini “belirtme grupları” başlığı altında toplamış ve bu yapıları
“Birden ziyade kelimeden meydana geldiği halde, cümledeki görevi bakımından bir tek
kelimeden farksız olan, gerektiği taktirde yine bir kelimede imiş gibi çekim eki alabilen isim
soyundan kelimelerin teşkil ettiği birleşik sözlere, belirtme (=tayin) grupları diyoruz
.”
(Bilgegil, 2009: 115) şeklinde tanımlamıştır. Belirtme gruplarını; 1.İsim tamlamaları, 2.Sıfat tamlamaları, 3.Bağlaç grupları, 4.Zarf grupları, 5.İsim grupları, 6.İkizlemeler, 7.Edat grupları, 8.Unvan grupları şeklinde çeşitlendirmiştir. Arapça ve Farsça yapıları da ayrı bir başlık altında incelemiştir. Ayrıca bir zarf, sıfat, mastar ya da fiille oluşturulduğunu belirttiği zarf fiilleri ayrı bir başlık altında incelemesi dikkat çekicidir (Bilgegil, 2009: 115-161).Gökdayı, öbeklerin adlandırılmasında da birlik bulunmadığını vurguluyor. Bu konuda bazı araştırmacılar öbeklerin yapısını temel alırken bazıları ise bu sınıflandırmayı öbeklerin işlevlerine göre yapıyor. Gökdayı, öbeklerde “
asıl unsur
” diye adlandırılan yapının belirleyici olduğunu vurguluyor. Bu doğrultuda da “bağlama grubu, pekiştirme edatı öbeği, aitlik grubu,
kısaltma grupları
vetamlamalar”
gibi adlandırmaları yerinde bulmaz. Gökdayı, öbeklerin adlandırılmasının kelime türüne göre değil grubun şekline ve görevine göre yapılması gerektiğini söylüyor ve öbeklerin “ad öbeği, sıfat öbeği, zarf öbeği, ilgeç öbeği
” ve “eylem
öbeği
” olmak üzere beş başlık altında toplanabilineceğini savunuyor (Gökdayı, 2010: 1308- 1317).Söz öbeğinin öğeleri ihtiyaca göre değişebilirken yapısı bu değişiklikten etkilenmez. Kalıp birimler olarak adlandırılan birleşik sözler, deyim ve atasözleri tek bir söz muamelesi görürler ve kalıp kelimelerin yerleri değiştirilemez. Söz öbekleri, Türkçenin kuralları dahilinde konuşma sırasında oluşturulan serbest, bireysel ve değişken yapılardır. Söz öbeklerini oluşturan öğelerin anlamlarını bir bütün olarak değerlendirmeliyiz. Söz öbeklerinin vurgusu öbeğin yapısına göre değişir. İç içe geçmiş birçok söz öbeği bir arada bulunabilir (Karaağaç, 2009: 130-131).
1.YAPIMLIK VE ÇEKİMLİK SÖZ ÖBEKLERİ 1.YAPIMLIK VE ÇEKİMLİK SÖZ ÖBEKLERİ1.YAPIMLIK VE ÇEKİMLİK SÖZ ÖBEKLERİ 1.YAPIMLIK VE ÇEKİMLİK SÖZ ÖBEKLERİ
1.1. Yapımlık Öbekler 1.1. Yapımlık Öbekler1.1. Yapımlık Öbekler 1.1. Yapımlık Öbekler
Yapımlık söz öbekleri, bir varlığı veya bir kavramı karşılamak için iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan sözlük birimleridir. Birleşik sözler, deyim ve atasözü sözleri nedenliklerini yitirmiş birleşik yapılardır (Karaağaç, 2009: 133-134).
Yapımlık Söz Öbeklerini Şu Başlıklar Altında İnceleyebiliriz: