Futbol günümüzde dünya çapında yaygın olan sporlardan birisidir.
Fedaration of International Football Association’a (FIFA) kayıtlı 2003 ülkeden yaklaşık 200 milyon lisanslı futbolcu bulunmaktadır. Bu sporculardan yaklaşık 40 milyonu bayan sporculardan oluşmaktadır (Arnason, ark.2004).
Futbol; yürüyüş, koşu, aralıklı koşu ve sprintleri içeren bir spor dalıdır. On birer kişilik iki takımdan oluşan oyunda esas olarak oyuncular karşı takımdan top almaya ve gol atmaya çalışırlar. Oyun 45’dakikalık 2 yarıdan oluşur ve devreler arasında 15 dakika dinlenme verilir (Lephart, ark.1998).
Spor dallarının kendine has ve beceri gerektiren bir özel yapısı vardır. Futbol;
temelde aerobik dayanıklılık özelliği içeren, belirsiz aralıklarda ve zaman zaman çok şiddetli olabilen anaerobik güç gerektiren, çeşitli yönlere sprintler, ani dönüşler, tekrarlayan zıplamalar, ikili mücadeleler ve topa vurma gibi hareketlerin yapıldığı bir spor dalıdır. Bu tip eforlar daha çok alt ekstremite nöromusküler yapısına ve ortaya çıkardığı kuvvete bağlıdır. Kuadriseps kası topa vurma ve zıplamada önemli rol oynarken, hamstring kası koşu hareketlerinin kontrolünü sağlar (Lephart,ark.1998).
Bir başka tanımla dünyanın en popüler sporu olan futbol kısa sprintler, arka arkaya yapılan hızlanmalar ve yavaşlamalar, dönmeler, zıplamalar, şutlar ve ikili veya çoklu mücadelelerden oluşmaktadır (Arnason, ark 2004).
1.1.1. Futbolda Oyuncuların Mevkileri
Futbolda oyuncuların görev yaptığı çeşitli pozisyonlar vardır. Bu pozisyonlar değişik sistemlere, teknik direktörlere ve ülkelere göre değişmekle beraber kısaca kaleci, defans (savunma), orta saha, forvet (hücum) oyuncuları olarak sınıflandırılmaktadır. Futbolda takımların kullandığı 4-4-2 ve 3-5-2 gibi sistemler bulunmaktadır (Arnason, A.2004).
Şekil 1. Futbolda Sistemlere Göre Mevkiler Şekil 1'de verilmiştir
1.1.1.1. Kaleci
Kalecinin, savunmadaki ilk görevi topun kalesine girmesini engellemektir. Bu davranışı gerçekleştirirken ceza alanı içinde, gelen topu ya tutar ya da kalesinden uzaklaştırarak tehlikeyi önlemeye çalışır (İnal, 2006).
Takım arkadaşlarının dağılımlarını kontrol eder ve uyarır. Hücumda ise topa sahip olur olmaz topu, en uygun durumda bulunan ve en iyi şekilde hücumu gerçekleştirebileceğine inandığı arkadaşı ile buluşturmaya çalışır. Önemli olan iyi zamanlama yapmak ve topa teması gerçekleştirmektir (İnal, 2006).
1.1.1.2. Defans Oyuncuları
Futbolda rakip hücum oyuncularının kaleye yakın alanlarda etkili olmasını önlemek ve bu oyuncuları kaleden uzaklarda durdurabilmek, markaj yapmak, en uygun pozisyonlarda rakip ile kale arasına girerek tehlikeyi savuşturmak, rakibin topla buluşmasını önlemek savunma oyuncularının görevlerindendir. İyi defans oyuncuları oyun içinde pozisyon hatası yapmayan oyunculardır. Hücum oyununda ise pozisyon gereği hücuma çıkma fırsatı bulduğu an büyük risklere girmemeli ve top kaybetmemelidir (Norton,ark.1999).
1.1.1.3. Orta Saha Oyuncuları
Futbolda orta saha oyuncuları orta alanda çok geniş bir alanda mücadele etmeleri ve sistemler gereği orta alanda oynayan oyuncuların farklı taktik davranışlar sergilemek zorunda olmaları çok farklı görevler üstlenmelerini gerektirir. Hücumun kurulmasına katılmak, defans, hücum oyuncuları arasında dengeyi sağlamak, hücum oyuncularını desteklemek, rakip takımın orta saha oyuncularını kontrol etmek, rakibin hücum oyununu bozmak ve geciktirmek, savunma oyuncularını desteklemek, oyunun temposu ve ritmini belirlemek orta saha oyuncularının görevleri arasındadır.
Ayrıca orta sahayı en kısa sürede geçip hücuma çıkmak, rakip kalede gol aramak, savunmada ise rakip oyuncuları marke etmek, alan savunması yapmak, kendi bölgesine giren rakibi kovalamak ve takip etmek de görevleri arasında sayılabilir (İnal, 2006).
1.1.1.4. Forvet Oyuncuları
En önemli görevi, buluştuğu topu en uygun vuruş tekniği ile en iyi şekilde kullanarak gol yapmaktır.
Topsuz yapacağı hareketlerin amacı, gol vuruşu yapacağı yerlere gitmek, arkadaşları için rakip savunma oyuncularını taşıyarak boş alan yaratmak ve arkadaşlarına hazırlık pasları için yardıma gitmektir. Teknik olmalı, oyun içerisinde gol bölgelerine zamanında hareketlenmeli, pozisyon gereği durumlara anında adaptasyon sağlamalıdır. Savunmada ise kaybedilen top sonrası rakibe baskı yapmalı, rakibin düzgün şekilde topu çıkarmasını ve oyun kurmasını önlemelidir
(Norton, ark., 1999).
Günümüz futbolu, oyun alanında bulunan tüm oyuncuların savunma ve hücum davranışlarını hatasız olarak gerçekleştirmelidir. Bu pozisyonlara göre futbolcuların farklı görevleri için farklı özellikleri gözlemlenmektedir (İnal, 2006).
Futbolun oynandığı çevre, doğa ve futbol tarzı hakkında tartışmalar vardır.
Çağdaş oyun tarzı ve özellikleri ile oyun ve oyuncular zaman içinde değişim göstermiştir. On yıl ve öncesi futbol anlayışı ve şekliyle günümüzde oynanan futbol farklıdır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, video kayıtlı çalışmalar ve gözlemler sonucu 1961-1997 yılları arasında oyun hızının neredeyse iki katına çıktığı belirlenmiştir. Bu yıllara göre oyun sonlarının daha tempolu, daha ciddi ve daha sık aktiviteli olduğu bildirilmiştir (İnal, 2006).
Videolu analizlerde sporcuların her oyun boyunca yaklaşık 4600 ile 15000 metre arası mesafe kat ettiği bildirilmiştir. Laboratuar çalışmalarında kat edilen mesafe ile yüksek aerobik güç değerleri arasında ilişki gösterilmiştir (İnal, 2006).
Yapılan başka çalışmalarda ise elit bir futbolcunun 90 dakikalık bir maç boyunca ortalama 10 ila 11 kilometre arasında mesafe kat ettiği belirlenmiştir. Bu çalışmalara göre futbolda kat edilen mesafe oyuncunun mevkilerine göre farklılık göstermektedir. Orta saha oyuncuları, defans oyuncuları ve hücum oyuncularına göre daha fazla mesafe almaktadır (İnal, 2006).
Ayrıca orta saha oyuncularının kat ettikleri mesafe daha çok düşük yoğunluklu koşularla oluşmakta fakat buna karşılık forvet ve hücum oyuncularının kat ettikleri mesafenin büyük bir yüzdesi sprintten oluşmaktadır (Bangsbo, ark., 2002).
Genel olarak kısa orta saha oyuncularının diğer pozisyonlardaki oyunculara göre daha hızlı, çevik ve daha dayanıklı olduğu görüşü vardır. Antropometrik
özellikler acısından ise kritik bölgelerdeki (defans) oyuncularının daha uzun boylu oldukları görülmüştür.
Bununla birlikte yapılan çalışmalarda boy uzunluğu, beden kitle indeksi (BKİ) ve vücut ağırlığı ile futbol pozisyonları arasında farklı ilişkiler bulunmaktadır (Moreno, ark., 2004).
Futbolda fizyolojik gereksinimler ve hareket paternleri: pozisyonu korumak, atak oyun için boşluklar yaratmak, defansif patern, süratli deparlar, rakip oyuncuyu takip ve skor için aksiyon yaratma olaylarını içermektedir. Günümüzde oyuncuların daha güçlü, daha hızlı ve daha becerikli olduğu görülmektedir. Dolayısıyla futbolda fiziksel uygunluk parametrelerinin değiştiği bu değişimin futbola etki ettiği bunun sonucu olarak oyuncu şekilleri ve oyun parametrelerinin skorda etkin olduğu gösterilmiştir (Young, ark., 2005).