I. 3.4.4.2 Swap Sözleşmesinin Türleri
3.2. Forward Sözleşmelerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Örnekler
Örnek 1: Denizli’de faaliyet gösteren Ela Mermercilik Şirketi, döviz kurundaki dalgalanmalardan korunmak için 04.01.201X tarihinde, 04.04.201X vadeli, forward kuru 1 USD = 2,10 TL’den 200.000 USD alımı için aracı kurum vasıtasıyla Naz Firması ile Döviz Forward Sözleşmesi yapıyor.
Örneğimizde kurun yükseleceğini tahmin eden Ela Mermercilik Şirketi, forward sözleşmesinin long pozisyon tarafı iken, kurun düşeceğini tahmin eden Naz Firması ise forward sözleşmesinin short pozisyon tarafıdır.
Sözleşmenin yapıldığı tarihe göre, Forward sözleşmesine konu olan tutar: 200.000 USD x 2,10 TL/USD = 420.000 TL’dir.
Teslim tarihi olan 4 Nisan 201X’de, Dolar kuru 2,30 TL’ye yükselmiştir. Dolayısıyla, Ela Mermercilik şirketinin, Forward sözleşmesi ile ilgili kurun yükselişi nedeniyle 200.000 USD x (2,30 TL/USD - 2,10 TL/USD) = 40.000 TL’lik türev finansal araç karı, buna karşın Naz Firmasının ise 40.000 TL’lik türev finansal araç zararı söz konusudur.
Forward sözleşmesinin özelliği gereği, vade sonunda teslim mutlaka gerçekleşecektir. Bu teslimlerle birlikte muhasebe kaydı kapanacaktır.
Bu örnekteki her iki firma için 2 alternatifli muhasebe kaydı aşağıda belirtilmektedir. Bu örneğe ilişkin ilk muhasebe kaydı, I. Alternatif Hesap Kodları çerçevesinde yapılan muhasebe kayıtlarıdır.
Buna göre, Döviz Forward Sözleşmesinin long tarafında bulunan Ela Mermercilik Şirketinin Muhasebe-Finans Departmanınca, I. alternatife göre muhasebe kayıtları şu şekilde yapılabilir:
1. Forward Sözleşmesine ilişkin 4 Ocak 201X tarihli açılış kaydı:
04.01.201X Borç Alacak
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
(200.000 USD x 2,10 TL/USD = 420.000 TL)
420.000
2. Forward sözleşmesinden kaynaklanan 200.000 USD’nin şirket hesabına aktarılmasına ve 40.000 TL’lik Türev Finansal Araç Karının yansıtılmasına ilişkin 04.04.201X tarihli muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward S.
648 TÜREV FİNANSAL ARAÇ KARLARI
460.000
420.000 40.000 3. 04.04.201X Tarihi itibariyle Türev Finansal Borç hesabının kapanış kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
102 BANKALAR 102.01 (TL Hesabı)
420.000
420.000
Ela Mermercilik Şirketi’nin Büyük Defter kayıtları da aşağıdaki gibidir: 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar 420.000 420.000 420.000 420.000
102.01 TL Hesabı 648 T.F.A. Karları
420.000 40.000
102.02 USD Hesabı 460.000
Döviz Forward Sözleşmesinin short tarafında bulunan Naz Firmasının Muhasebe-Finans Departmanınca, I. alternatife göre muhasebe kayıtları şu şekilde yapılabilir:
1. Forward Sözleşmesine ilişkin 4 Ocak 201X tarihli açılış kaydı:
04.01.201X Borç Alacak
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.02 Satım Amaçlı Forward Sözleşmesi
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.02 Satım Amaçlı Forward S. Borçlar
(200.000 USD x 2,10 TL/USD = 420.000 TL)
420.000
2. Forward sözleşmesinde kullanılmak üzere, 04.04.201X tarihinde, banka hesabı kullanılarak 200.000 USD alınmasının muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak 102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı 102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı (200.000 USD x 2,30 TL/USD = 460.000 TL) 460.000 460.000
3. Forward sözleşmesine ilişkin 200.000 USD’nin karşı tarafa ödenmesine ve 40.000 TL’lik Türev Finansal Araç Zararının yansıtılmasına ilişkin 04.04.201X tarihli muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.02 Satım Amaçlı Forward S. Borçlar 658 TÜREV FİNANSAL ARAÇ ZARARLARI
102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı 420.000 40.000 460.000
4. 04.04.201X Tarihi itibariyle, Türev Finansal Varlık hesabının kapanış kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.02 Satım Amaçlı Forward Sözleşmesi
420.000
420.000
Bu örneğe ilişkin Naz Firması’nın Büyük Defter kayıtları da aşağıdaki gibidir: 116.02 Satım Amaçlı Forward Sözleşmesi 316.02 Satım Amaçlı Forward S. Borçlar 420.000 420.000 420.000 420.000
102.01 TL Hesabı 658 T.F.A. Zararları
420.000 460.000 40.000
102.02 USD Hesabı 460.000 460.000
Bu örnekte; Ela Mermercilik Şirketi, aynı anda ve aynı şartlarda, başka bir forward sözleşmesinin short pozisyonunda da yer alırsa, bu şekilde yapılacak kayıtla, bilançoda fiktif bir artış söz konusu olabilecektir. Aşağıda, bu durumu gösteren 04.01.201X tarihli açılış bilançosu verilmiştir.
Bu durumda, yapılacak mali analizler sağlıklı olmayacak, bilançolar gerçeği tam olarak yansıtmayacak ve karar alma mekanizması etkin bir şekilde işleyemeyecektir. Türev finansal işlemlerde, nazım hesaplar yerine ana hesaplar kullanarak muhasebeleştirmenin temel gerekçesi, riskin bilançoda net olarak görülmesidir. Bu nedenle, farklı alternatif muhasebe kayıtları ve hesap kodları gündeme gelmektedir.
Bu örneğe ilişkin II. alternatif muhasebe kaydımız ise aşağıdaki şekildedir: Döviz Forward Sözleşmesinin long tarafında bulunan Ela Mermercilik Şirketinin Muhasebe-Finans Departmanınca, muhasebeleştirilme şu şekilde yapılabilir:
1. Forward Sözleşmesine ilişkin 4 Ocak 201X tarihli açılış kaydı:
04.01.201X Borç Alacak
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR
316.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesinden B. 420.000
420.000
2. Forward sözleşmesinden kaynaklanan 200.000 USD’nin şirket hesabına aktarılmasına ve 40.000 TL’lik Türev Finansal Araç Karının yansıtılmasına ilişkin 04.04.201X tarihli muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 648 TÜREV FİNANSAL ARAÇ KARLARI
460.000
420.000 40.000 04.01.201X Tarihli Açılış Bilançosu
Aktif Pasif
I. Dönen Varlıklar
Türev Finansal Varlıklar 840.000 Forward S. Long Pozisyon 420.000
Forward S. Short Pozisyon 420.000 II. Duran Varlıklar -
III. Kısa Vadeli Yb. Kaynaklar
Türev Finansal Borçlar 840.000 Forward S. Long Pozisyon 420.000 Forward S. Short Pozisyon 420.000
IV. Uzun Vadeli Yb. Kaynaklar - V. Özkaynaklar - Aktif Toplamı 840.000 Pasif Toplamı 840.000
3. 04.04.201X Tarihi itibariyle, sözleşmeye konu olan 420.000 TL’nin ödenmesi ve Türev Finansal Borç hesabının kapanış kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR
316.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesinden B.
102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı
420.000
420.000
Ela Mermercilik Şirketi’nin Büyük Defter kayıtları da aşağıdaki gibidir: 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar 420.000 420.000 420.000 420.000
102.01 TL Hesabı 648 T.F.A. Karları
420.000 40.000
102.02 USD Hesabı 460.000
Döviz Forward Sözleşmesinin short tarafında bulunan Naz Firmasının Muhasebe-Finans Departmanınca, II. Alternatife göre muhasebeleştirilmesi şu şekilde yapılabilir:
1. Forward Sözleşmesine ilişkin 4 Ocak 201X tarihli açılış kaydı:
04.01.201X Borç Alacak
317 TÜREV FİNANSAL BORÇ FARKLARI (-)
317.01 Satım Amaçlı Forward S. Borç Farkları 117 TÜREV FİNANSAL VARLIK FARKLARI (-) 117.01 Satım Amaçlı Forward S. Farkları
(200.000 $ x 2,10 TL/$ = 420.000 TL)
420.000
420.000
2. Forward sözleşmesinde kullanılmak üzere, 04.04.201X tarihinde, banka hesabı kullanılarak 200.000 USD alınmasının muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak 102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı 102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı (200.000 $ x 2,30 TL/$ = 460.000 TL) 460.000 460.000
3. Forward sözleşmesine ilişkin 200.000 USD’nin karşı tarafa ödenmesine ve 40.000 TL’lik Türev Finansal Araç Zararının yansıtılmasına ilişkin 04.04.201X tarihli muhasebe kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
117 TÜREV FİNANSAL VARLIK FARKLARI (-) 117.01 Satım Amaçlı Forward S.Farkları 658 TÜREV FİNANSAL ARAÇ ZARARLARI
102 BANKALAR 102.02 USD Hesabı 420.000 40.000 460.000
4. 04.04.201X Tarihi itibariyle, Türev Finansal Borçlar hesabının kapanış kaydı:
04.04.201X Borç Alacak
102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı
317 TÜREV FİNANSAL BORÇ FARKLARI (-)
317.01 Satım Amaçlı Forward S. Borç Farkları 420.000
420.000
Naz Firması’nın Büyük Defter kayıtları da aşağıdaki gibidir: 117.01 Satım Amaçlı
Forward S. Farkları (-)
317.01 Satım Amaçlı Forward S. Borç Farkları (-)
420.000 420.000 420.000 420.000
102.01 TL Hesabı 658 T.F.A. Zararları
420.000 460.000 40.000 102.02 USD Hesabı 460.000 460.000
Örnek 2: Aydın’da faaliyet gösteren UYR Zeytinyağı Firması, 30.09.2014 tarihinde, forward kuru 1 € = 2,50 TL’den 100.000 € alımı için aracı kurum vasıtasıyla Döviz Forward Sözleşmesinin long tarafında pozisyon alıyor.
Sözleşmenin yapıldığı tarihe göre, Forward sözleşmesine konu olan tutar: 100.000 € x 2,50 TL/€ = 250.000 TL’dir.
Teslim tarihi olan 31 Mart 2015’de, Euro kuru 2,30 TL’ye düşmüştür. Dolayısıyla, UYR Zeytinyağı Firmasının, Forward sözleşmesi ile ilgili kurun düşüşünden kaynaklanan 100.000 € x (2,50 TL/€ - 2,30 TL/€) = 20.000 TL’lik türev finansal araç zararı söz konusudur.
Bu örnekte; uzun vadeli türev finansal araç sözleşmesi söz konusu olduğu için, muhasebenin temel kavramlarından “Dönemsellik İlkesi” çerçevesinde kayıtların yapılması gerekmektedir.
UYR Firması Muhasebe-Finans Departmanınca, II. Alternatif Muhasebe Kaydı yöntemiyle Döviz Forward Sözleşmesinin muhasebeleştirilmesi şu şekilde yapılabilir:
1. 30 Eylül 2014 tarihli Forward Sözleşmesi açılış kaydı:
30.09.2014 Borç Alacak
216 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 216.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşme
416 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 416.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
250.000
250.000
2. 31.12.2014 Tarihi itibariyle, türev finansal sözleşmenin, uzun vadeli sözleşmeden kısa vadeli türev sözleşme haline gelmesine ilişkin tarihli muhasebe kaydı:
31.12.2014 Borç Alacak
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşme
216 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 216.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşme
250.000
250.000
31.12.2014 Borç Alacak
416 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 416.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
250.000
3. 31.03.2015 Tarihinde, Forward sözleşmesinden kaynaklanan 100.000 €’nun, işletme hesabına aktarılmasına ve 10.000 TL’lik zararın yansıtılmasına ilişkin muhasebe kaydı:
31.03.2015 Borç Alacak
102 BANKALAR 102.02 € Hesabı
658 TÜREV FİNANSAL ARAÇ ZARARLARI
116 TÜREV FİNANSAL VARLIKLAR 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşme
230.000 20.000
250.000 4. 31.03.2015 Tarihi itibariyle Türev Finansal Borç hesabının kapanış kaydı:
31.03.2015 Borç Alacak
316 TÜREV FİNANSAL BORÇLAR 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar
102 BANKALAR 102.01 TL Hesabı
250.000
250.000 Görüldüğü üzere bu örnekte; dönem sonu itibariyle devam eden bir forward sözleşmesi söz konusudur. Dolayısıyla, tez çalışmasında önerilen hesap kodlarında 216 Türev Finansal Varlıklar hesabı borçlandırılırken, 416 Türev Finansal Borçlar hesabı alacaklandırılarak muhasebe kaydı yapılabilir. Dönem sonunda ise, 216 kodlu hesap 116 kodlu hesaba; 416 kodlu hesap ise 316 kodlu hesaba devredilir.
UYR Zeytinyağı Firması’nın Büyük Defter kayıtları da aşağıdaki gibidir: 116.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 216.01 Alım Amaçlı Forward Sözleşmesi 250.000 250.000 250.000 250.000 316.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar 416.01 Alım Amaçlı Forward S. Borçlar 250.000 250.000 250.000 250.000 102.01 TL Hesabı 102.02 € Hesabı 250.000 230.000 658 T.F.A. Zararları 20.000