Fiziksel Aktivitenin Değerlendirilmesi

Fiziksel aktivite seviyesinin belirlenmesinde asıl gereklilik ölçümün geçerli ve güvenilir olmasıdır. Çünkü aktivite düzeyinin doğru bir Ģekilde belirlenmesi çocuk ve yetiĢkinlere yönelik yapılacak program ve yönelimlerin önemi büyüktür. GeçmiĢten bu yana çocukların fiziksel aktivite düzeyini belirlemek için birtakım ölçümler yapılmıĢtır. Bu ölçümler aerobik dayanıklılık, güç, çeviklik ve esneklik gibi özgü egzersiz çıktılarını saptamaya yönelik odaklanılmıĢtır. Bu sebeple fiziksel uygunluk ölçüm testlerinde ortaya çıkmıĢ sonuçlar fiziksel aktive için önem arz eder (Bates, 2006).

Fiziksel aktivite ölçüm araçlarının yapılabilmesi için birçok metot bulunmuĢtur. Bunlar fiziksel aktivite seviyesini tespit etmeye yönelik anketler, testler, günlükler, doğrudan gözlem metotları, dijital ölçüm cihazları ve enerji harcanım miktarının tespit edilmesi gibi kullanılan metotlar olduğu belirlenmiĢtir (Karaca ve ark., 2000, Öztürk 2005). Bu metotlar öznel ölçümleri (çocuk ve aile öz-bildirimleri), doğrudan gözlemi ve nesnel ölçümleri (kalp atıĢ monitörü, hız testi ve adımsayar) kapsamaktadır. Öz-bildirimle ilgili olan anketler, uygunluk ve maliyetinin düĢük olmasından dolayı daha kapsamlı araĢtırmalarda çokça kullanılsa da; adımsayarlar maliyeti düĢük, kullanımı kolay ve hayli doğru sonuçların çıkması nedeniyle ideal bir ölçüm aracı olduğu sonucuna varılmıĢtır (Sirard ve Pate, 2001).

Fiziksel aktiviteyi ölçmek için kullanılan ölçüm aracı amaçlara, bütçeye ve çalıĢmanın düzenine bağlı olarak değiĢmektedir (Bates, 2006). Fiziksel aktivititede var olup kullanılan pek çok ölçüm metodu, çocuklarda doğru saptama için sağlam psikometrik ayırıcı niteliğe sahip değildir. Kullanılan tekniklerin çoğu da ekonomik değildir. Bu sebeble fiziksel aktivite seviyesini belirlemeye yönelik doğru bir ölçüm araçı hazırlamak epey zordur. Fiziksel aktivite seviyesinin belirlenmesinde altın standardın olmaması nedeniyle, yapısal geçerliliği ölçmede problem ortaya çıkmaktadır. Çünkü geçerlilik katsayısı, ölçüm aracının güvenilirliği ile sınırlıdır. Yapılan aktivite ölçümünün, kalp-damar sağlığını kas-iskelet yapısını, planlı spor etkinlikleri ile oyunlarda bulunma ve vücudun geliĢimi gibi yapılarla ne kadar iyi iliĢkili olduğu ölçülerek, yapısal geçerlilik bilimsel sonuç olarak tespit edilebilir (Kowalski ve ark., 1997).

2.13.1.Objektif Yöntemler (Alan Yöntemleri)

Özer (2010)‟a göre fiziksel aktivitenin nesnel ölçümleri düzeylerin sayısal karĢılığını ortaya çıkarır. Bazı araçlardan yararlanma ile çocuk ve yetiĢkinlerin günlük FA süresi yoğunluğu ile ilgili sayısal sonuçlar ortaya çıkar. Sonuç olarak bunları kullanırken bilme becerisi,etnik yapı ve sosyoekonomik düzeyden etkilenmez. Nesnel ölçüm araçları genç topluluğun gerçek hareket seviyesi ile ilgili gerekli bilgiler verebilir.

Avantaj;

• YetiĢkin ve çocuk nüfus, fiziksel hareketi ölçerken, nesnel metotların anketlere göre bazı kazanımları vardır.

• Bu metotlar bireysel değildir ve nesnel bilgilere dayalıdır kiĢi üzerinde herhangi bir etki bırakmadığından dolayı bu metotlardan daha güvenilirdir. Dezavantajları;

Nesnel olan bu metotların öznel metotlar gibi bazı dezavantajları vardır. • Anketlere göre en net dezavantajı ekonomik olmamasıdır.

• Fazla malzemeye ihitiyaç duyulan topluluk çalıĢmalarına uygun olmamaktadır. • Ek olarak nabız göstergesi, akselerometreler (hareket sayıcı) ve adımsayarlar birey üzerinde devamlı takılı kalmalıdır ki doğru ve güvenilir veriler elde edilebilsin.

• Bazı çalıĢmalardaki katılımcılar bu durumu uygun bulmamaktadır.

2.13.2.Pedometre

Ġnsan sağlığını ve canlılığını artıran fiziksel hareketi gerçekleĢtirmek, kiĢiler için önem arz eder. Briseno ve ark. (2014)‟na göre adımsayarlar motivasyonu arttırarak fiziksel hareketi arttırdığına dair ortaya çıkan araĢtırmalar vardır. Adımsayar fiziksel aktivite düzeyini ölçen, bireyin adımlarını sayarak görüntüleyen ekonomik küçük bir ölçüm aracıdır. Sağlıklı, hasta, çocuk, genç, yaĢlı, engelli, ve ĢiĢman vb. kiĢiler üzerinde kullanılabilir (Briseno ve ark., 2014). Her yaĢı, cinsiyeti ve sağlık grubunda olan yetiĢkinlere çoğunlukla tavsiye edilen günlük adım sayısı 10.000‟dir. Pedometreler

kiĢinin fiziksel harekete yönlendirilmesi ve gözleniminin yapılması için kullanılabilecek bir ölçüm aracıdır (Thsk, 2014). Genç topluluğun aktivite ölçümü için doğru ve güvenilir bir yöntemdir (Özer, 2010).

Arslan ve Öztunç (2013)'a göre adımsayar kullanımı, egzersiz, hayat tarzı ile birlikte bakım ve rehabilitasyon sonuçlarını geliĢtirdiği için uygun bir ölçme aracı olduğu sonucuna varılmıĢtır.

2.13.3.Subjektif Yöntemler

Fiziksel hareket davranıĢların karmaĢık bir yapısıdır. Fiziksel aktivitenin düzeyini sınıflara ayırmak için bireylere sorarak yapılan ölçümler epidemiyolojik araĢtırmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Öznel metotlar, kiĢinin kendinden bilgi alınarak yapılan teknikler, günlükler, kayıtlar, anketler, retrospektif sayılabilen hikaye çalıĢmaları ve genel raporları içerir (Vanhees, 2005). Fiziksel hareket seviyesini belirlemek için öznel veya öz-bildirim (selfreport) araçlarının kullanıldığı çalıĢmalarda yanıtlayıcılarından (küçük çocuklar ile çalıĢma yapılması durumunda yetiĢkin bir vekil) fiziksel bir hareketi son zamanlardaki müdahil oluĢlarını tanımlamaları veya rapor etmeleri istenir. Yanıtlayıcıların tipik olarak günlük fiziksel hareket çeĢitlerine harcadıkları zamanın kayıt altına alınması, izlemeleri, günler, haftalar ve hatta aylar boyunca katılımlarını hatırlamaları istenir. Günlükler, anketler ve ölçekler fiziksel aktiviteyi değerlendirmek için yaygın bir Ģekilde kullanılan öz-bildirim araçlarıdır. Öz-bildirim araçları, çocuklarda ve gençlerde fiziksel aktiviteyi değerlendirmek açısından birtakım avantajlara ve dezavantajlara sahiptir (Bates, 2006).

Avantajları:

• Ekonomik olduğu için, geniĢ popülasyonları değerlendirmede pratiktir. • Uygulaması basittir. Basılı anketler ya da internet kullanılarak yapılabilir. • Genel olarak katılımcılar daha kolay kabul etmektedir.

• KiĢinin kendisinin rapor ettiği ölçümlerden sağlanan bilgiler, enerji tüketimini belirleyen terimlere çevrilebilir (kilokalori veya kilojoule, metabolik equivalent, MET).

• KiĢileri kendi fiziksel aktivite seviyesine göre sınıflandırmak mümkündür (Vanhees, 2005).

• Genel olarak güvenilir ve geçerlidir.

• DeğiĢik yaĢ gruplarındaki çocukların bilgileri ebeveyn ya da deneyimli kiĢiler tarafından doldurularak alınabilir.

• Anket ya da inceleme yolu ile özel topluluklara ait hedeflenen özel kayıtlar alınabilir (Özer, 2010).

Dezavantajları:

• Genel yöntemler ile alınacak verilerden daha az geçerli ve güvenilirdir.

• Bu ölçümler geriye dönük hatırlama yeteneği, ahlak, kültür ve sosyal ekonomik faktörlerden etkilenebilir.

• Çocuklarda fiziksel hareket seviyesini değerlendirmek için kullanılan kendini rapor etme yöntemlerinin güvenirliliği ve geçerliliği tutarsızdır.

• Bu yöntemlerin amacı ve dizaynı hedefler doğrultusunda değiĢiklik gösterir (Özer, 2010).

2.13.4. GeçmiĢi Sorgulayan Anketler

GeçmiĢi sorgulayan anketler davranıĢı az etkilerler. Genel olarak günlükler veya kayıtlara göre daha az sorumluluk gerektirirler. Buna rağmen, bazı olgular fiziksel aktiviteye son katılımın ayrıntılarını hatırlamakta zorluk yaĢarlar. Fiziksel aktivitenin değerlendirilmesinde geçmiĢi sorgulayan anketler kullanıldığında genellikle hayat boyu ile bir hafta arasında değiĢen zaman aralığı kullanılmaktadır. AraĢtırmaya katılanlardan son bir haftadaki veya daha uzun bir süredeki fiziksel aktiviteye katılmıĢ olduklarını hatırlamaları istenmektedir (Dubberty ve ark., 2004).