Euro Alanındaki para politikasını, üçüncü aşamanın başlaması ile birlikte kurulan Avrupa Merkez Bankaları Sistemi belirlemekte ve uygulamaktadır. Avrupa Birliği’ne üye devletlerin ulusal merkez bankaları ve Avrupa Merkez Bankası’ndan oluşan Sistemin temel amacı fiyat istikrarını korumak, bu amaca zarar vermeden Birliğin genel ekonomik politikalarını desteklemek, açık pazar ekonomisi ile serbest rekabet ilkelerine göre davranmak, kaynakların etkin kullanımını sağlamaya çalışmaktır. Avrupa Birliği Antlaşması’na göre AMBS bağımsız bir sistem olup, karar verme organlarından hiçbirisi sistem haricindeki kurumlardan talimat almayacaktır ve karar organlarına hiç bir şekilde müdahalede bulunulmayacaktır.
60
71 Avrupa Birliği Antlaşması ile de Avrupa Merkez Bankasının esas alacağı iki temel prensip belirlenmiştir. Bunlar “fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi” ile “politik bağımsızlıktır.61
Birliğin fiyat istikrarı odaklı para politikası Kıta Avrupası genelinde oluşturulmaya çalışılan “Đstikrar Kültürünün” en önemli parçasıdır. Avrupa Merkez Bankası eski Başkanı Duisenberg, “Avrupa Merkez Bankası, istikrar amaçlı para politikası uygulamalıdır” fikrini savunarak bunun önemini, Bankanın ilk kurulduğu zaman belirtmiştir .
Fiyat istikrarının temel amaç olarak belirlenmesi, diğer bütün makro ekonomik hedefleri içeren ve onlara ulaşmak için gerekli ön koşul olarak görülmektedir. Bu yorum, özellikle Euro Alanı’nda yaşanan yüksek işsizlik nedeniyle eleştiri almaktadır. Çünkü, işsizliğin çözüm bekleyen en önemli sorun olduğunu düşünenler Avrupa Merkez Bankası’na sadece fiyat istikrarını kurma görevinin verilmesini eleştirmektedir. 62
Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyi 1998’de, Avrupa Para Enstitüsü’nün hazırladığı para politikasına yol gösteren çalışmasına dayanarak izlenecek politikaların stratejisini belirleyen bir bildiri yayınladı. Bu stratejinin üç önemli unsuru vardır. Birincisi fiyat istikrarı amacının miktar olarak belirlenmesi, ikincisi para arzı artış kriterinin tespiti ve üçüncüsü de fiyat istikrarına yönelik tehditlerin değerlendirilmesidir.63
- Fiyat Đstikrarının Miktar Olarak Belirlenmesi: Avrupa Merkez Bankası’nın geliştirdiği yeni bir indeks olan Uyumlaştırılmış Tüketici Fiyat Đndeksini (HICP- Harmonized Index Of Consumer Prices) geliştirmiştir. Fiyat istikrarı da HICP’nin Euro bölgesi için orta vadede, yıldan yıla artışının %2’nin altında kalması olarak tanımlanmıştır.
61
Vural F.Savaş, Çağımızın Deneyi: Euro, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1999, s.75.
62
Suat Oktar, “Euro Bölgesinin Para Politikası: Strateji ve Araçlar” , Marmara Journal of European Studies, Đstanbul 2002, s.83.
63
72 Para Arzının Belirlenmesi: Monetarist yaklaşıma göre para politikasını belirleyen Avrupa Merkez Bankası, “Enflasyon parasal bir olaydır” yaklaşımını benimsemiş ve Euro sistemde paraya önemli bir yer vermiştir. 64
Bu nedenle para arzındaki artışları belli bir miktar değere bağlanmıştır. Para politikası için iki unsurdan oluşan bir strateji belirlenmiştir. Bunlardan birincisi, parasal büyüklüklerin (M3) önemli rolü ve geniş parasal büyüme için %4,5 değerinde bir referans değer belirlenmesidir. Buna göre, M3 yıllık artısı %4,5 olması gereklidir. Bu değerden sapmalar fiyat istikrarındaki riski gösterecektir. Gerçeklesen parasal büyüme ve referans değer arasındaki ilişki, Avrupa Merkez Bankası tarafından analiz edilecek ve sonuçlar açıklanacaktır. Đkincisi ise fiyatlardaki gelişmelerin geniş tabanlı bir değerlendirmesidir.
- Fiyat Đstikrarına Yönelik Tehditler Yukarıda sıralanan kriterlerin yanında, ayrıca ücretler, döviz kurları, üretim indeksleri, maliye politikası göstergeleri, tahvil fiyatları, fiyat indeksleri gibi değerler de Merkez Bankası tarafından izlenmektedir. Bunun sebebi, fiyat ve para arzı kriterlerinde farklı gelişmeler ve fiyat istikrarına tehdit oluşturacak durumlarda fiyat istikrarını korumaktır.65
Avrupa Merkez Bankası, 2003 yılının ilk yarısında, 1999 yılının basından bu yana uygulanan para politikasını gözden geçirerek, 8 Mayıs 2003’te yayınladığı değerlendirme sonuçlarının genel eğilimi, dört yıl süresince uygulanan politikanın başarısının üst düzeyde olduğu, ancak bazı alanlarda küçük çaplı değişikliklere gitmenin yararlı olacağı yönündedir. Bu kapsamda ilk olarak, 1998 yılında fiyat istikrarı hedefi olarak belirlenen “uyumlaştırılmış tüketici fiyatları indeksi yıllık artış oranının % 2’nin altında gerçekleşmesi” hedefi korunmuş, buna karşın hedeflenen enflasyon düzeyinin % 2’nin altında ancak bu seviyeye yakın bir düzeyde olacağı açıklanmıştır. Böylelikle AMB, daha önce akademik çevrelerden ve piyasa aktörlerinden enflasyon hedefinin bir alt sınırı olmadığı yönünde gelen eleştirilere açıklık kazandırmayı hedeflemiştir. Đkinci olarak iki sütunlu para politikası stratejisi korunmakla birlikte stratejinin yapısında küçük ancak önemli
64
Martin Feldstein, “European Central Bank And The Euro: The First Year”, NBER Working Papers, 2000, s.5.
65
73 değişikliklere gidilmiştir. Para politikası stratejisinin ilk oluşturulduğu dönemde parasal göstergelerin enflasyon dinamikleri üzerinde öncelikli bir etkiye sahip olduğu belirtilerek, iki sütunlu stratejinin ilk sütununda genel likidite durumuna öncelik verecek bir yapı oluşturulması, diğer ekonomik göstergelerin ise ikinci bir sütunda ele alınması kararlaştırılmıştı.
Mayıs 2003’te ise parasal göstergelerin enflasyon üzerindeki etkisinin orta- uzun dönemde ortaya çıktığı belirtilerek, kısa-orta dönemde etkili olan diğer ekonomik gelişmelerin ilk sütunda ele alınacağı; parasal göstergelerin ise hedef değerler (M3 para arzı artış oranı için % 4,5’lik gösterge tavan) korunmasına karsın ikinci sütunu oluşturacağı açıklanmıştır. Böylelikle para politikası stratejisi iki sütunlu yapısını korumasına karsın, değerlendirme aşamasında yer alan göstergelerin önem sırası değiştirilmiştir. Söz konusu değişiklikte daha önce öncelik verilen M3 para arzı artış oranının 1999 yılından bu yana büyük ölçüde referans değerin üzerinde seyretmesi etkili olmuştur.
Avrupa Merkez Bankası kendisine verilen görevleri yerine getirmek için açık piyasa işlemleri, kredi kolaylıkları ve zorunlu karşılıklar olmak üzere üç araç kullanmaktadır. Ulusal merkez bankaları ise, repo işlemlerinin gerçekleştirilmesi sırasında başarılı bir şekilde likidite sağlayarak, AMB olanaklarının bankalar tarafından kullanılmasını kolaylaştırarak ve zorunlu karşılık oranının uygulanmasını sağlayarak AMB’nın para politikası araçlarını kullanmasını kolaylaştırmaktadır.66
Euro Alanı para politikasının uygulanmasında Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) fiyat istikrarını öngören para politikası stratejisi önde gelmektedir. AMB’nin temel hedefi Uyumlaştırılmış Tüketici Fiyat Indeksi ile ifade edilen yıllık enflasyonun %2’nin altına çekilmesidir.
1999–2004 yılları arasında enflasyon genelinde AMB’nin istikrar hedefi sınırları üstünde kalmış olmakla birlikte bunun temel nedeni, Euro Alanı’nda ani fiyat yükselişleridir. Kısa vadeli fiyat artışlarına karsın enflasyon beklentileri düşük ve AMB fiyat istikrarı hedeflerine yakın düzeyde seyretmiştir. AMB uzun vadeli
66
74 enflasyon hedeflerine uygun politikalar izlemiş ve faiz oranları seviyesini artırmamıştır. Genel para politikası açısından değerlendirildiğinde AMB, fiyat istikrarına bağlılığı sayesinde istikrarlı bir makroekonomik ortam yaratmıştır. Bu ortam EMU açısından uzun vadede ekonomik performansın artırılması için son derece önemlidir