Felsefe Öğretimi ve Program Geliştirmeyi Etkileyen Eğitim

İnsanlar günümüzde hem beden hem de zihin ve ruh eğitiminden geçirilmektedirler. Onların zihinsel yetenekleri, duygusal ve heyecansal kabiliyetleri işlenmeye ve geliştirilmeye çalıştırılmaktadır. Bütün bunların yanında hem mesleki bilgiler ve beceriler hem ahlaksal estetik değerlerin kazandırılması amaçlanmaktadır. Kısacası eğitimin alanı içine giren hedefler, amaçlar, programlar bakımından sonsuz bir gelişme ile karşı karşıya bulunmaktayız. Bütün bunlara paralel olarak eğitim veren kurumların yapısında, sayısında, maddi ve manevi kaynaklarında hızlı bir değişim ve gelişim görülmektedir. Bu gelişmeler ışığında eğitim üzerine düşünüp teoriler geliştirmeye eğitim felsefemizi gözden geçirmeye ihtiyacımız bulunmaktadır (Arslan, 1996, s.242).

Felsefe kararlarımıza ve eylemlerimize anlam verir. Felsefenin yokluğunda eğitici dışardan empoze edilen çözüm yollarına, gereksiz tanımlara, otoriter programlara ve diğer izmlere yönelme eğiliminde olunur. Dewey felsefenin önemi konusunda o kadar ikna olmuştu ki, onu tüm eğitim sürecini kapsayan bir şey olarak görüyordu. Yani doğaya ve insana karşı temel sistemler, düşünsel ve duygusal durumlar için gerekli olarak görmekteydi. Eğer felsefenin bu etkisi kabul edilirse okullardaki eğitim sürecinin tümü olmasa bile öğretim programlarının bir çok yönünün felsefe çerçevesinde geliştirildiği gerçeği ortaya çıkar. Dewey‘in bu

noktasının aşırı bir ifade olduğuna inansak bile genel olarak eğitimdeki kararların, özel olarak da öğretim programı geliştirme konusundaki kararlar ile hangi değerlerin ve bilgilerin yararlı olduğuna karar vermek felsefenin kapsayıcılığını tanımak zorundayız (Ornstein and Hunkins, 2004, s.31).

Öğretim programı alanında ortaya çıkan, önemli felsefi bakış açıları geleneksellik ve tutuculuğa karşı modern ve liberal (idealizm, realizm, pragmatizm, existansiyalizm) olarak gözlenebilir. Bu felsefeler, eğitim felsefelerini etkilemiştir. Bazen de bunlara eğitim teorileri ya da görüşleri denilmektedir. Geleneksel ve tutucu olarak daimicilik (perennializm), esasicilik (essentializm), çağdaş ve liberal olarak da ilerlemecilik (progressivizm) ve yeniden kurmacılık (reconsturctionizm) gösterilebilir. Bu görüşlerin ana hatları Tablo 5’te verilmiştir.

Tablo 5. Öğretim Programları Tasarımlarını Etkileyen Eğitim Felsefeleri

EĞİTİM

FELSEFESİ (PERENNİALİZM) DAİMİCİLİK (ESSENTİALİZM) ESASİCİLİK (PROGRESSİVİZM) İLERLEMECİLİK (RECONSTURCTİONİZM) YENİDEN KURMACILIK FELSEFİ

TABAN Realizm İdealizm Realizm Pragmatizm Pragmatizm EĞİTİMİN

AMACI

Rasyonel bir kişiyi eğitmek. Fikir üretmek.

Bireyin zeka olarak gelişmesini arttırmak. Yetenekli kişiyi eğitmek. Demokratik sosyal hayatı geliştirmek. Toplumu geliştirmek ve yeniden yapılandırmak. Değişim ve sosyal reform için eğitim. BİLGİ Geçmiş ve kalıcı çalışmalar üzerinde odaklanma. Gerçeklerin ve zamandan bağımsız bilgi üzerinde uzmanlaşma. Temel beceriler ve akademik konular, ana konularda kavram ve prensipler üzerine uzmanlaşma. Bilgi gelişme ve büyümeye yol açar, yaşayarak öğrenme süreci, aktif ve uygun öğrenmeye

odaklanma.

Toplumun sorunlarını tanıyıp iyileştirmek için ihtiyaç duyulan beceri ve konular, öğrenme aktiftir ve çağdaş ve gelecek toplumuyla ilgilidir.

EĞİTİMİN ROLÜ Öğretmen öğrencilere rasyonel düşünmede yardımcı olur. Socratik medota ve sözel ifadeye odaklanır, geneleksel değerler açık açık öğretilir.

Öğretmen kendi alanında otoritedir, geneleksel değerlerin açık açık öğretilmesi.

Öğretmen problem çözmede ve bilimsel sorgulamada rehberdir.

Öğretmen bir değişim ve reform temsilcisi olarak hareket eder, proje yöneticisi ve araştırma lideri olarak davranır, öğrencilere insanlığın yüz yüze geldiği problemlerin farkında olması konusunda yardımcı olur.

ÖĞRETİM PROGRAMININ ODAĞI

Klasik konular: edebi analiz, kalıcı müfredat.

Temel beceriler Önemli konular İngilizce fen tarih matematik. Öğrencinin ilgilerine dayalı; insan problemleri ve eylemlerini uygulanmasını kapsar bilimler arası konular aktiviteler ve projeler

Sosyal bilimler ve sosyal araştırma metodları konusuna vurgu, sosyal ekonomik ve politik problemlerin incelenmesi , ulusal ve uluslararası konular kadar mevcut ve gelecekteki eğilimler konusuna da vurgu İLGİLİ MÜFREDAT EĞİLİMLERİ Önemli kitaplar, Paideia önerisi, liberal sanatlara dönüş.

Temel konulara geri dönüş, kültürel literatür eğitimde mükemmelleşme.

Uygun müfredat, insancıl eğitim radikal okul reformu.

Uluslararası eğitim, yeniden kurmacılık, eğitim fırsatında eşitlik.

Çalışma alanımız olan öğretimin, felsefe öğretimi olması eğitim felsefesi noktasındaki tercihi zorlaştırmaktadır. Ancak bu sorunun çıkış noktası olarak Türk Milli Eğitiminin genel amaçları gözden geçirilecek olursa; eğitimin ve eğitimi etkileyen unsurların sürekli değişimi ve gelişimini göz önünde bulunduran, yeni bilgi ve değişimler ışığında çeşitli yöntemleri eğitim sistemine entegre etmeyi amaçlayan ilerlemecilik (progressivizm) akımının genelde Türk Milli Eğitimi özelde ise felsefe öğretiminin eğitim felsefesi zeminini oluşturması gerektiği düşünülebilir.

Eğitimde ilerici görüş, daimici görüşün tam aksine ve dolayısıyla insan zihninin asıl gerçekliğinin devamlılık değil, değişme olduğu ana tezinden hareket etmektedir. O halde eğitim iyi-güzel-doğruya ilişkin ezeli ve ebedi ölçülerin uygulanması olamaz. Zaten bu durum felsefenin dolayısıyla felsefe öğretiminin doğasına aykırı olması demektir. Eğitim deneyin (deneyim) sürekli yeniden inşaası olarak anlaşılmalı ve uygulanmalıdır (Arslan, 1995, s.259).

İlerlemecilik genel olarak pragmatizm tabanlı bir eğitim felsefesidir. Eğitimde aktifliği ve çocuğun ilgilerine göre hareket etmeyi amaçla, dolayısıyla öğrenci merkezlidir. Bu durum felsefenin ve felsefi bilginin özü ile paralel konumdadır. Öğretimde problem çözme yöntemini esas alan ilerlemecilik, felsefe öğretiminin bir başka ayağını desteklemektedir. Felsefede problemler ve soru sormak önemli bir basamaktır. Problem çözme kritik yapmayı, bilgiyi ve bilginin yeniden geliştirilmesini sağladığı için felsefe öğretimi açısından önemlidir. İlerlemecilik okulu, yaşama hazırlık olmaktan çok yaşamın kendisi olmalıdır ilkesini kabul eder. Öğretmenin görevinin yönetmek değil, rehberlik etmek olduğunu vurgular. Nitekim Nermi Uygur felsefe öğretiminde (1988, s.132) öğretenin, felsefe sorunlarını kesin cevaplarını bilen kişiler olmadığını vurgulamaktadır. Çünkü böylesi bir bilgi felsefede yoktur. Felsefe bir kesinsizlik, bir bitmemişlik, bir çok yönlü bakış ve araştırıştır. Kendisi yapıcı, yaratıcı bir filozof olsa bile, felsefe öğreten, öğrettiği konuların problem alanını çözmüş, kesin ve şaşmaz bir sonuca bağlayıp tükenmiş bitmiş olan bir kimse değil, mükemmel bir rehber olmak durumundadır. İlerlemecilik okulu; öğrencileri yarıştırmaktan çok işbirliğine özendiren bir kurum olarak görür. Düşünce üretiminin gerçekleşmesi gerektiği felsefe öğretiminde, tez-antitez ve sentez

üçlüsünün kullanıldığı uygar bir yaşam için grup çalışması, tartışma ortamı ve işbirliğine ihtiyaç vardır. Son olarak, ilerlemecilik demokratik eğitim ortamını benimser. Karşılıklı anlayış ve farklı sesler ancak ve ancak felsefe öğretimi ile gerçekleştirilebilir. Demokratik ortam ve felsefe öğretimi genel olarak bir eğitim sisteminin temel iki taşı, olmazsa olmazlarıdırlar. Bu nedenle öğrencilerin her derste ve branşta kendi kendilerini yönetmelerine, serbest fikir tartışması gerçekleştirmelerine, okul faaliyetlerinde ve planlamada etkin rol almalarına felsefe öğretimi ile başlamak gerekmektedir.

Özet olarak felsefe öğretiminde ilerlemecilik eğitim felsefesi anlayışının hakim olması eğitimin amacını demokratik ve sosyal yaşamı geliştirmede bulmak demektir. Eğitim ve eğitimcinin rolü ise problem çözme ve bilimsel araştırmalarda yol göstericiliktir. Bütün bunların yanında ilerlemecilik eğitim programında odak nokta olarak hümanistik eğitim ve radikal eğitim reformunu görmektedir (Demirel, 1999, s.31).

Bu bölümde özetlenen tüm felsefi görüşler aynı eğitimi istemektedir, yani eğitim sürecini geliştirmek öğrenenin başarısını arttırmak, onları daha iyi ve daha üretken yurttaşlar yetiştirmek ve toplumu geliştirmeyi arzu etmektedirler. Ancak gerçeklik, değerler ve bilgi konusundaki farklı görüşleri nedeniyle bu amaçları nasıl gerçekleştirecekleri konusunda hem fikir olmaları zordur. İhtiyacımız olan şey okullarda öğretilen felsefedir, yani politik, ekonomik olarak yararlı ve öğrencinin ve toplumun ihtiyaçlarına hizmet eden bir felsefe. Hangi nedenle olursa olsun, hangi reform adına yapılırsa yapılsın, bir felsefe üzerine ne kadar vurgu yapılacağı önemlidir. Çünkü hiçbir toplum kendisini aşırı izmlere ve politik görüşlere bağlayarak hala bir demokrasi olduğunu iddia edemez. İçinde yaşadığımız toplum türü sonuçta tanımlayıp geliştirdiğimiz felsefeden etkilenmekte ve bunu eğitim sistemine yansıtmaktadır. Öğretim programı geliştirenler, sürekli olarak öğretim programına ilişkin kararlarla karşı karşıya geleceklerini ve felsefenin bu kararları belirlemede önemli olduğuna inanmak zorundadırlar.