KARŞILAŞTIRILMASI
Avrupa’da birçok ülkede, Latin Amerika’da, Güney Asya’da ve kırktan fazla ülkede kabul edilmiş olan Anayasa Şikayeti veya Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu uygulanmaya devam etmektedir.
A. FEDERAL ALMANYA ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU YOLU
1. Genel Olarak Bireysel Başvuru Yolu
Federal Almanya, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru açısından önemli bir örnektir. Federal Almanya, Anayasa Hukukunun ve anayasa yargısının en gelişmiş olduğu ülkelerden biridir ve bireysel başvuru yolu kapsamlı şekilde uygulanmaktadır.
Almanya’daki adıyla anayasa şikayeti 1969 yılında Anayasa’nın Federal Almanya Anayasa Mahkemesi’nin yetkilerini düzenleyen 93. maddenin 1.fıkrasına eklenen 4a bendi ile uygulamaya konulmuştur.
Federal Almanya Anayasa Hukukunda da Anayasa’ya aykırı kanunlara karşı, Anayasaya aykırı olan kanunun doğrudan bireylerin haklarını ihlal etmesi ya da olumsuz etkilemesi durumunda Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunma hakkı tanınmıştır. Bir temel hakka sahip olma yeteneğine sahip olan herkes, bireysel başvuru yoluyla Federal Almanya Anayasa Mahkemesi’ne başvuru hakkına sahiptir. Öte yandan, gerçek kişilerin yanı sıra, kişi mal ve toplulukları yani tüzel kişilerde bireysel başvuru yoluna başvurabilirler92.
Anayasa’nın işlevi yalnızca temel hakların birey düzeyinde sınırlı olmayıp, objektif anayasa hukukunun korunmasına, yorumlamasına ve gelişmesine hizmet etme işlevine de sahiptir. Bireysel başvurunun objektif hukuk açısından taşıdığı bu özelliğin yanı sıra, yurttaşları Anayasa hukukunun etkili şekilde uygulanması yönünden harekete geçirmektedir93.
92 Rudolf Mellinghoff, “Federal Almanya Cumhuriyetinde Anayasa Şikayeti”, Anayasa Yargısı Dergisi, C.
26, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2009, ss. 34-36.
93 Winfried Hassemer, “Anayasa Şikayeti ve Buna İlişkin Sorunlar”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. 21, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2004, s. 164.
Federal Almanya Anayasa’sında bireysel başvuru, kamu gücü tarafından yapılan bir temel hak ihlaline karşı başvurulabilecek bir yoldur. Kamu gücü ile kastedilen, yasama, yürütme ve yargı organlarını içermektedir. Dolayısıyla başvurunun konusunu, yasama organının yaptığı kanunlar ya da diğer işlemler ile ilgili olabileceği gibi, idarenin işlemleri ve mahkeme kararları oluşturur94.
Bireysel başvuruya konu olabilecek haklar, Federal Almanya Anayasa’nın temel haklar başlıklı kısmında 1 ile 19. maddeleri, 101. maddede hak arama özgürlükleri olarak nitelendirilen kanuni hakim güvencesi, 103. maddenin 1.fıkrasında düzenlenen mahkeme önünde savunma hakkı ile 103. maddenin 2. ve 3. fıkralarında düzenlenen geçmişe etki yasağı, suç ve cezaların kanuniliği ilkesi ve aynı fiil nedeniyle iki kez cezalandırma yasağıdır.
Anayasa’nın 93. maddesinin 1. fıkrasına göre, bireysel başvuru hakkı, sadece kendine ait bir temel hakkın ihlal edilmiş olması gerekir. Yani kişinin kendisiyle alakalı olmayan bir işlem hakkında davacı konumunda olması mümkün değildir. Ayrıca temel hak ihlalinin başvuru anında mevcut olması şarttır. Son olarak başvuru sahibinin davaya sebep olan işlemle doğrudan ilgili olması şarttır95.
Bir mahkeme kararına ya da idari işleme karşı Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunma süresi bir aydır. Başvurunun gerekçeleri bu süre içerisinde kapsamlı bir şekilde Federal Anayasa Mahkemesi’ne sunulmalıdır.
Başvuru sahibi, söz konusu hak ihlalini engellemek ya da ortadan kaldırmak için öncelikle olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Bireysel başvuru yoluna gidebilmek için olağan yargı yollarının temel hak ihlalini önlemede yetersiz kalması gerekir.
2. Bireysel Başvurunun İncelenmesi
Anayasa Mahkemesi, herhangi bir genel mahkemenin kararına karşı yapılan bireysel başvuruyu önce kabul eder, sonra esas incelemede haklı bulursa, mahkeme kararını kaldırır ve yeni bir karar verilmek üzere görevli ve yetkili mahkemeye gönderir.
94 Tahsin Erdinç, “Karşılaştırmalı Olarak Türk Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı (Anayasa Şikayeti)”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y. 6, S. 20, Ocak 2015, s. 123.
95 Mellinghof, a.g.m.,ss. 35-36.
Dolayısıyla mahkemenin söz konusu başvuruyu kabul etmesi için gerekli şartların sağlanması gerekir.
Federal Almanya Mahkemesi ilk olarak bireysel başvurunun esastan incelenip incelenmeyeceğine bakar. Ön koşulları sağlamayan başvurularda esastan inceleme yapılmaz. Bu ön koşullardan ilki, başvurucunun genel ve özel dava yetkisine sahip olmasıdır. Ayrıca, başvurucunun bir temel hakkının kamu gücü tarafından ihlal edildiğini ortaya koyması gerekir. Bu koşulların yanı sıra başvuruda uyulması gereken şekle ve esasa ilişkin bazı koşullar bulunmaktadır. Bireysel başvuru yazılı ve gerekçeli olmalıdır. Davaya sebep olan kamu gücü işlem ya da eylemi ve ihlal edildiği düşünülen temel hak ya da benzeri hak başvurusu dilekçede belirtilmelidir. Söz konusu mahkeme kararı, idari işlem ya da diğer işlemlerin bir örneği dilekçe ekinde bulunmalı ya da söz konusu işlemlerin içeriği belirtilmelidir96.Ayrıca bireysel başvurunun esastan incelenmesi için öngörülen yargı yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir. Bu ön koşulları sağlayan başvurular, hakkında esastan incelemeye geçilir.
Federal Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvuru esastan incelenip kabul edilir ise, kararda hangi hükmünün hangi eylem ya da ihmal sonucunda ihlal edildiği açıkça belirtilir (FAMK, m.95/1). Bir idare ya da yargı organının kararına karşı yapılmış olan başvurunun kabul edilmesi durumunda Mahkeme bu işlemi iptal eder (FAMK. md.
95/2). Böyle bir durumda kaldırılacak karar yalnızca nihai karar değil bir anayasal hakkı zedeleyen tüm karar ve işlemlerdir.
Bir kanuna karşı yapılmış bir bireysel başvurunun kabulü söz konusu ise kanun iptal edilir. Federal Almanya Anayasa Mahkemesi kararları kesindir ve kararları, bütün federal ve eyalet anayasal organlarını ve tüm mahkemeleri bağlar niteliktedir.
Federal Almanya’da, bireysel başvuru kural olarak temsilci kullanma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak Anayasa Mahkemesi’nde duruşma yapılması halinde başvurucunun, Alman Mahkemelerinde yetkili bir avukat veya bir Alman yükseköğretim kurumunda görevli hukuk alanında çalışan bir öğretim üyesi tarafından temsil edilmesi gerekir (FAMK, m.22/1).
96 Mellinghof, a.g.m.,ss. 41-42.
B. AVUSTURYA ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU YOLU