Fazla Çalışma Ücreti Hükümlerine Aykırılık

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırk beş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek

84 _{ŞAKAR, Müjdat, İş Kanunu Yorumu, 1. Basım, Yaklaşım Yayıncılık, 2006, Ankara, s. 451} 85 _{ŞAKAR, s. 451}

44

ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde

bir kesinti olmadan kullanır.

63 üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmaların ne şekilde uygulanacağı çıkarılacak yönetmelikte gösterilir.

2.4.2.6.1. Fazla Çalışma Kavramı

4857 sayılı İş Kanununda haftalık 45 saatlik çalışma süresini aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmiş, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında kararlaştırıldığı işyerlerinde ise 45 saate kadar olan çalışmalar ‘fazla sürelerle çalışma’ olarak nitelendirilerek bunlar değişik hukuki sonuçlara bağlanmıştır. Bu yasal düzenleme karşısında, günlük normal çalışma süresinin üzerindeki bir çalışma, ancak haftalık 45 saatlik çalışma süresini aştığında fazla çalışma sayılacaktır. Yargıtayca da, bu esas belirtilerek, hesaplamanın aylık çalışma süresi üzerinden yapılamayacağına karar verilmiştir86.

86 _{ÇELİK, s. 320}

45 İş kanunu üç tür fazla çalışma öngörmüştür: Bunlardan ilki, ‘ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi nedenlerle yapılan olağan fazla çalışmalardır. İkincisi, ‘bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi halinde veya makineler ile alet edevat için hemen yapılması gereken acele işlerde yahut (deprem, su baskını, yangın gibi) zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması’ halinde yapılan zorunlu çalışmalardır. Üçüncüsü ise ‘olağanüstü’ hallerde yapılan fazla çalışmalardır. Bu çalışmalar, ‘seferberlik sırasında, memleket savunmasının ihtiyaçlarını temin etmek amacıyla’, ancak Bakanlar Kurulu kararıyla yapılabilecek fazla çalışmalardır87.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat için bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşverenler işçileri iş olduğunda, fazla çalışma ücreti ödemeden, günde 11 saate kadar çalıştırabilecekler; buna karşılık, iş olmadığı zaman ‘git evde dinlen’ diyebileceklerdir88.

2.4.2.6.2. Yaptırım

İş K. 41 de belirtilen fazla çalışmalara ilişkin ödenmemesi ve serbest zamanın 6 ay içinde kullandırılmamasını ve fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayının alınmamasını idari para cezasıyla karşılamıştır. Ancak burada dikkat çeken şey, yasanın fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışmadan değil, sadece fazla çalışmadan ve ona ait ücretin ödenmemesinden söz etmesidir. Dolayısıyla idari para cezasına tabi kılınan husus, genel olarak normali aşan çalışma ücreti değil, teknik- hukuki anlamda ‘fazla çalışma ücreti’nin ödenmemesidir89.

Para cezasını gerektiren başka bir nokta, işçinin ücret yerine serbest zamanı seçtiği hallerde azami 6 ay içerisinde bu zamanın işçiye kullandırılmamasıdır. Boş

87 _{DEMİR, s. 100}

88 _{ŞAKAR, s. 419}

46 zamanın hiç kullandırılmaması gibi, eksik kullandırılması da cezayı gerektirir.90 Fazla sürelerle çalışmanın (tıpkı ücretin ödenmemesi gibi) boş zaman olarak da karşılığının kullandırılmaması da cezadan muaftır91.

Fazla çalışma ve fazla sürelerle ilgili çalışmada, bunun ilgili işçinin onayının alınmaması cezayı gerektirir. Ancak TİS ile alınan onay TİS ile bağlı işçinin bireysel onayı yerine geçeceğinden ilgili işçinin bizzat kendisinden yazılı onay alınmadığı anlamına gelmez ve ceza uygulanmaz92.

Olağan fazla çalışmanın yıllık sınırı olan 270 saatin aşılmasıyla ilgili yaptırım, diğer fazla çalışma türleri için geçerli değildir93.

Yukarıda anılan hükümlere aykırılık halinde işveren veya işveren vekili, aykırılık yaşanan her işçi için, meydana gelen her fazla çalışmada 100 YTL idari para cezası ödeyecektir.

2.5. YILLIK ÜCRETLİ İZİN HÜKÜMLERE AYKIRILIK