Ücret ve Ücretin Ödenmesi Hükümlerine Aykırılık

Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.

(Değişik ikinci fıkra : 17/4/2008-5754/85 md.) Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir

34

banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. Çalıştırılan işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının özel olarak açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi olduğu vergi mükellefiyeti türü, işletme büyüklüğü, çalıştırdığı işçi sayısı, işyerinin bulunduğu il ve benzeri gibi unsurları dikkate alarak işverenleri veya üçüncü kişileri zorunlu tutmaya, banka hesabına yatırılacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının, brüt ya da kanuni kesintiler düşüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayacağını belirlemeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığından sorumlu Devlet Bakanlığı müştereken yetkilidir. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler.

(Ek fıkra : 17/4/2008-5754/85 md.) İşçinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakının özel olarak açılan banka hesaplarına yatırılmak suretiyle ödenmesine ilişkin diğer usûl ve esaslar anılan bakanlıklarca müştereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şekilde ücret ödemesi yapılamaz.

Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.

İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan

para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.

Meyhane ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal satan dükkan ve mağazalarda, buralarda çalışanlar hariç, ücret ödemesi yapılamaz.

35

Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi beş yıldır.

2.4.2.1.1. Ücret Kavramı

İşverenin ücret ödeme borcu, işçinin iş görme borcunun karşılığı olan asli bir borçtur. Kanunda “genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar” olarak tanımlanmıştır (İş K.md. 32/1)65.

Buna göre ücretin “bir iş karşılığı” olması temel unsurdur. Anayasamız da “ücretin emeğin karşılığı” olduğunu belirtmiştir (ANY.md. 55/1). Bu nedenle Yargıtay, “işyeri ile ilgili olmayan bir suç nedeniyle tutuklanan ve uzun süre işyerinde çalışmayan işçinin ücret talebini haklı görmediği” gibi; “sıkıyönetim komutanlığının talebi üzerine işten çıkartılan ve uzun süre sonra yeniden işe alınan işçinin boşta kaldığı süreye ilişkin toplu iş sözleşmesi zamlarıyla oluşan ücret talebini” de haklı görmemiştir. Bununla birlikte, günümüzde emeğin artık bir meta olmaktan çıkmasıyla birlikte “sosyal” bir nitelik kazandığı; “sosyal devlet” anlayışının gelişmesiyle birlikte herhangi bir iş karşılığı olmayan “hafta tatili ücreti”, “yıllık izin ücreti”, “hastalık” ve “analık” ödeneği gibi ödemelerin yasalarla kabul edildiği bilinen bir gerçektir. Bunun gibi, son yıllarda hizmet ve toplu iş sözleşmeleri ile kabul edilen “çocuk” ve “aile paraları”, “yakacak” ve “yemek” yardımları, “vasıta” ve “bayram” paraları ücreti “sosyal ücret” yapan gelişmeler arasındadır66.

2.4.2.1.2. Yaptırım

4857 sayılı İş Yasasına göre para cezasının uygulanması için, bu yasanın fiili açıkça suç sayması gerekmektedir. Ayrıca suç ve ceza içeren hükümlerle ilgili uygulamada kıyas ve kıyasa yol açacak geniş yorumlar yapılmamalıdır. Ceza hukuku açısından kıyas, bir konunun başka bir konuya aynı sayılmasıdır. 4857 sayılı İş Yasasının 102. maddesinde hafta tatili ücreti ve genel tatil ücreti ad olarak belirtilmediği gibi bu konuları düzenleyen madde numaralarına da yer verilmemiştir. Bu durumda, hafta tatili ücreti ve genel tatil günü ücreti açısından açıkça suç sayılan

65 _{DEMİR, s. 71} 66 _{DEMİR, s. 71}

36 bir fiil olmadığı ileri sürülmek suretiyle yasa koyucu tarafından ceza öngörülmediği bir görüş olarak ortaya çıkabilecektir. Söz konusu maddede, 32. maddede belirtilen ücret dışında, bu yasadan doğan ücret kavramının hafta tatili ücreti ve genel tatil ücreti anlamını taşıdığını kabul edenlere, bu tanımlamanın kıyas sayılacağı ve maddenin kıyasa yol açacak biçimde yorumlandığı görüşü iler sürülebilecektir. Bu görüşlerin kabul edilmesi olanaklı değildir. Söz konusu maddede, ücret geniş olarak tanımlanmıştır. Yasanın 32. maddesinde belirtilen ücret dışında, ayrıca bu yasadan doğan ücret tanımlamasının yapılması, 4857 sayılı yasada yer alan her tür ücretin bu madde kapsamına girdiğini göstermektedir. Hafta tatili ücreti ile genel tatil ücreti dışında kalan diğer ücretler için yasada açıkça suç tanımı yapıldığı ve ceza öngörüldüğü için bu madde içinde yer almasına gerek kalmamıştır. Yasanın 32. maddesinde belirtilene ücret dışında, bu yasadan doğan ücretin kasden ödenmemesi veya eksik ödenmesi şeklindeki düzenleme ile suç açıkça tanımlanmıştır. Bu yasadan doğan ücret denmek suretiyle, yasanın kabul ettiği ve adına ücret dediği haklar ücret kapsam içinde yer almaktadır. Ücret dışında bir ödeme ücret gibi kabul edilip ceza uygulanması yapılmadığı için kıyas veya kıyas sayılacak bir yorumdan bahsedilmesi söz konusu değildir.67

Yukarıda belirtilen nedenlerle, hafta tatili ücreti ve genel tatil ücretinin kasden ödenmemesi veya eksik ödenmesi halinde 4857 sayılı İş Yasasının 102. maddesinin (a) bendine göre işveren veya işveren vekili hakkında para cezası verileceği kabul edilmelidir68.

2.4.2.2. Asgari Ücret Hükümlerine Aykırılık