Fasıl 19: Sosyal Politika ve İstihdam

İş hukuku konusunda, AB müktesebatının iç hukuka aktarılmasına ilişkin ilerleme kaydedilmemiştir. Özellikle küçük işletmelerde ve tarım sektöründe kayıt dışı istihdamın yaygın olması, İş Kanununun etkili biçimde uygulanmasını engellemektedir. Cumhurbaşkanı’nın veto etmiş olduğu geçici istihdam bürolarına ilişkin mevzuat hâlâ kabul edilmemiştir. Türkiye, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığında, çalışma uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği uzmanları ve iş müfettişleri dahil, 1450 yeni kadro ihdas edeceğini açıklamıştır. Ancak, İş Kanunu kapsamında sosyal meselelerle ilgilenen 384 adet iş müfettişi göz önüne alındığında, İş Kanununun uygulanması için denetim kapasitesi hala yetersizdir. Çocuk işçiliği ile mücadele için gösterilen çabaların ve idari kapasitenin artırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

İş sağlığı ve güvenliği konusunda sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Kasım 2010’da Türkiye, işyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin kurulması ve işyeri hekimlerinin sorumlulukları ve mesleki nitelikleri dahil, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri alanında düzenlemeler kabul etmiştir. Yeni Borçlar Kanunu işyerinde psikolojik taciz sorununu ele almaktadır. Kanun, psikolojik taciz ile mücadele amacıyla kurumlar arası bir kurulun oluşturulmasını öngören bir Başbakanlık Genelgesi ile desteklenmektedir. İş Teftiş Kurulu dahil, ilgili kamu kurumları ve bunların bölge birimleri, iç hukuka aktarılan AB müktesebatının uygulanması ve iş sağlığı ve güvenliğinin iyileştirilmesi amacıyla uzmanlık ve eğitim almaya devam etmişlerdir. Ölümcül silikosis hastası olan işçilerin durumlarının ele alınması için yasama ve yargı ile ilgili adımlar atılmıştır. Ancak, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin Çerçeve Direktif henüz ulusal mevzuata aktarılmamıştır. Özellikle birçok ölümcül iş kazasının gerçekleştiği KOBİ’lerde mevzuatın uygulanması bir sorun olmaya devam etmekte, bu durum basının dikkatini çekmekte ve toplumun eleştirisine neden olmaktadır. İş Teftiş Kurulunun idari kapasitesi, ilave personel alınmasıyla geliştirilmiştir. Resmi istatistiklere göre, 2009’da 64.316 iş kazası gerçekleşmiş olup, bu sayı 2008 rakamlarının %12 altındadır. Ancak, kayıt dışı sektörün de dahil edilmesi durumunda, rakam çok daha yüksek olacaktır. Ayrıca, meslek hastalıklarına ilişkin raporlama, veri toplama ve teşhislerin hızlandırılmasına ve paydaşlar arasında iyi uygulamaların paylaşılması ihtiyacı bulunmaktadır.

TR

TR

Sosyal diyalog alanında sınırlı ilerlemeler kaydedilmiştir. Kamu iktisadi teşebbüslerinde çalışan sözleşmeli personelin, sendika kurma veya sendikal faaliyetlere katılmasına ilişkin yasak kaldırılmıştır. Ancak, bu personelin grev yapmalarına ilişkin yasak devam etmektedir. Bir Başbakanlık Genelgesi ile, memur sendikalarının, kamu çalışanlarının sosyal hakları ve disiplin konularını ele alan kurullara katılımına izin verilmektedir. İşçilerin haklarına ilişkin Anayasa değişiklikleri, ilgili sendika mevzuatında gerekli değişiklikler yapılmadığı için uygulamaya geçirilememiştir. Sosyal taraflar, işyeri düzeyinde örgütlenme hakkı ve toplu pazarlık barajı gibi kilit konularda mutabakata varamamışlardır. Ekonomik ve Sosyal Konsey, rapor dönemi süresince toplanmamıştır. Sosyal tarafların kapasitesinin geliştirilmesi gerekmektedir. Toplu pazarlığın dar kapsamı genişletilmemiştir.

İstihdam politikası konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Hâlâ AB ortalamasının altında olmakla birlikte, işgücü piyasası ve istihdam rakamları iyileşmiştir. Genç işsizliği çok yüksek olmaya devam etmektedir. Özellikle kadınlarda işgücüne katılma oranının düşük olması endişe nedeni olmaya devam etmektedir (Bakınız Ekonomik Kriterler).

İşsiz kişilerin işe alınması durumunda, bu işçilerin sosyal güvenlik primlerinin işverenlere düşen payı 2015 yılı sonuna kadar devlet tarafından sübvanse edilecektir. Kısa çalışma ödeneğinin uygulaması genişletilmiştir. Aktif işgücü piyasası tedbirleri için İşsizlik Sigortası Fonundan ilave kaynak tahsis edilmiştir. Bununla birlikte, bu tedbirlerin etkin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi sorun olmaya devam etmektedir. Kısmi süreli çalışan işçilere, belirli meslek gruplarına ve ayda on günden daha az süre çalışanlara işsizlik sigortasından yararlanma hakkı verilmiştir. Ancak, genel olarak, işsizlik sigortasından yararlananlarının sayısı, geçen yıla göre azalmıştır. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), halihazırda faaliyetlerini genişletmektedir ve ilave personel almıştır; ancak bu, özellikle yerel düzeyde, ihtiyaç duyulan sayıların hâlâ altındadır. İşverenler tarafından İŞKUR hizmetlerine olan talep ve işe yerleştirme oranları giderek artmaktadır. Ancak, kadınları ve gençleri hedefleyen tedbirlerin uygulanması için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. İşgücü piyasasında esneklik ve iş güvencesi konularında kamuoyundaki tartışmalar yoğunlaşmıştır.

Kayıt dışı istihdam sorunu devam etmektedir. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele Eylem Planının (2008-2010) sonuçları açıklanmamıştır. 2.750 adet yeni sosyal güvenlik müfettişi kadrosu ihdas edilmiştir. Ancak, özellikle vergi ve sosyal güvenlik yetkilileri arasında, kurumlar arası işbirliği ve veri paylaşımının hızlandırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Sosyal tarafların, kayıt dışı istihdam ile mücadelede daha etkin bir rol üstlenmeleri gerekmektedir. Türkiye’nin Ulusal İstihdam Stratejisi henüz kabul edilmemiştir. Türkiye’nin işgücü piyasası, çalışma koşulları ve çalışma ilişkileri bakımından derin biçimde bölünmüş olmaya devam etmektedir. İstihdam Politikası Öncelikleri Ortak Değerlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanması konusunda ilerleme kaydedilmemiştir.

Avrupa Sosyal Fonuna ilişkin bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programının yönetiminden sorumlu Program Otoritesi olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ilave 24 personel işe almıştır. Mevcut ve yeni katılan personelin kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik çabalar devam etmektedir. Bununla birlikte, mevcut kaynaklar kullanılarak gelecekte tahsis edilecek fonlara yönelik bir proje havuzu henüz oluşturulmamış olup, bu durum fonların kullanılamama riskini artırmaktadır. Programlara ilişkin izleme ve değerlendirmenin güçlendirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Özellikle programlara yönelik göstergelere ulaşılıp ulaşılmadığının yakından takip edilmesi gerekmektedir.

Sosyal içerme konusunda sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. Sosyal koruma, sosyal yardım, kadınlar, çocuklar, engelliler ve aile konularından sorumlu olan bazı kurumları, bu alandaki kurumsal dağınıklığın giderilmesi amacıyla birleştiren bir Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı kurulmuştur.

Ücretsiz sosyal yardım hattı, sağlanan hizmetlerin erişilebilirliğini ve hızını artırmıştır. Çocuklar

TR

TR

ve engelli kişiler için evde bakım hizmetlerinin iyileştirmesini öngören 2011-2013 dönemini kapsayan Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planı kabul edilmiştir. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) tarafından işletilen hizmet birimlerinin sayısı artmaktadır. Ancak, Kuruma ait bazı bakım merkezlerindeki koşullar endişe kaynağı olmaya devam etmektedir. Aile hekimliği sisteminde ilerleme kaydedilmiştir: Türkiye, düşük gelirli ailelerin çocuklarının ve sosyal güvenlik sistemi tarafından bakmakla yükümlü olunan kişi olarak kapsanmayan kişilerin sağlık masraflarını karşılamaya başlamıştır. Engelli kişilerin kamu kurumlarında istihdam edilmesi için kadro ile ilgili bütçe kısıtlamaların kaldırılmasının bir miktar olumlu etkisi olmuştur⁴⁵ ancak bu kişilerin kamu sektöründe ve özel sektörde istihdam edilebilirliğinin artırılması için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Sosyal hizmetler ile kamu istihdam hizmetleri arasında bağ kurmayı hedefleyen eylem planının bugüne kadar sınırlı etkisi olmuştur.

Özellikle kırsal kesimde ve çocuklar arasında yoksulluk riski altında olan nüfusun oranı çok yüksektir. Çalışan kesimde yoksulluk oranının yüksekliği endişe kaynağı olmaya devam etmektedir. Ortak Sosyal Koruma ve İçerme Belgesinin (JIM) tamamlanmasına yönelik ilerleme kaydedilmemiştir. Bu alanda hazırlıklar erken bir aşamadadır.

Sosyal koruma konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ocak 2010 ile Ocak 2011 tarihleri arasında, aktif sigortalıların sayısının 1,6 milyonun üzerinde artmasıyla sosyal güvenlik sisteminin kapsamı % 84’e yükselmiştir. Sağlık sigortasının da kapsamı genişlemiştir. Ancak, emeklilik sistemi büyük açıklar vermeye devam etmektedir; mali sürdürebilirliğin sağlanabilmesi için, kayıtlı istihdam oranlarının artırılması konusunda daha fazla çaba sarf edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Mevsimlik tarım işçilerinin durumu, belirli yerel çabaların görece olumlu etkisine karşın, bazı illerde endişe kaynağı olmaya devam etmektedir.

Ayrımcılıkla mücadele konusunda ilerleme kaydedilmemiştir. Kapsamlı bir ayrımcılıkla mücadele kanunu henüz kabul edilmemiştir.

Fırsat eşitliği konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. 2011’de kabul edilen “torba yasa”, özellikle memurlar için ebeveyn haklarına ilişkin bazı değişiklikleri içermektedir. Ancak, bu değişiklikler sonucunda memurların ebeveyn hakları iyileştirilirken, işçiler ve memurlar arasındaki fark artmıştır. Toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili AB direktiflerinin iç hukuka aktarılmasında eksiklikler mevcuttur. Türkiye, henüz istihdam ve meslek konularında erkek ve kadınlara eşit muamele edilmesi hakkındaki AB direktifinde öngörülen eşitlik kurumunu kurmamıştır. Kadınların istihdamı ve işgücüne katılım oranlarında, sırasıyla % 26,6 ve %29,8 olmak üzere, çok az bir artış olmuştur. Ancak, bunlar AB ortalamalarının çok altındadır. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu, işyerinde psikolojik taciz, kadınlara yönelik şiddet ve erken evlilikler de dahil, kadınların sorunlarına dikkat çeken birkaç rapor çıkarmıştır. Kadınların istihdamının artırılmasına ilişkin Başbakanlık genelgesinin uygulanması için daha fazla çaba sarf edilmesi gerekmektedir. Kamu idaresi, hükümet, siyasi partiler ve sendikalarda üst kademe kadrolarda yer alan kadınların sayısı ve kadınların siyasette temsili düşük olmaya devam etmektedir. Erkekler ve kadınlar arasında mesleki ayrımların ele alınmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Kadınların işgücüne katılım oranlarının artırılması ve özellikle kadınların istihdamını engelleyen kalıplaşmış yargılarla mücadele edilmesi ve makul fiyatlı çocuk bakım hizmetlerine erişimin iyileştirilmesi için daha fazla çaba sarf edilmesine ihtiyaç vardır.

Sonuç

Sosyal politika ve istihdam konularında sınırlı ilerleme kaydedilmiştir. AB müktesebatının iç hukuka aktarılması ve uygulanması için idari kapasite bazı iyileşme belirtileri göstermiştir.

Ancak, AB müktesebatına uyum hâlâ çok ileri düzeyde değildir. Sendikal haklara ilişkin Anayasa

45 Ocak 2010 ile Mayıs 2011 tarihleri arasında, engelli kamu görevlisi sayısı 14.325’ten 19.915’e yükselmiştir.

Ancak hedef, kamu çalışanlarının toplam sayısının %3’ü olan 48.549’a ulaşılmasıydı.

TR

TR

değişiklikleri, sendikal hakların AB standartlarına ve ILO sözleşmelerine uygun biçimde tam olarak verilmesini amaçlayan mevzuat değişiklikleriyle sonuçlanmamıştır. Büyük ölçekte kayıt dışı istihdamın azaltılması ve kadınların istihdam oranlarının artırılması için daha fazla çaba sarf edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. İş Kanununun kapsamı sınırlı olmaya devam etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatının uygulanmasının hızlandırılması gerekmektedir. Özellikle kırsal kesim nüfusu ve çocuklar arasında yoksulluk riski çok yüksek olmaya devam etmektedir. Bir eşitlik kurumunun oluşturulmasına yönelik mevzuat henüz kabul edilmemiştir.