Familya: STERNIDAE (Denizkırlangıcıgiller)

Şekil 3.94 : Gülen Sumru (Fotoğraf: Ümit ÖZGÜR) 6050. Sterna nilotica – Gülen Sumru - Gull-billed Tern (Şekil 3.94):

Tanımı: Tatlısuların ve bataklıkların orta büyüklükte ve açık renkli sumrusudur. Gagası kalın ve bütünüyle siyah, bacakları siyahtır. Kışın tepe kısmında siyah ince bir çizgi vardır. Bu çizgi gençlerde daha soluktur. Yazın gri, kışın ise daha beyaz görünür, siyah göz lekesi vardır. Kanat üstü gri, dış primerlerine uzanan uçları siyahımsıdır; kanat altında uca doğru uzanan çok belirgin siyahlıkta bir firar hattı bulunur. Kuyruksokumu çok açık gri ve her zaman belirgin değildir. Kuyruğu kısa, çatallı ve açık gridir. Boyu 35-38 cm, kanat açıklığı 100-115 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Sesi kahkahaya benzer. Kalın ve kapalıdır. Bataklıkkırlangıcını anımsatır. “tiririri-tyu-vek” şeklinde çeşitlenir (IUCN, 2010).

Habitatı: Deltalar, lagünler, göller, nehirler, bataklıklar ve pirinç tarlalarında yaşar ve ürer (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Tarlalarda beslendikleri görülür (Heinzel v.d., 1995).

Tehditler: Kuş gribi, botulizm, türler arası besin rekabeti ve kontaminasyon tarafından tehdit altındadırlar (IUCN, 2010).

Şekil 3.95 : Sumru (Fotoğraf: Ümit ÖZGÜR) 6150. Sterna hirundo – Sumru - Common Tern (Şekil 3.95):

Tanımı: Bölgedeki en yaygın ve bol bulunan sumrudur. Üreme giysisinde gagası parlak kırmızı, gaga ucu koyu, alt kısmı beyaz, sırtı gridir. Bu haliyle renkleri kontrast oluşturur. El telekleri koyu renkli, içtekiler yarı saydam ve beyazdır. Bu farklılık hem üstten ve hem de alttan görülebilir. Firar hattı geniş ve dağınıktır.

Üreme döneminde ve özellikle iki yaşındaki bireylerin alnı beyaz kalabilir. Üreme dönemi dışında gaga siyahtır. Sırtı kahverengiye çalan gençlerin gaga dibi ve bacakları turuncumsu, alnı beyazdır ve kanat önünde, koyu gri,kalın bir şerit bulunur. Boyu 31-35 cm, kanat açıklığı 77-98 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Uçarken uzun ve ince kanatları geriye doğru kıvrılır. Uçuş anında gövdesi, kanat hareketlerine uyumlu olarak yukarı aşağı oynar. Gagası ince ve sivri, kuyruğu çatallıdır. Havada asılı durur, başını öne eğerek balık arar. Suya dalarak yakaladığı canlı balıklarla beslenir. Sesi uzatılmış bir “kerr” şeklindedir (IUCN, 2010).

Habitatı: Deniz kıyısı, göller ve nehirlerde yuvalanır ve büyük koloniler kurarlar (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Havada asılı durur, başını öne eğerek balık arar.Suya dalarak yakaladığı canlı balıklarla beslenir (Heinzel v.d., 1995).

Tehditler: Kuş gribi, botulizm, türler arası besin rekabeti ve kontaminasyon tarafından tehdit altındadırlar. Ayrıca yuvalarının insan tarafından tahrip edilmesinden olayı da türün devamı ciddi anlamda tehlikeye girmektedir (IUCN, 2010).

6240. Sterna albifrons – Küçük Sumru - Little Tern (Şekil 3.96):

Tanımı: En küçük boylu sumrudur. Boyu ve beyaz alnıyla rahatça tanınır. Deniz ve nadiren tatlısu kıyılarının minik, hızlı ve açık renkli bir sumrusudur, alnı her zaman beyazdır. Tepesi siyah, sırtı gümüş rengi, gövdesi beyaz, kuyruğu kısa, çatallı ve beyazdır. Üstten kanat ucunda kama şeklinde siyahlık vardır. Gagası sarı, oldukça kalın ve kama şeklindedir, gaga ucu koyudur. Bacakları turuncu-sarıdır. Gencinin üst tarafı koyu çizgilidir, kanat önünde koyu renk bir çizgi vardır, gagası siyahımsıdır. Boyu 22-24 cm, kanat açıklığı 48-55 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Uçuşta çok hızlı ve ani hareket eder, çok hızlı kanat çırpar ve havada asılı kalır. Sesi kısa bir “vet”, keskin bir “kik,kik” ve “kirr-ri-hit” kalıbının oldukça hızlı bir tekrarıdır (Heinzel v.d., 1995).

Habitatı: Deniz kıyısı, göller ve nehirlerin kumlu, çakıllı sahillerinde yuvalanırlar (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Havada asılı durur, başını öne eğerek balık arar.Suya dalarak yakaladığı canlı balıklarla beslenir (Heinzel v.d., 1995).

Tehditler: Kuş gribi, botulizm, türler arası besin rekabeti ve kontaminasyon tarafından tehdit altındadırlar. Ayrıca yuvalarının insan tarafından tahrip edilmesinden olayı da türün devamı ciddi anlamda tehlikeye girmektedir. Bunlara ilaveten özellikle deniz kıyılarının endüstriye kullanımı habitat alanlarını gitgide daraltmaktadır (IUCN, 2010).

6260. Chlidonias hybrida – Bıyıklı Sumru - Whiskered Tern (Şekil 3.97):

Tanımı: Çoğu zaman normal sumru ile karıştırılır. Diğer bataklık sumrularından daha geniş kanatlı, çatalkuyruklu, uzun bacaklı ve kalın gagalıdır. Siyah tepesi ve beyaz yanaklarıyla daha çok sumruyu andırır. Ancak daha ufak ve tıknazdır. Karnı gıdısına kadar koyu renkli, kanat ve kuyruk altı beyazdır. Üreme dışı giysisinde sumruya benzer, alnı daha geniştir, siyah sürmesi ensesine doğru genişler ve tepesinin gerisinde ince siyah çizgiler vardır. Kanatları diğerlerinden açık renklidir. Yaz erişkininin bacakları ve gagası kırmızıdır. Boyu 23-25 cm, kanat açıklığı 64-68 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Üreme kolonilerinde çok seslidir. Pürüzlü ve tutuk “krrt” sesleri bolca duyulur. Alarm ötüşü bir çivinin paslı bir yüzeye sürtmesi gibi bir ses çıkarması gibidir. “Kriiiç, kriiiç “ ve bunun yanında yuvaya, ağzında yemle yaklaşırken dişi ve erkek te aynı ses olan “kriik” ya da “kiiirk” şeklinde öterler.

Bazen 3-5 km öteden duyulacak şekilde derinden, güçlü, titreşimli bir “kauu” sesi dişi ve erkeklerde aynı şekilde duyulur. (Heinzel v.d., 1995). Deniz Sumruları gibi avlanırken suya dalış yapmaz, diğer bataklık sumruları gibi genelde uçarak avlanır. Üreme döneminde bazen yırtıcı saldırılarından daha iyi korunmak için, karabaş martılarla aynı alanlarda yuvasını kurar. Genelde dağınık sayılarda olsada, özellikle kışları 60-100’lük sayılarda sayılar oluştururlar. Avlanma, dinlenme, uçuşlarda toplu şekilde davranırlar. Tek eşlilik uzun yıllar devam eder. Üreme döneminde daha küçük guruplar halinde dolaşırlar (IUCN, 2010).

Şekil 3.97 : Bıyıklı Sumru (Fotoğraf: Murat ÇALIŞKAN)

Habitatı: Kışın göller ve lagünlerde yaşarlar, üreme döneminde kalabalık koloniler şeklinde bataklık ve sazlık alanlarda kuluçkaya yatarlar. (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Çoğunlukla su üzerindeki parçacıkları alarak beslenir ama zaman zaman dalarak beslendiği de bilinmektedir. Toprakta ve suda yaşayan böcekler, örümcekler,kurbağalar,su kabukluları,küçük balıklar,sülükler, ve Odonata türleri ile beslenirler.Bulundukları kuzey Afrika ve Ortadoğu bölgelerine bağlı olarak uçan karınca, kanatlı sucul böcekler, orta boy çekirgeler ve örümcükleri de yedikleri kaydedilmiştir (IUCN, 2010).

Tehditler: Yuva predasyonu ve insanlar tarafında yuvalarından yavruların alınarak tüketim amaçlı kullanılması en büyük sorunlarıdır (IUCN, 2010).

6270. Chlidonias niger – Kara Sumru - Black Tern (Şekil 3.98):

Tanımı: Türkiye’de az sayıda kaydı olmasından dolayı gölümüz için önemli kayıtlardan biridir. Kısa koyu renk bacakları ve bir kısa, 27-28 mm ölçülen neredeyse güçlükle görülen siyah gagaları vardır. Gaga uzun, incedir. Koyu gri bir arkaları, beyaz bir alınla siyah başları, boyunları (ara sıra erişkinde griyle kaplanır) ve karınları, siyah veya siyahımsı- kahverengi başlık ve hafif bir kahverengimsi-gri 'kare' kuyrukları vardır. Yüz beyazdır. Gözün önünde büyük karanlık üç köşeli bir yama vardır ve yavrular göze çarpan bir beyaz renktir. Boyu 22-24 cm, kanat açıklığı 64-68 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Sürüler halinde dolaşırlar. Uçuş sesi tutuk bir “kik, kik” ve “kiik”, “kriu” ya da “kirr-ryevik” şeklindedir. Kur sesi ise “krii-rikrik” şeklindedir (Heinzel v.d., 1995). Yılın tamamında girişkendirler ancak beslenirken 2-20 bireylik gruplar halinde görülebilirer. Mayıs-Haziran arasında, genellikle 20 bireyden az kolonileri ile ürerler (IUCN, 2010).

Habitatı: Acı, tatlı sular, göller, deniz kıyılarında bulunurlar. Göller ve lagünlerde yaşarlar, üreme döneminde koloniler şeklinde bataklık ve sazlık alanlarda kuluçkaya yatarlar. Sığ suda yaşayan su bitkilerinin üzerinde yuva yaparlar (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Çoğunlukla su üzerindeki parçacıkları alarak beslenir ama zaman zaman dalarak beslendiği de bilinmektedir. Besinlerinin tamamını böcekler oluşturur (IUCN, 2010).

Tehditler: Yüzey sularının ötrofikasyonu sebebiyle besin bulmada karşılaştıkları güçlükler, insanlar tarafından yuvalarından yavruların alınarak tüketim amaçlı kullanılması, pestisit zehirlenmesi ve avlanma en büyük sorunlarıdır (IUCN, 2010).

3.2.8.6 Familya: STERNIDAE (Denizkırlangıcıgiller)

6280. Chlidonias leucopterus – Ak Kanatlı Sumru - White-winged Tern (Şekil 3.99): Tanımı: Üreme giysisinde erişkini beyaz kanatları, kuyruk sokumu ve kuyruğuyla tanınır. Gagası kara sumrudan daha kısa, kalın ve kızılımsı kahverengi, bacakları daha uzun ve parlak kırmızıdır. Üreme dışı giysisinde tepesinin gerisinde daha az siyah vardır. Kesik omuz çizgisi bulunmaz ve kara sumrudan daha çok bir sumruya benzerler. Gencinin koyu kahverengi sırtı, beyaz boynu ve kuyruk sokumuyla kontrast oluşturur. Kanat örtüleri kanat teleklerinden daha açık renklidir. Boyu 20-23 cm, kanat açıklığı 63-67 cm’dir (Heinzel v.d., 1995).

Davranışları: Sürüler halinde dolaşırlar. Uçuşları yavaştır. Sesi kalın, boğuk ve kapalıdır. Geçit sırasında gırtlaktan gelen bir “küek” ya da “kerrek” duyulur. Oldukça hızlı uçarlar (Heinzel v.d., 1995).

Habitatı: Zengin bitki örtüsü bulunan sığ tatlı su gölleri ve sazlıkları tercih ederler. Bataklıklarda ürerler ve kışın deniz kıyısında da görülebilirler. Beslenmek için daha çok bataklıkları tercih ederler (Swensson v.d., 2009).

Beslenme: Genellikle suda yaşayan omurgalılar, balıklar ve amfibilerle beslenir (IUCN, 2010).

Tehditler: Bilinen tek tehditi kuş gribidir ancak uzun mesafe göçmeni olduklarından diğer faktörler tarafından tehdit edilmeleri göz önüne alınarak koruma altına alınmaları gerekmektedir (IUCN, 2010).

Şekil 3.99 : Ak Kanatlı Sumru (Fotoğraf: Kenan Süleyman ÇÜNGÜR)