Faaliyetlerin Sınıflandırılması

FTM sistemini geleneksel maliyetleme sistemlerinden ayıran temel noktalardan birisi de maliyetlerin dört seviyede ele alınmasıdır (Ülker ve İskender, 2005: 200). Bu faaliyet düzeyleri aşağıdaki gibidir (Erdem, 2003: 101);

 Mamul birimleri düzeyindeki faaliyetler: Bir birim mamul üretiminin her defasında oluşan faaliyetlerdir.

 Mamul partileri düzeyindeki faaliyetler: Mamul partisinin her üretiminde gerçekleştirilen faaliyetlerdir.

 Mamul düzeyindeki faaliyetler: Her bir farklı mamulün üretimine katkıda bulunmak için gerçekleştirilen faaliyetlerdir.

 Üretim yeri düzeyindeki faaliyetler: Bir üretim yerindeki genel üretim sürecini destekleyen faaliyetlerdir.

Yukarıda bahsi geçen dört seviye, faaliyetlerin sınıflara ayrılması sonucunda oluşmaktadır. Bu aşamaya “faaliyetlerin kimlik kazandığı aşama” da denilebilmektedir. Bu dört seviyenin oluşturulmasında, gerçekleştirilen faaliyetlerin tekrar sayısı önem arz etmektedir. Örneğin birim mamul düzeyinde gerçekleşen faaliyetler her bir mamul için söz konusu iken, mamul düzeyinde gerçekleşen

faaliyetler farklı türde üretim yapıldığında söz konusu olmaktadır. Bu faaliyetlerle ilgili detaylı açıklamalar aşağıda yapılmıştır.

2.8.2.2.1. Mamul Birimleri Düzeyindeki Faaliyetler

Birim düzeyindeki faaliyetler, bazı faaliyetlerin üretilen her bir mamul birimi için gerçekleştirildiği anlayışına dayanmaktadır. Birim düzeyinde faaliyetlerden ortaya çıkan maliyetler değişken maliyetleri oluşturur. Yani üretilen ürünün miktarına paralel olarak değişiklik göstermektedir (Özer, 2004: 130). Örneğin enerji tüketimi, ürünün tüm birimlerini tamamlamak için gerekli olan makine saatlerinin bir fonksiyonudur. Aynı şekilde yapılan bakım için gerekli olan işçilik ve işletme malzemeleri de birim düzeyindeki faaliyetler olarak kabul edilmektedir. Bazı işletmeler birim düzeyindeki faaliyetleri tek bir faaliyet merkezinde toplarken, diğerleri en azından iki veya daha fazla birim düzeyinde faaliyet merkezine toplamaktadır (Kurnaz, agis, 2015).

2.8.2.2.2. Mamul Partileri Düzeyindeki Faaliyetler

Her yeni partinin üretiminde gerçekleştirilen faaliyetlerdir. Başka bir deyişle, farklı türde mamuller grup halinde üretilirken ya da farklı zamanda aynı mamul grupları müşteriye teslim edilirken yerine getirilmesi zorunlu faaliyetlerdir (Yardımcıoğlu ve Büyükşalvarcı, 2007: 146). Burada faaliyetler bir ürün ile değil, ürün grubu ile ilgilidir (Özer, 2004: 130). Mamul partileri düzeyi faaliyetlerinin maliyeti, partide üretilen birimlerin sayısından bağımsızdır (Arzova, 2002: 24). Örneğin, makine kalıplarının değiştirilmesi dikkate alınırsa yeni bir parti mamul üretimine başlamadan önce makine kalıplarının değişmesi gerekmektedir. Makine kalıpları bir defa değişir ise o parti içinde ister 1.000 birim üretilsin, ister 10.000 birim üretilsin artık yeni bir kalıp değiştirme ihtiyacı duymadan üretim yapılır (Erdem, 2003: 102). Yani hazırlıkların tanımlanabilmesi için tüketilen kaynaklar, üretilen birimlerinin miktarından etkilenmemektedir. Benzer şekilde satın alma kaynakları, işleme konulan bir satın alma siparişi için kullanılmaktadır. Ancak tüketilen kaynaklar satın alınan birimlerin toplamından bağımsızdır. Bunlara ek olarak üretim programlama ve taşıma faaliyetleri de parti düzeyinde faaliyetlere örnek olarak gösterilebilir (Altıparmak, 2011: 53).

2.8.2.2.3. Mamul Düzeyindeki Faaliyetler

Bir işletmenin ürettiği farklı türlerdeki ürünlere ilgili faaliyetlerdir. Bundan dolayı, mamul düzeyindeki faaliyetler belli bir mamulle ilgili olup farklı mamul türleriyle ilgili olmayan faaliyetlerdir (Karacan, 2000: 9). Mamul düzeyindeki faaliyetlere örnek verecek olursak; parça stoklarının korunması, tasarım değişikliği istekleri, özel test işlemleri gibi faaliyetler örnek olarak gösterilebilir (Erdem, 2003: 101). Mamul düzeyindeki faaliyetler, partilerin büyüklüğünden veya üretilen her birim mamulün sayısından bağımsızdır. Bu maliyetler bir zaman sürecinde hiç mamul üretilmemiş veya satılmamış olsa dahi oluşabilmektedir (Altıparmak, 2011: 53).

Mamul düzeyindeki faaliyetler, işletmede üretilen mamul çeşidinin sayısına bağlı olarak farklılık göstermektedir. Bundan dolayı mamul yelpazesi geniş olan işletmelerde, mamul düzeyindeki faaliyetler de fazla olacaktır. Bunlarla ilgili maliyetler, tek tek mamullere yüklenmektedir. Ancak maliyetler, üretilen her bir mamulün miktarından veya parti sayısından etkilenmemektedir. Çaba sarf etmeden belirlenebilen her bir mamul düzeyindeki faaliyet için ayrı bir faaliyet merkezi oluşturulmalıdır (Kurnaz, agis, 2015).

2.7.2.2.4. Üretim Düzeyindeki Faaliyetler

Üretim düzeyindeki faaliyetler, üretim sürecinin sürekliliğini sağlamak için yerine getirilen faaliyetlerdir (Özer, 2004: 131). Üretim yeri kiraları, amortismanları, bakımı, yönetimi, sigortaları, vergileri, sosyal tesis maliyetleri gibi maliyetler üretim düzeyi faaliyetlere örnek olarak verilebilir (Çetin, 2006: 38). Bu tür faaliyetler sonucu oluşan ve üretim faaliyetlerinin karşılanması için katlanılan maliyetler ise, üretim düzeyi maliyetleri olarak tanımlanır. Bu tür maliyetler belirli bir mamul veya mamul grubuyla doğrudan ilişkilendirilemediği için hem geleneksel, hem de FTM sisteminde sabit maliyetler olarak kabul edilmektedirler. Üretim düzeyindeki faaliyetlerin tükettiği kaynakların maliyetlerinin tüm ürünlere yüklenmesi gerekmektedir (Aydın, 2011: 34).

Tablo 4. Faaliyet Düzeyleri İtibariyle Faaliyet Merkezleri ve Faaliyet Etkenleri Mamul Birimleri Düzeyindeki Faaliyetler

Faaliyet Merkezlerine Örnekler:

 Makine bağlantılı faaliyetler  İşçilik bağlantılı faaliyetler Makine Etkenlerine Örnekler:

 Makine saatleri  Birim çıktı sayısı

Mamul Partileri Düzeyindeki Faaliyetler

Faaliyet Merkezlerine Örnekler:

Satın alma siparişleri Üretim emirleri Malzeme taşıma

Makinelerin işe hazırlanması  Kalite muayeneleri

Maliyet Etkenlerine Örnekler

Satın alma sipariş sayısı

Teslim alma makbuzlarının sayısı Taşınan malzemelerin kilogramı İşi hazırlama sayısı

İş hazırlama süreleri  Muayene sayısı  Muayene saatleri Mamul Düzeyindeki Faaliyetler Faaliyet Merkezlerine Örnekler:

 Mamul testleri Parça stok yönetimi Mamul tasarımı Maliyet Etkenlerine Örnekler:

Test sayısı  Test saatleri

Parça türleri tasarım saatleri Tasarım değişiklik sayısı Üretim Düzeyindeki Faaliyetler

Faaliyet Merkezlerin Örnekler:

 Genel Fabrika

Üretim yeri kullanımı Personel yönetimi ve eğitimi Maliyet Etkenlerine Örnekler:

 Makine saatleri İşçilik saatleri Çalışma sayısı Eğitim saatleri

Kaynak : GÜZELDERE, T. A., Üretim İşletmelerinde Faaliyet Tabanlı

Maliyetleme Yaklaşımı, ve Bir Uygulama, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezsi, İstanbul, 2007: 72.