Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin Uygulama A ş amaları

FTM sisteminin uygulama aşamalarından önce FTM’ nin maliyet dağıtımından bahsetmek gerekirse iki aşamada gerçekleştirdiğini söyleyen Garrison’ a göre; “birinci aşamada maliyetler faaliyetlere (maliyet havuzlarına) dağıtılır. İkinci aşamada ise, maliyet havuzlarında toplanan bu maliyetler maliyet taşıyıcıları aracılığıyla ürünlere dağıtılır” (Garrison, 1994:190, aktaran; Can, 2004: 132).

Faaliyete dayalı maliyetlemenin uygulama aşamaları genel olarak beş aşamadan oluşmaktadır :

Faaliyetlerin belirlenmesi,

Faaliyetlerin gruplandırılması,

Genel üretim giderlerinin faaliyetlere göre yeniden dağıtımı,

Maliyetlerin ürünlere aktarımı için uygun maliyet etkenlerinin seçimi,

Faaliyet maliyetlerinin ürünlere yüklenmesi,

olarak sıralanabilir.

a) Faaliyetlerin Belirlenmesi: FTM’nin uygulanmasında ilk aşama işletmede yürütülen faaliyetlerin ayrıntılı şekilde analiz edilmesidir. Bu aşamanın doğru

şekilde yapılması maliyetleme başta olmak üzere diğer faaliyet tabanlı yaklaşımların amaçlarına ulaşması bakımından önem arz etmektedir. İşletme bu aşamada organizasyon şemasını esas almak suretiyle her departmanın kendi iş akışı temelinde faaliyetlerini belirlemelidir. Bu faaliyetler, hammadde ve

41

malzeme satın alma, üretim planlaması, kalite kontrol, malzeme hareketleri, makine ayarlama, ürün geliştirme, Ar-Ge, satış sonrası destek faaliyetleri gibi maliyetler açısından ürünler arasında farklılık yaratacak faaliyetlerdir (Öker, 2003: 37).

Faaliyetlerin belirlenebilmesi için faaliyet bilgileri toplanmalıdır. Bu bilgiler yapılan işlerin ve bu işleri yapmak için katlanılan maliyetlerin daha kolay anlaşılmasını sağlar. Faaliyet bilgileri faaliyetlerin kaynak tüketimlerini, ilgili maliyetlerini, dağıtım anahtarlarını ve aynı zamanda hangi faaliyetlerin yapıldığı, hangi kaynakları nasıl tükettikleri, niçin ihtiyaç duyulduğu gibi bilgileri içerir. Bu amaçla yöneticilere ve çalışanlara aşağıdaki benzer sorular sorulabilir (E. J. Blocher ve Diğerleri, 2002: 110):

Hangi çalışmaları veya faaliyetleri yapıyorsunuz?

Bu faaliyetleri ne kadar zamanda gerçekleştiriyorsunuz?

Bu faaliyetler için gerekli olan kaynaklar nelerdir?

Hangi veriler faaliyetlerin performansını en iyi şekilde yansıtır?

Organizasyon için faaliyetin değeri nedir? gibi…

Faaliyetler ürünler tarafından sadece birim bazda değil çeşitli seviyelerde tüketilmektedir. Bu açıdan faaliyetler çeşitli seviyelerde gruplandırılmaktadır. Maliyet hiyerarşisi olarak tanımlanan sınıflandırmaya göre faaliyetler daha önce de ifade ettiğimiz gibi 4 ana gruba ayrılmaktadır (Öker, 2003-38).

Birim Düzeyindeki Faaliyetler: Bu faaliyetler üretilen her birim veya verilen her bir hizmet için tekrarlanan faaliyetlerdir. Bu faaliyetler üretim hacmiyle doğru orantılıdır. Birim düzeyindeki faaliyetlerde üretim adedi arttıkça faaliyetlerde aynı oranda artar.

Parti Düzeyindeki Faaliyetler: İşletmeler genellikle üretim planlama bölümünün hazırladığı üretim miktarlarına ve çeşitlerine göre faaliyette bulunurlar. Sürekli üretim tarzında üretim yapmayan işletmeler ürünlerini partiler halinde üretirler. Bazı üretim dışı faaliyetler de yine belli bir ürün grubu için ve belli bir parti için yapılıyor olabilir. Bu durumda yapılan faaliyet birim seviyesinde değil parti seviyesinde yapılıyor demektir. Maliyetler parti seviyesinde hesaplanır ve ürünün bu faaliyeti kullanımına göre maliyetlendirme yapılır.

42

Ürün Düzeyindeki Faaliyetler: Belli bir ürün çeşidi ile ilgili olarak yapılan faaliyetlerdir. Bu faaliyetler ürün bazında gerçekleşen mühendislik, araş tırma-geliştirme faaliyetleri örnek olarak verilebilir. Müşteri bazında istenen ürüne özel şartnameler, testler veya teknik destek faaliyetleri de müşteri düzeyindeki faaliyetler olarak bu faaliyet grubuna eklenebilir.

Tesis Düzeyindeki Faaliyetler: Herhangi bir ürüne veya müşteri grubuna göre ayrıştırılamayan ama üretimin sürekliliğini sağlamak için yapılan faaliyetler bu faaliyet grubu içinde yer alırlar. Bina kira ve sigortası, güvenlik, spor sahaları, kreş, kafeterya gibi ortak kullanım alanları ile ilgili faaliyetler tesis düzeyindeki faaliyetler olarak sıralanabilir. Bu faaliyetlerle ilgili maliyetler ürünlere geleneksel maliyet sisteminde olduğu gibi yüklenir.

b) Faaliyetlerin Gruplandırılması: Belirlenen faaliyetler eğer ortak özellikler gösteriyorlarsa bu faaliyetlerin gruplandırılması veya faaliyet havuzlarının oluşturulması yoluna gidilir. Faaliyetler gruplandırılırken de iki noktaya dikkat edilmelidir. Birincisi ortak havuza atılacak faaliyetlerin her biri belli bir ürün grubu tarafından kullanılıyor olmalıdır. Örneğin, kalite-kontrol bölümündeki mühendislerin maaşları, bu bölümde kullanılan bilgisayar yazılım paketleri için yapılan harcamalar, bu bölümde kullanılan malzeme giderleri gibi unsurlar birleştirilerek mühendislik faaliyetleri havuzunu oluşturabilirler. Çünkü bu giderler belli bir faaliyetin sürdürülebilmesi için o süreç içinde kullanılan destek faaliyetleridir.

Dikkat edilmesi gereken ikinci nokta ise faaliyetlerin aynı maliyet etkenini kullanıp kullanmadığıdır. Mühendislik bölümü, işletmenin ürettiği ürüne maliyet aktarımını ürüne harcadığı süreye göre yapıyorsa ve tüm mühendislik giderleri için ortak maliyet etkeni mühendislik süresi ise bütün mühendislik faaliyetlerinin gruplandırılmasında bir sakınca yoktur. Farklı anahtarlar kullanılarak yükleme yapılması durumunda bu faaliyetlerin ve onlara ait maliyetlerin aynı havuzda biriktirilmesi mümkün değildir.

c) Maliyetlerin Faaliyetlere Dağıtımı: Kaynak maliyet etkenleri, faaliyetlere kaynak maliyetlerinin dağıtımında kullanılır. Burada önemli olan: neden sonuç ilişkisine sahip iyi bir kaynak maliyet etkeninin seçilmesidir. Kaynak maliyetleri: faaliyetlere ya direkt olarak ya da hesaplanarak dağıtılır. Direkt dağıtımda; kaynakların faaliyetler tarafından gerçek kullanımının hesaplanması gerekir.

43

Direkt dağıtım olmadığı takdirde, bölüm yöneticileri her bir tanımlanmış

faaliyetin harcadığı zamanı veya çabayı hesaplamaya çalışır (Köse, 2005: 131).

d) Maliyet Etkenlerinin Seçimi: Maliyet etkeni kavramı (Cost Driver), maliyet muhasebesi literatürüne Faaliyet Tabanlı Maliyetleme sistemi ile birlikte girmiş

olan yeni bir kavramdır. İlk defa Cooper tarafından geleneksel sistemdeki dağıtım anahtarı yerine kullanılan bu kavram, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme sisteminin anlaşılması ve geleneksel sistemden farkının ortaya konması açısından önem arz etmektedir (Doğan, 1996: 215).

Maliyet etkeni, bir faaliyeti icra etmek için ihtiyaç duyulan çaba ya da iş yükünü belirleyen faktörlere verilen isimdir. İşin sürdürülmesi için ne kadar çaba harcanması gerektiğini ortaya koymaktadır (Arzova, 2002: 26).

e) Faaliyet Maliyetlerinin Ürünlere Yüklenmesi: Faaliyet merkezleri için uygun maliyet etkenleri belirlendikten sonra, her ürün grubunun bu maliyet etkenlerini kullanma miktarına göre faaliyetlerde toplanmış maliyetler ürün grubuna aktarılır. Ürün grubuna aktarılan maliyetler seçilen maliyet etkenleri vasıtasıyla yapıldığından; seçilen maliyet etkeninin, maliyetlemenin yapıldığı döneme ait kesin toplam miktarının bilinmesi ve her mamulün kullandığı toplam maliyet etkeninin miktar olarak belirlenmesi gerekir.