Bu araştırmanın çalışma evrenini, 2012–2013 eğitim-öğretim yılında Konya Büyükşehir Belediyesi sınırları içindeki merkez ilçelerde 295 resmi ilk ve ortaokullarda görev yapan 7,371 öğretmen oluşturmaktadır. Konya’da 2012-2013 öğretim yılında merkez ilçelerde 7,371 öğretmen görev yapmaktadır.
Örneklem:
Araştırmanın örneklemini 2012–2013 eğitim-öğretim yılında Konya ili Büyükşehir belediyesi sınırları içerisindeki Meram, Selçuklu ve Karatay ilçelerinde görev yapan 485 öğretmen oluşturmuştur.
Araştırmanın örneklemi, tabakalı örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Tabakalı örnekleme, evrendeki alt grupların belirlenip bunların evren büyüklüğü içindeki oranlarıyla örneklemde temsil edilmelerini sağlamayı amaçlayan bir örnekleme yöntemidir (Büyüköztürk, 2010). Bu örneklemin yapılabilmesi için öncelikle araştırmanın problemi üzerinde etkili olabileceği düşünülen bir değişkene göre evren içinde homojen alt gruplar (tabakalar) belirlenmiş, daha sonra her bir tabaka, alt evren için liste oluşturulacak, her bir tabaka için belirlenen örneklem büyüklüğü kadar birim basit seçkisiz örnekleme yöntemiyle ayrı ayrı seçilmiştir.
Araştırma sürecinde elde edilen demografik verilere göre örneklem grubunu oluşturan öğretmenlerin cinsiyet, medeni durum, yaş, eğitim durumu, mesleki kıdem, okul türü ve kurumdaki görevleri değişkenlerine ait dağılımlara aşağıda yer verilmiştir.
Tablo 3.1. Öğretmenlerinin Demografik Özelliklerine İlişkin Frekans ve Yüzde Dağılımları
Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet dağılımını incelediğimizde grubun %51,1’ini kadınlar, grubun %48,9’unu da erkekler oluşturmaktadır.
Tablodaki verilere göre öğretmenlerin yaş dağılımına bakacak olursak grubun %35,3’ünü 30 yaş ve daha altındaki öğretmenler, %36,1’ini 31–40 yaş arasındaki öğretmenler, grubun %17,9’unu 41–50 yaş arsındaki öğretmenler, grubun %8,2’sini 51-60 yaş arsındaki öğretmenler ve grubun %2,5’ini de 60 yaş ve üzerindeki öğretmenler oluşturmaktadır. DEĞİŞKEN N % Cinsiyet Kadın 248 51,1 Erkek 237 48,9 Toplam 485 100,0 Yaş 30 yaş ve daha az 171 35,3 31–40 yaş 175 36,1 41–50 yaş 87 17,9 51–60 yaş 40 8,2 60 ve üzeri 12 2,5 Toplam 485 100,0 Medeni Durum Evli 327 67,4 Bekar 158 32,6 Toplam 485 100,0 Eğitim Durumu Ön Lisans - - Lisans 435 89,7 Yüksek Lisans 50 10,3 Toplam 485 100,0 Mesleki Kıdem
5 yıl ve daha fazla 135 27,8
6–10 yıl 106 21,9 11–15 yıl 105 21,6 16–20 yıl 83 17,1 21 ve üzeri 56 11,5 Toplam 485 100,0 Okul Türü İlkokul 254 52,4 Ortaokul 179 36,9
İmam Hatip Orta Okulu 52 10,7
Toplam 485 100,0
Kurumdaki Görevi
Sınıf Öğretmeni 234 48,2
Branş Öğretmeni 251 51,8
Öğretmenlerin medeni durum dağılımını incelediğimizde grubun %67,4’ünü evli öğretmenler ve grubun %32,6’sını da bekar öğretmenler oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin eğitim durumu dağılımına baktığımızda grubun %89,7’si Lisans mezunu, grubun %10,3’ü de Yüksek Lisans mezunu öğretmenlerden oluşmaktadır. Gruptaki yüzdelik dağılıma baktığımızda ön lisans mezunu öğretmen yer almamaktadır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki kıdem dağılımını incelendiğinde grubun %27,8’ini 5 yıl ve daha fazla kıdeme sahip öğretmenler, %21,9’unu 6–10 yıl arasında kıdeme sahip öğretmenler, grubun %21,6’sını 11–15 yıl arasında kıdeme sahip öğretmenler, grubun %17,1’ini 16–20 yıl arasında kıdeme sahip öğretmenler ve grubun %11,5’ini de 21 ve üzerinde kıdeme sahip öğretmenler oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin okul türü dağılımını incelediğimizde grubun %52,4’ü ilkokul, grubun %36,9’u ortaokul ve grubun %10,7’si de imam hatip ortaokulunda görev yapmaktadır.
Son olarak öğretmenlerin görev dağılımına bakılırsa grubun %48,2’si sınıf öğretmeni ve grubun %51,8’i de branş öğretmenlerinden oluşmaktadır.
3.3. Veri Toplama Araçları
Araştırmada alt problemlerin çözümüne ilişkin veriler, eş zamanlı olarak öğretmenlere uygulanan iki farklı test ve ölçek ile toplanmıştır. Uygulama safhasında, Prof. Dr. Hasan Bacanlı ve arkadaşları (2007) tarafından geliştirilen SDKT (Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi) ve Paul S. Spector (1985) tarafından geliştirilen ve Türkçeye uyarlanan İş Doyumu Ölçeği (Ek-1) kullanılmıştır. İş Doyumu Ölçeği Güllü (2009) tarafından Türkçe’ye çevrilmiş, dil uzmanı ve alan uzmanlarına kontrol ettirilmiştir. SDKT için Prof. Dr. Hasan BACANLI’dan kullanım izni alınmış (Ek-2), İş Doyumu Ölçeği için ise ölçeği Türkçe’ye çeviren Esma Güllü’den izin alınmıştır (Ek-3). Ölçekleri uygulamak için gerekli izinler alınmıştır (Ek- 4)
3.3.1. Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT)
Türkiye’de Costa ve McCrae (1987) tarafından geliştirilen ve Türkçe’ye uyarlaması yapılan (Gülgöz, 2002) NEO-PI-R ile Somer ve arkadaşları (2000) tarafından geliştirilen Beş Faktör Kişilik Envanteri (5FKE)’nin dışında patolojik
olmayan bireylerin kişilik yapılarını ölçebilecek kişilik testi bulunmamaktadır (Bacanlı ve ark, 2009).
Bacanlı ve arkadaşları kişilik araştırmalarında kullanılmak üzere pratik, ekonomik ve katılımcılar tarafından kısa sürede cevaplanabilecek Büyük Beşli Kuramını temel alarak bir ölçme aracı geliştirmişlerdir. Ölçme aracında Türkçe’de kişilik özelliklerini tanımlayan birbirine zıt sıfat çiftlerinden yararlanılmıştır.
Ölçekte kuramsal olarak tanımlana beş kişilik boyutunu temsil edebilecek 40 sıfat çifti bulunmaktadır. Bu sıfatlar 1-7 arasında derecelendirilen likert tipi bir ölçekle ölçülmektedir. Ölçeğin uygulanacağı kişiler 1-7 arasında her iki uçta yer alan sıfattan hangisine daha yakın görünüyorsa ilgili boşlukları işaretleyeceklerdir.
SDKT, kişiliğin beş boyutundan (Duygusal Dengesizlik/Nevrotizm, Dışadönüklük, Deneyime Açıklık, Yumuşak Başlılık, Sorumluluk) oluşmaktadır. Duygusal Dengesizlik/Nevrotizm boyutunu belirleyen 7, Dışadönüklük boyutunu belirleyen 9, Deneyime Açıklık boyutunu belirleyen 8, Yumuşak Başlılık boyutunu belirleyen 9, Sorumluluk boyutunu belirleyen 7 olmak üzere toplam 40 maddeden oluşmaktadır. Maddelerin boyutlara göre dağılımı Tablo 3.2.’te verilmiştir.
SDKT maddeleri; Sağdan sola Çok Uygun (7), Oldukça Uygun (6), Biraz Uygun(5), Ne Uygun Ne Uygun Değil (4) ve devamında soldan sağa Çok Uygun (1), Oldukça Uygun (2), Biraz Uygun(3) şeklinde likert tipinde oluşturulmuştur. Bu teste ilişkin bilgiler Tablo 3.3.’te sunulmuştur.
Tablo 3.2. Kişilik Özellikleri ve Alt Boyutları
BOYUTLARI MADDE NO KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Duygusal Dengesizlik/Nevrotizm 1,6,11,16,21,26,31 Dışadönüklük 2,7,12,17,22,27,32,37,39 Deneyime Açıklık 3,8,13,18,23,28,33,36 Yumuşak Başlılık 4,9,14,19,24,29,34,38,40 Sorumluluk 5,10,15,20,25,30,35
Kişilik Özellikleri Testi ile ilgili, yanıt formundaki yedili derecelendirme ve puanlaması ise şöyledir:
Tablo 3.3. Sıfatlara Dayalı Kişilik Özellikleri Testi ve Puanlama Sınırları Sıfatlara Dayalı Kişilik
Özellikleri Ölçeği (sağdan sola) Sınırı Çok Uygun (7) 1,00 – 1,85 Oldukça Uygun (6) 1,86 – 2,71 Biraz Uygun (5) 2,72 – 3,57
Ne Uygun Ne Uygun Değil (4) 3,58 – 4,43
Biraz Uygun (3) 4,44 – 5,29
Oldukça Uygun (2) 5,30 – 6,15
Çok Uygun (1) 6,16 – 7,00
Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi, geçerlik ve güvenirlik çalışması kapsamında Bacanlı ve arkadaşları (2007), tarafından 285 üniversite öğrencisi ile çalışma yapılmış; katılımcılardan elde edilen veriler üzerinde aracın iç tutarlık katsayıları hesaplanmış ve 90 katılımcıya ise iki hafta arayla SDKT uygulanmıştır. SDKT’nin boyutlarının iç tutarlık kat sayılarının 0.73 ile 0.89 aralığında değiştiği görülmüştür. Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi için güvenirlik analizi araştırmacı tarafından tekrar edilmiş ve araştırmaya katılan öğretmenlerin SDKT’ne verdiği cevaplar doğrultusunda güvenirlik katsayısı Cronbach Alfa= 0.91 olarak bulunmuştur. Bu bulgular ışığında SDKT’nin yüksek düzeyde güvenilir olduğu ortaya çıkmıştır.
3.3.2. İş Doyumu Ölçeği
Paul S. Spector (1985) tarafından geliştirilen İş Doyumu Ölçeği (Job Satisfaction Survey- JSS), işgörenlerin işi ve işin farklı yönleri hakkındaki tutumlarını değerlendirmek için geliştirilmiştir ve 17’si olumlu, 19’u olumsuz toplam 36 ifadeden oluşmaktadır. Ölçek; ücret, yükselme olanakları, yönetim ve denetim, ek imkanlar, şartlı ödüller, çalışma koşulları, çalışma arkadaşları, işin niteliği ve iletişim olmak üzere 9 boyuttan meydana gelmektedir. Ölçekteki olumsuz maddeler analiz sırasında tersten kodlanarak işleme alınmıştır. Her boyut 4 madde ile değerlendirilmekte olup maddelere verilen cevaplar “kesinlikle katılıyorum” dan “kesinlikle katılmıyorum” a doğru 5 seçenekten oluşmaktadır. Boyutlar ve boyutlara ilişkin madde numaraları Tablo 3.4’te verilmiştir.
Tablo 3.4. İş Doyumu ve Alt Boyutları BOYUTLARI MADDE NO İŞ DOYUMU Ücret 1, 10, 19, 28 Yükselme Olanakları 2, 11, 20, 33 Yönetim ve Denetim 3, 12, 21, 30 Ek İmkânlar 4, 13, 22, 29 Şartlı Ödüller 5, 14, 23, 32 Çalışma Koşulları 6, 15, 24, 31 Çalışma Arkadaşları 7, 16, 25, 34 İşin Niteliği 8, 17, 27, 35 İletişim 9, 18, 26, 36
İş doyumu Ölçeği ile ilgili, yanıt formundaki beşli derecelendirme ve puanlaması şöyledir:
Tablo 3.5. İş Doyumu Ölçeği Puanlama Sınırları
İş Doyumu Ölçeği Sınırı
Hiç Katılmıyorum (1) 1,00-1,79
Az Katılıyorum (2) 1,80-2,59
Orta Derecede Katılıyorum (3) 2,60-3,39
Çok Katılıyorum (4) 3,40-4,19
Tamamen Katılıyorum (5) 4,20-5,00
Ölçek, geçerlik ve güvenirlik çalışması kapsamında Güllü (2009), tarafından 197 kişilik öğretmen grubuna uygulanmıştır. İş Doyumu Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmasında ölçekte yer alan maddelerin güvenirlik katsayısı Cronbach Alfa= 0.73 olarak bulunmuştur. İş Doyumu Ölçeği için güvenirlik analizi araştırmacı tarafından tekrar edilmiş ve araştırmaya katılan öğretmenlerin İş Doyumu Ölçeği’ne verdiği cevaplar doğrultusunda güvenirlik katsayısı Cronbach Alfa= 0.71 olarak bulunmuştur. Bu bulgular ışığında İş Doyumu Ölçeğinin oldukça güvenilir olduğu ortaya çıkmıştır.
3.3.3. Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından oluşturulan Kişisel Bilgi Formu öğretmenlerden cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, mesleki kıdem, okul türü ve görevleri hakkında bilgi toplamak üzere geliştirilmiştir.
3.4. Verilerin Toplanması
Kullanılacak ölçme aracı yeterli sayıda çoğaltılıp gerekli izinler alınmıştır (Ek-4). Araştırmada kullanılan ölçme aracı 2012–2013 eğitim-öğretim yılı Mart- Nisan ayları içerisinde uygulanmıştır. Uygulamalar, örneklem listesi doğrultusunda her bir okulda araştırmacı tarafından yapılmış, uygulamaya katılan öğretmenlerle görüşülerek ölçek hakkında bilgi verilmiştir.