Ev Kadınların Siyasal Davranışları

Tekeli’nin 96 köy üzerinde yaptığı alan araştırması sonucunda kadınlar siyasal parti tercihini yaparken erkeklerden daha çok dinin etkisinde kaldıkları ortaya

259 _{TEKELİ, Kadınlar İçin Yazılar, s. 205-206.}

260 _{Emel DOĞRAMACI, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Kültür}

Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1992, s. 115.

261 _{KORAY, Türkiye’de Kadınlar, s. 27-28.}

262 _{Leyla KIRKPINAR, “Türkiye’deki Toplumsal Değişme Sürecinde Kadın” 75 Yılda Kadınlar ve} Erkekler, Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, s. 27.

72 çıkmıştır.263 1973 genel seçimleri sonucunda köylü kadınların erkeklerden farklı olarak dini parti MSP ve bağımsız adayları daha çok desteklediği saptanmıştır. Kadınların erkeklerden daha çok dinin etkisinde kaldıkları ve kadınların parti programlarından çok adayların kişiliğinden etkilenmeye daha açık oldukları saptanmıştır.264

Partilerin kadın kolları çalışması 1954 yılında İstanbul’da CHP başlatmışsa da yaygınlaşması 1960 sonrasındadır.265 1960 sonrasında ağırlıklı olarak CHP kadın kolları kurulmuş ve büyükşehirlerde kadınların siyasete ilgisinin artmasını sağlamıştır. 1970’lerde kadın kolları kadının siyasete aktif ve etkin katılmasını sağlamayı amaçlayan kadın kollarının dezavantajı ise kadınların kadınca görevlerle sınırlı kalmalarıdır. Kadın kollarının en önemli işlevi arasında parti için oy toplamak amacıyla evden eve propaganda yapmak, balo, çay vb. para getirici organizasyonları sayılabilir. Kadın kollarının oy toplama görevinin üstüne çıkması, temsilci konumuna gelmesi ve parti yönetiminde görev alması çok zordu.266 Anavatan partisi başkanının karısı Semra Özal tarafından kurulan Türk Kadınını Tanıtma Vakfı, kendi siyasi görüşü ile uyumlu bir kadın örgütüydü. Dernek kadınların kamusal yaşamını yarı zamanlı ve aile hayatıyla uyumlu olmasına özen gösterilmesini sağladı.267

1990’lardan sonra siyasal partiler kadınları henüz seçilebilir konumunda görmeseler de seçmen olarak hedef kitle konumuna gelmişler, kadının seçmen olarak önemini anlamaya başladılar.268 Ülkemizde bunun en önemli örneği partilerin kadın kollarına önem vermeleri, Refah Partisinin hanım komisyonunun seçmen ve oy toplama konusundaki başarısını gösterebiliriz.

Yeşim Arat’ın 1998 yılında RP Hanım komisyonuna üye kadınlarla yaptığı alan araştırmasında Hanım komisyonlarının geleneksel değer kalıplarını kullanarak kadınların siyasallaşmasını araştırmıştır. Kadınlar geleneksel dayanışma biçimlerini toplumsal alandan siyasal alana taşıyarak, kadınların RP için çalışmasını sağlamışlardır. RP programında kadına özel bir yer vermemiş olmasına rağmen Türkiye genelinde bir kadın kolu oluşturmuştur. İstanbul İl teşkilatı 1990 yılı çalışma

263 _{TEKELİ, Kadınlar İçin Yazılar, s. 90.} 264 _{TEKELİ, Kadınlar İçin Yazılar, s. 90-91.}

265 _{AYATA, “Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı”, s. 302.}

266 _{AYATA, “Türkiye’de Kadının Siyasete Katılma Sürecinde Değişmeler”, s. 42.} 267 _{AYATA, “Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı”, s. 303-304.}

73 programında “hanımlara yönelik çalışmalarımızın yetersizliği tüm teşkilat mensupları tarafından kabul edilmekte acilen çözülmesi ve organize edilmesi gereken çalışmaların başında gelmektedir” denilerek konuya dikkat çekilmektedir. Daha sonraki yıllarda hanım komisyonlarının hedefleri saptanmıştır. Hedefleri, kadın sorunları ile ilgili il ve ilçelerde seminer, konferans, panel, sempozyum vb. organizasyonlar düzenlemek, kadın sorunları çözmek için partinin görüşüne uygun tezler hazırlamak, partinin üye sayısının arttırılmasını sağlamak, kadınlara yönelik kermes, gün, tiyatro gibi çalışmalar yapmak, kadınları partinin tanıtma çalışmalarında görev almalarını sağlamaktır. 1997 yılı İstanbul İli Hanım Komisyonu raporuna göre toplam 863 mahallenin 805’inde teşkilatlanılmış, partiye kayıtlı üyelerin 3/1’den fazlasını kadınlar oluşturuyordu. 1995-97 yılları arasında kadın üye sayısı 158.287’den 377.888 kişiye yükselmiştir. Kadınlar çalışmalarını büyük bir özveri ile yerine getiriyorlardı. Partinin tanıtılması için sohbetler, kapalı salon toplantıları, anma günleri, seminerlerle parti tanıtılmaya çalışılıyordu. Kadınlarla birebir ilişki kurma ve bunu devam ettirme, her türlü ziyaretler, bayramlaşma, sevinçli ve kederli günlerde ziyaretlerde bulunma, kişilerin sorunları ile ilgilenme, her türlü siyasi ve sosyal faaliyetleri takip etmek hanım komisyonu tarafından yerine getiriliyordu. Hanım komisyonları parti için çalışmalarını “Allah Rızası” için yaptıklarını söyleyerek, dini inançlarının siyasal faaliyetleri yerine getirmelerinde etkin bir araç olduğunu belirtmişlerdir. Kadınlar, siyasi deneyimlerinden ve çalışmalarından büyük bir mutluluk duyduklarını belirterek partide çalışmanın kendilerini eğittiğini, değişik insanlarla tanıştıklarını, bir kimlik kazanmalarını sağladığını söylemişlerdir. Allah rızası için çalışmanın dini boyutunun ötesinde dünyevi bireysel tatmin boyutu vardı. Kadınlar parti için yaptıkları siyasi faaliyetlerle kendilerini ispatladıklarını, statü kazandıklarını, evlerinden dışarı çıktıklarını, kamusal alanda yer almayan kadınların parti sayesinde topluma entegre olmalarının sağlanması komisyonun başarısını gösterir. Komisyonun en büyük başarısı, kadınların evlerine girerek yüz yüze ilişkilerle dini değerleri koruyarak dini günlerde kuran mevlüt okumalarla, kabul günleri ve altın günleri gibi faaliyetlerle kadınlara ulaşarak ya da kadınların her türlü sorunların çözüm bularak kadınları ikna etmeleridir. Kadınları ikna ederek toplumda Refahlı kadın seçmen kitlesi yaratmalarıydı. Bu hanım komisyonu Türkiye’deki atıl durumdaki ev kadınlarını

74 etkin bir şekilde siyasal alana çekmeyi başarmıştır. Hanım komisyonları oy toplama çalışmasının yanı sıra yerel problemler ya da kadın sorunlarını fark ederek bunların çözümü içinde çalışmalarıdır. Sonuç olarak hanım komisyonları Türkiye’de benzeri görülmemiş şekilde örgütlenerek alt ve orta sınıf ev kadınlarını seçmen ve militan olarak siyasal alana çekmiştir. Muhafazakar bir kesimdeki ev kadınlarının evlerinin dışını siyasete çekmesi, bazı geleneksel değerleri koruyarak bunu başarmaları, parti için özverili çalışmaları ve partinin oylarının artmasında ne kadar büyük katkıları olduğu yadsınamaz. Bu komisyon sayesinde ev kadınlarının siyasallaşmaya hazır olduğu siyasal hayatta aktif ve etkin olarak çalışabileceklerini kanıtlamıştır.269

1997 yılı itibari ile RP İstanbul İl Hanımlar Komisyonun raporu şöyleydi. 377.889 kadın üyesi ile 3465 eğitim semineri, 1572 konferans, 326 salon toplantısı, 14231 ev sohbeti, 2656 nikah ziyareti, 4245 taziye, 3740 doğum, 12625 hasta ziyareti, 75 kermes, 310 piknik düzenlenmiş sonuç olarak 1.262.577 kişiye ulaşılmıştır. 270 Refah Partisi 6 yılda yaklaşık 1 milyon üye kaydetti. Kadınlar parti için aktif çalışıyorlardı. Tüm mitinglerde faaliyetlerde kadınlar vardı. RP’nin seçim başarısının arkasındaki güç bu kadınlardı. Ümraniye’de kayıtlı 50 bin parti üyesinin yarısına yakını kadındı. RP adına katılımcılık kadınlara eğitilme, ev dışında çalışma ve toplumsal konularda sesini duyurma imkanı verdi. Fakat RP’nin kadın üyelerinin oy ve üye toplamada bu kadar etkin olmasına rağmen partinin söyleminde kadının yerinin evi ve ailesi olduğu vurgulanmaya devam etti. Parti 1991de TBMM’ye giren 62 vekilin içinde 1 kadın bile yoktu. 1995 yılında 158 milletvekili ile meclise girdiğinde yine kadın temsilcisi yoktu.271

Refahlı kadınlar teşkilata girdikten sonra kazandıkları kişilikle, çevrelerindeki erkekler ve kocaları tarafından saygı gördükleri eşlerinin kadınların yaptığı çalışmalardan gurur duyduğu için ev işlerinde yardım ettikleri dile getirmişlerdir.272 Daha çok ev kadınlarının oluşturduğu partilerin kadın kolları eşlerinden izin aldıkları ev işlerini aksatmadıkları sürece siyasal faaliyetlere eşlerinin izni ile katılabilmektedirler. Kadın kolları genel siyasal alandan uzak olmalarına rağmen

269 _{Yeşim ARAT, “Refah Partisi Hanım Komisyonları”, Bilanço 1923-1998 Cilt 2, Yay. Haz. Zeynep}

RONA, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004, s. 289-297.

270 _{Sibel ERASLAN, “Refahlı Kadın Tecrübesi”, Osmanlıdan Cumhuriyete Kadının Tarihi} Dönüşümü, Editör Yıldız RAMAZANOĞLU, Pınar Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000, s. 216. 271 _{Binnaz TOPRAK, 2. Kadın Devrimi, European Stability İnitiative, Berlin- İstanbul 2007, s. 13-14.} 272 _{ERASLAN, s. 218.}

75 seçim çalışmalarında kadın kollarının önemi artmakta erkeklerin ulaşamadıkları kesimlere kadınlar ulaşabilmektedir. Kadınlar kermes ya da gün düzenleme etkinlikleri ile oy toplama görevini en iyi şekilde yerine getirmektedirler. Kadınların seçim kampanyalarında bu denli yoğun çalışmalarına rağmen seçilen temsilci boyutunda yeterince yer almamaktadırlar.273

Ev kadınlarının partilerin kadın kolları dışında aktif siyasetin içinde çok yer almadıkları bilinmektedir. Ev kadınlarından beklenen davranış parti için oy toplama ve partiye oy vermeyle sınırlı kalmaktadır. Kadınların siyasal yaşama katılmaları; eğitim düzeylerine, çalışma yaşamında yer almalarına, evli olup olmamalarına, gelir düzeylerine ve kentleşme derecesine bağlı olarak genişlemektedir.274 Ev kadınlarının sosyoekonomik faktörlerinin yetersiz olması nedeniyle siyasal katılmanın en üst seviyesinde yer alması beklenmeyebilir ancak siyasal katılmanın ilk basamağı olan yerel yönetimlerde, mahalli örgütlerde görev alabilir. Bu görevlerini başarı ile yerine getirenlerin parti içinde dikey hareketinin yani yükselmesinin önünün açık olması sağlanmalıdır. Sonuç olarak, ev kadınlarının siyasal katılmaları düşük seviyelerde ve ailelerinin etkisi altında olmaktadır.

3.4.2. Ev Kadınların Siyasal Katılma Eğilimlerine Etki Eden Faktörler