Etkili Okulda Okul Kültürü ve Ortamı

Bir örgütün karakterini ve karakterinin özelliklerini belirleyen, onu diğer örgütlerden farklı kılan, farklılıklarını çıkaran, çalışanlar arasındaki ilişkileri belirleyen, onun özünde barındırdığı kültürüdür.

Hoy ve Miskel (2012) örgüt kültürünü farklı yazarlardan aktardığına göre, Ouchi (1981), örgütün temel değerlerini ve inanışlarını çalışanlarına semboller, törenler ve

efsaneler; (Mintzberg (1989), örgütün ideolojisini veya bir örgütü diğer örgütlerden ayıran gelenekleri ve inançları; Schein (1992) ise örgütün başarılı olarak yaşantısını devam ettirebilmesi için örgüt çalışanlarının kendiliklerinden paylaştıkları temel sayıltılar, değerler ve inanışlar şeklinde tanımlamışlardır. İpek (1999), bir örgütün kültürünü, üyelerinin sahip olduğu yeteneklerinin ve alışkanlıklarının bütünü olduğunu ifade etmektedir.

Örgütsel kültür, grupları daima etkileyen sorunlara karşın sahip olunan çözümler bütünüdür. Örgütsel kültür, sosyal sistemin kurumsallaştırdığı ve üzerinde durduğu normların veya standartlar yardımı ile sistem içerisinde bulunan kişilerin davranışlarına etki eder. Normlar, iyi bir örgüt olmak için uygun davranış noktasında grubun üyelerinin çoğunluğunun görüş birliği yaptıkları, tasdik ettikleri, yazılı olmayan davranış kuralları olarak ifade edilir. Verimli ve etkili olan örgütlerin temelinde ortak paydaşları üzerindeki uzlaşı ile oluşturulmuş dinamik örgüt yapısı bulunmaktadır. Örgütler, kendilerine has kültürler üreten yapılar olup onları yaşamalı devam ettirmeli ve gerektiğinde ihtiyaca göre esnek yapısı ile zamanında değiştirebilmelidir (Çelik, 2009).

Okullar belli amaçları gerçekleştirebilmek için bir araya gelen insanların oluşturduğu sosyal yapılardır. Bu anlamda okulların sahip oldukları bir kültürleri bulunur. Okulun kültürü, okulun dışındaki çevrenin kültüründen de tamamı ile ayrılmış değildir. O halde okullar içinde bulundukları sosyal yapısı içerisinde ve kendi imkânları nispetinde kültürlerini oluştururlar. Okulun kendine has kültürünün oluşmasında belirleyici faktörler: okulun bulunduğu yer, tarihi içerisindeki gelişimi, kullanılan teknoloji, okulun ve sınıfların kapasitesi, yönetici– öğretmen ve öğrencilerin beklentileri, velilerin beklentileri, okulun bulunduğu coğrafi ve sosyo- ekonomik çevre, öğrenci ailelerinin sosyo- ekonomik seviyeleri gibi unsurlar bu belirleyici faktörlerin arasında bulunur (Özdemir, 2006). Örgütsel kültür örgüt çalışanlarının örgüt ile alakalı varsayımları, değerleri ve felsefi algılamaları değil onların yorumlamalarını yansıtır. Çünkü bir okul ortamında bir araya gelen insanlar, okula gelirken kendi çevrelerinden bazı kültürlere sahip olarak gelirler. Okul kültürü, okulun dışında bulunan çevrenin kültürüne göre bir alt kültürdür. Fakat okulun barındırdığı farklı alt kültürlere göre baskın bir kültürdür. Okulun kültürü, okulda

olabilecek alt kültürlerin toplamı olmayıp, bu alt kültürlere sahip insanların makro seviyede paylaştıkları ortak olan bir kültürdür (Şişman ve Turan, 2019). Yani okulların görevi; topluma, etrafına ve kendisine karşı vatanını, milletini, bayrağını ve milli ve manevi değerlerine sahip çıkan onları seven ve saygı gösteren bireyler yetiştirmek olmalıdır. Yani kendisi ve toplum ile barışık, huzurlu bireyler yetiştirmektir.

Eğitim kuruluşları insan odaklı sosyal örgütler olup, insanların davranışları örgüt ortamını meydana getiren önemli bir etkendir. Burada insanların birbiri arasında olan davranış niteliklerinin birbirleri ile ilişkileri ve etkileşimlerinde önemli olduğu kadar görevin yapılmasında istenen başarının iç huzurun ve uyumun gerçekleştirilmesinde etkili olmaktadır (Taymaz, 2011). Okul kültürü, okulların performans seviyelerini olumlu olarak etkileyecek yönde olmalı ve düzenlenmelidir. Bunları olumsuz olarak etkileyen unsurların etkilerinin düşük olması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Okul idarecilerinin performans yönetim sistemleri okulların özel ihtiyaçlarına ve şartlarına uygun hedefleri kapsar vasıfta olmalıdır. Okulların performanslarının artmasını sağlamak için, okulların kültürel değerlerinin ve yapılarının da içinde bulunan yüzyılın gereksinimlerine uygun olarak yenilenebilmelidir (Cemaloğlu, 2002). Etkili okulların sahip olduğu en önemli özelliği, açık olarak tespit edilmiş ve üzerinde anlaşılmış öğretim amaçlarına sahip bulunmalarıdır (Purkey ve Smith, 1985). Okullarda verimli ve etkili olan eğitim-öğretim ortamlarının meydana getirilmesinde okul yöneticisinin üzerinde durması gereken bir görevidir. Etkili ve verimli bir öğretme-öğrenmenin olması için gerekli olan noktalardan bir tanesi de sessiz, düzenli ve katılımcı bir eğitim- öğretim ortamıdır. Böyle bir ortam öğretmenin yönlendirmesi ve öğrencilerin katılımı ile olur (Baştepe, 2009). Güçlü okul kültürü, ilk başta idareci ve diğer bütün paydaşlarla birlikte ortak değerler, normlar ve inançlar etrafında birleşmeleri ile ortaya çıkacaktır (Çelik, 2009: 67).

Yapılan araştırmalara göre etkili okulda kültür, eğitim ve öğretime destekleyici, kişinin öğrenme ve gelişme çabasını özendirici olmalıdır. Okullarda etkili öğretime destek olucu bir kültür meydana getirilmelidir. Bu kültür, okulun amacı olan öğretime vurgu yapmalı, yüksek beklentileri olmalı, ortak planlama yapabilmeli, işbirliği yapmayı ve akademik olan ilişkileri özendirmeli, başarının görülmesini ve ödüllendirilmesine vurgu yapmalı, öğrencilerin etkili öğrenebilmeleri için düzene ve

disipline işaret etmelidir (Balcı, 2014). Etkili okul kavramı, okulların mükemmelliği ya da mükemmel okul meydana getirme için yollar bulmak olarak izah edilebilir. Mükemmel okul, sadece öğretmenlerin kendilerini nitelikli bir eğitime ve öğretime adanmışlıkları ile değil, huzurlu ve sağlıklı okul iklimi ve kültürü ile gerçekleşebilir (Çubukçu ve Girmen, 2006). Okul kültürlerini oluşturamamış ya da oturtamamış kurumlar da her kafadan farklı sesler çıkacağından bu kurumlarda birlikteliklerden ve başarılardan söz etmek mümkün olmayacaktır. Etkili okul meydana getirilebilmesi için temel dinamikleri harekete geçirilmeli ve paydaşlar samimi olarak ve içtenlikle işin içinde yer almalıdırlar. Bu durumda, okulların başarısından ve okul kültürlerinden söz edebilir