ETİK KONULAR

Araştırmaya başlamadan önce; 29.07.2015 tarih ve 28 sayılı yazı ile Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan Etik Kurul izni (Ek 3) ve 14.01.2016 tarih ve 64222187/030.03 sayı ile İstanbul Halk Sağlığı Müdürlüğü’nden uygulama için kurum izni (Ek 4) alınmıştır.

Mesai saatleri içerisinde aile sağlığı merkezini ziyaret eden ve örneklem kriterine uygun annelere araştırmanın amacı ve süresi araştırmacı tarafından açıklanmış ve katılmak isteyenlerden yazılı onamları (Ek 2) alınmıştır.

Araştırmanın veri toplama süreci tamamlandığında, ÇYG eğitimi ve eğitim materyali verilmesi için kontrol grubu katılımcıları ile tek tek görüşülmüş ve bu öneriyi kabul eden katılımcılara ÇYG eğitimi ve eğitim materyali verilmiştir. Kontrol grubunda yer alan annelerin % 30'u eğitime katılmıştır.

3.6. .VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Araştırmada veri toplama aracı olarak iki bölümden oluşan Anket Formu (Ek 1) kullanmıştır. Anket Formu literatür bilgilerinden yararlanarak ve çocuk koltuğu kullanımı davranışlarının sergilenmesinde etkili olduğu düşünülen değişkenler dikkate alınarak oluşturulmuştur (Klassen ve ark., 2000; Gielen ve ark., 2003; Medoff-Cooper ve ark., 2007; Kulanthayana ve ark., 2010; Uherick ve ark., 2010; Chen ve ark., 2014; Çöl ve ark., 2014).

Anket Formu öz-bildirime dayalı olup, “Sosyo-demografik özellikler” ve “Çocuk Oto Güvenlik Koltuğuna İlişkin Özellikler" olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

3.6.1. Sosyo-demografik Özellikler:

Bu kapsamda katılımcıların yaş, medeni durum, eşin ve kendisinin eğitim,

çalışma, araba kullanma durumu ve süresi, çocuk sayısı ve yaşları ile ailenin gelir durumu algısını belirlemeye yönelik toplam 11 soru yer almaktadır.

Yaş: Katılımcıların yaşı gruplanmadan doğrudan sorularak öğrenilmiştir. Medeni durum: Evli ve Bekar olarak gruplanmıştır.

Eğitim durumu: Katılımcının ve evli ise eşin eğitim durumu En son bitirdiğiniz okul

nedir?/Evli iseniz eşinizin en son bitirdiği okul nedir? sorusu ile sorulmuş olup,

cevaplar; Okur-yazar, İlkokul mezunu, Ortaokul mezunu, Lise mezunu, Üniversite ve

üstü mezun olarak gruplanmıştır.

Araba kullanma durumu: Katılımcılara, Araba kullanıyor musunuz? Sorusu sorulmuş ve katılımcıların verdiği Evet ya da Hayır yanıt seçeneklerine göre gruplanmıştır. Araba kullanma durumu ve süresi: Katılımcılara, Araba kullanıyor musunuz? Sorusu sorulmuş ve katılımcıların verdiği Evet ya da Hayır yanıt seçeneklerine göre gruplanmıştır. Araba kullandığını belirten ilave olarak Kaç yıldır araba kullandığı sorulmuş ve gruplanmadan yıl belirtmeleri istenmiştir.

Çalışma durumu: Katılımcıların/eşin çalışma durumu Gelir getiren bir işte çalışıyor

musunuz/ eşiniz gelir getiren bir işte çalışıyor mu? şeklinde sorgulanmış ve istenen

cevap Evet, Hayır olarak gruplandırılmıştır.

Çocuk Sayısı: Katılımcılara Kaç çocuğunuz var? sorusu sorulmuş ve katılımcıların 1,

2, 3ve üstü yanıt seçeneklerine göre gruplanmıştır.

Çocuk/Çocukların yaşları: Katılımcıların çocuklarının yaşları Çocuk/Çocuklarınız kaç

yaşındalar? sorusu ile sorgulanmış ve istenen cevap çocuk sırasıyla 1.Çocuk yaşı, 2. Çocuk yaşı, 3. Çocuk yaşı, 4. Çocuk yaşı ve 5. Çocuk yaşı olarak yaş belirtmeleri

istenmiştir.

Aylık gelir durum algısı: Katılımcılara Aylık gelir durumunuzu nasıl tanımlarsınız? Sorusu sorulmuş ve 1-çok kötü, 2-kötü, 3-orta, 4-iyi, 5-çok iyi yanıt seçeneklerinden birini işaretlemeleri istenmiştir.

3.6.2. Çocuk Oto Güvenlik Koltuğuna İlişkin Özellikler:

ÇOGK'na ilişkin bilgi kaynakları: ÇOGK hakkında bilginiz var mıdır? Sorusu ile sorulmuş ve cevaplar evet ve hayır olarak gruplanmıştır. Çocuk koltuğu bilgi kaynağı/kaynakları bilgisi için katılımcıların Görsel/basılı medya, Aile/arkadaş/komşu,

Sağlık görevlileri ve Diğer olarak gruplanan cevapları seçmeleri istenmiştir.

ÇOGK Kullanımına ilişkin Davranış Değişim Aşamaları: Bu çalışmada annnelerin çocuk koltuğu kullanım davranışı ve özellikleri değişkeni, Psikolog James Prochaska ve Carlo Diclemente tarafından 1982 yılında geliştirilen Transteoretik Model temel

alınarak araştırmacı tarafından uyarlanan soru takımı ile değerlendirildi. Transteoretik Model davranış değişimini beş aşamalı süreç (Düşünmeme, düşünme, hazırlık, eylem ve sürdürme) olarak tanımlar ve bireylerin davranış değiştirme sürecinde çeşitli aşamalardan geçtiğini savunur. Bireyler bu aşamalar arasında ileri ya da geri geçiş yapabildikleri için bu süreç dinamiktir, bu yüzden davranış değişimi yapabilmek için bireylerin içinde bulunduğu değişim aşamalarına uygun girişimler kullanılması gerektiğini savunur (Proc-haska and Velicer 1997). Model, hastalıkların önlenmesi ve sağlığın geliştirilmesi için yapılan çalışmalarda (madde kullanımı, kilo kaybı, egzersiz alışkanlıkları ve güvenli cinsel alışkanlıklar) kulanılmıştır (Erol&Erdoğan, 2007). Bu kapsamda katılımcılardan çocuk koltuğu kullanımına ilişkin ilgisi, motivasyonu, hazıroluşluk durumu, kısaca çocuk koltuğu kullanım davranışının hangi aşamasında olduğunu belirlemek için aşağıdaki ifadelerden kendisini en iyi tanımlayan birini işaretlemesi ya da belirtmesi istenmiştir.

 Şuan Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanmıyorum ve kullanmayacağım

(Düşünmeme aşaması)

 Şuan Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanmıyorum, fakat gelecek 6 ay içinde kullanabilirim (Düşünme aşaması)

 Şuan Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanmıyorum, fakat gelecek ay kullanacağım (Hazırlık aşaması)

 Son altı aydır Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanıyorum (Eylem

aşaması)

 Altı aydan daha uzun süredir Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanıyorum

(Sürdürme aşaması)

Araba ile Seyahat Sırasında Kaza /Yaralanma Risk Algısı: Araba ile seyahat ederken ve kaza/yaralanma risk algısı, tek maddelik Görsel Analog Skala ile ölçülmüştür. Annelere Çocuk Oto Güvenlik Koltuğu kullanmadan araç ile seyahat

sırasında kaza/yaralanma riskinizi nasıl değerlendirirsiniz? sorusuna 0-10 arasında

uzanan bir doğruda “en az risk” ile “en fazla risk” arasında değerlendirmeleri istenmiştir. Araştırmanın 3. Ay ve 6. Ay izlemleri gözlem yöntemi ile yapılamadığından katılımcıların Görsel Analog Skala değerlendirmesi telefon görüşmesi ile ve Çocuk Oto

10 arasında kaç puan olarak değerlendirirsiniz? ifadesi ile sorulmuştur. Ölçekten

alınan puanın yüksekliği, araç ile seyahat sırasında kaza/yaralanma risk algısının yüksekliğine işaret etmektedir.

Emniyet kemeri kullanma sıklığı: Çalışmaya katılan annelerin seyahat sırasında emniyet kemeri kullanma sıklığı, Araçta ne sıklıkla emniyet kemeri kullanırsınız? sorusu ile sorulmuş, cevap olarak Hiçbir Zaman, Nadiren, Bazen, Sıklıkla ve Her zaman şıklarından birini işaretlemeleri istenmiştir.

ÇOGK Kullanmama nedenleri: Katılımcılardan aşağıda belirtilen ÇOGK kullanmama nedenlerini işaretlemeleri istenmiştir.

 Çocuk için rahatsız edici olduğunu düşünüyorum,

 Ücretinin yüksek olması nedeniyle kullanmıyorum,

 Kullanımı zorunlu olmadığı için kullanmıyorum,

 Kullanmasının zor olduğunu düşünüyorum,

 Çocuğum/çocuklarım kullanmak istemiyor,

 İyi bir sürücü olduğum için gereksiz buluyorum,

 Çocuk sayısından dolayı araçta oto koltuğu için yer olmadığı için kullanmıyorum şeklinde gruplanan ifadelere katılımcıların birden fazla seçeneği

işaretleyebilecekleri belirtilmiştir.

ÇOGK Hakkında Bilgi Düzeyi: Annelerin çocuk koltuğu hakkında bilgi düzeylerini değerlendirmek için literatür doğrultusunda hazırlanmış 8 (sekiz) maddelik soru grubu ilgili literatür taranarak annelerin çocuk koltuğu ile ilgili bilmesi gereken konular içinden oluşturulmuştur. Katılımcıların Katılıyorum, Katılmıyorum, Bilmiyorum olarak verilen seçeneklerden kendilerine en uygun olanı seçmeleri istenmiştir. Katılımcıların doğru olarak cevapladığı her soru “1” puan olarak hesaplanmış, yanlış cevaplar ve “bilmiyorum” seçeneği “0” puan olarak hesaplanmıştır. Puanın yüksekliği çocuk koltuğu kullanımı hakkında bilgi düzeyinin yüksekliğini gösterir. Bilgi düzeyini değerlendirmeyi amaçlayan formun test-re test korelasyonu 0,672 bulunmuştur.

Anket Formunun ön uygulaması 0-12 yaş arası çocuğu olan 35 anne üzerinde uygulanmış, anlaşılır bulunmayan sorular ya da ifadeler yeniden düzenlenmiştir. Pilot çalışmaya alınan bu anneler çalışmanın bütününe dahil edilmemiştir.