.
Paketli bir ürünün etiketine bakarak o gıda hakkında bilgi almış oluruz. Bu bilgilendirmenin doğru, açık ve tüketici için kolay anlaşılır olması gerekmektedir. Her tüketici mutfağına konuk edeceği her ürünün içeriğini bilme hakkına sahiptir. Ülkemizde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 8 maddesine dayanılarak gıda etiketlemeye dair bir yönetmelik hazırlanmış ve Resmî Gazete'de yayınlanmıştır.
Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’ne göre aşağıdaki bilgilerin ürünün paketinde belirtilmesi zorunludur:
a) Gıdanın adı.
b) Bileşenler listesi.
c) Ek-1’de yer alan Alerjiye veya İntoleransa Neden Olan Belirli Madde veya Ürünler.
ç) Belirli bileşenlerin veya bileşen gruplarının miktarı.
d) Gıdanın net miktarı.
e) Tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi.
f) Özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları.
g) 8. maddenin birinci fıkrasında bahsedilen gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi.
ğ) 12. maddede belirtilen işletme kayıt numarası veya tanımlama işareti.
h) Menşei ülke.
ı) Kullanım bilgisi olmadığında gıdanın uygun şekilde tüketimi mümkün değilse, gıdanın kullanım talimatı.
i) Hacmen %1,2’den fazla alkol içeren içeceklerde hacmen gerçek alkol derecesi.
j) Beslenme bildirimi.
Yukarıda bildirimi zorunlu tutulan bilgilerin belirtilmemesi durumunda bu ürünler tercih edilmemelidir.
2017 yılında Erem ve ark. tarafından İstanbul’daki market zincirlerinde yer alan ürünlerden toplamda 700 besin etiketi incelenmiş ve mevzuata göre besinlerin beslenme bilgileri açısından etiket bilgilerini tam olarak karşılayamadığı ancak ticari bilgiler açısından yeterliliklerin yüksek düzeyde karşılandığı bildirilmiştir. Bu noktada biz tüketiciler, üreticilerin ihmal ettiği etiket bilgilerinin farkında olarak ürün seçiminde bulunmalıyız. Bu farkındalığı oluşturduktan sonraki adım, özellikle ne tükettiğimizin ve içeriğin farkında olmaktır.
Beslenme yönünden etiket okuma değerlendirildiği zaman; bunu 3 bölüme ayırmakta fayda var. İlk olarak içindekiler, ikinci olarak alerjen bildirimi, üçüncü olarak ise enerji ve besin ögeleri içeriğinin bulunduğu beslenme bilgisi bölümü.
İçindekiler kısmında üründe yer alan bileşenler ve gıda katkı maddeleri yer almaktadır. Bu bileşenlerin birbirinden farklı maddelerin virgüller ile ayrılarak sıralandığını görebilirsiniz. Bu sıralama ürünün içerisinde en çok yer alan bileşenden en az yer alan bileşene doğru yapılmaktadır. Bu şekilde ürünün içerisinde en fazla hangi bileşeni bulundurduğunu görebilirsiniz. Bazı bileşenler ise oranlarla ifade edilmektedir.
Alerjen bölümünde yönetmelik tarafından belirlenmiş olan alerjen maddelerin uyarısı yapılmaktadır. Bu maddelere karşı alerji geliştiren, intoleransı olan kişilerce tüketilmemesi gerekmektedir. Bildirilen alerjen maddeler: Gluten, kabuklular ve bunların ürünleri, yumurta ve yumurta ürünleri, yerfıstığı ve yerfıstığı ürünleri, süt ve süt ürünleri (laktoz dahil), sert kabuklu meyveler ve bunların ürünleri, kereviz ve ürünleri, hardal ve ürünleri, susam tohumu ve ürünleri, kükürt dioksit ve sülfitler, acı bakla ve ürünleri, yumuşakçalar ve ürünleridir.
Besin bildirimi kapsamında ürünün 100 gramı veya 100 mililitresinde veya porsiyon biriminde bulunan enerji, yağ (doymuş yağ, tekli doymamış yağ, çoklu doymamış yağ, trans yağ), karbonhidrat (şekerler, polioller, nişasta), tuz, lif, protein, belirgin miktarlarda bulunan vitamin ve mineraller (örneği süt için kalsiyum içeriği) ve referans alım oranı bildirilmektedir. Bu miktarın yanı sıra bir paket için de beslenme bilgisi verilmektedir.
Ortalama bir yetişkinin referans alım miktarı 2000 kkal üzerinden değerlendirilmektedir. Referans alım oranında enerji ve besin ögeleri içeriğinde yer alan miktarların gereksinmeyi ürünün 100 gram veya ml üzerinden karşılama yüzdeleri yer almaktadır. Burada önemli olan tüketicinin tüketim miktarıdır.
Vitamin ve mineraller, süt için 100 g veya 100 ml’de %15’ten fazla, diğer içecekler için 7,5’tan fazla, tek porsiyon halinde sunulan ürünlerde %15’ten fazla olacak şekilde beslenme referans değerini karşılıyorsa bu miktar belirgin miktar olarak kabul edilir. Örneğin, sütte bulunan kalsiyum minerali paketlerde belirgin miktar olarak belirtilir. Bir vitamin veya mineral belirgin miktar olarak belirtilmiyorsa ve ticari olarak ürün satışını artırmayı hedefleyen "C vitaminli, antioksidanlı vb." gibi ifadelere karşı bu tanım tüketicinin daha bilinçli bir duruş sergilemesini sağlar.
Besin etiketi okumak gıda katkı maddelerinin tüketimine dair de bir bilinç oluşturur. Bir diyetisyen tarafından her yaştan tüketici için verilebilecek ilk öneri şudur: Paketi açıp, çöpe atmadan önce neyi ne kadar ne zaman yediğinizin farkında olun. Hücrelerinize kadar ulaşacak olan moleküllere kadar sindirildiğini ve hücrelerinizi ne ile beslediğinizi bilin.
Ürüne bakınca temelde Vanilya aromalı bitkisel yağlı sütlü buz, kakaolu bitkisel yağlı sütlü buz, külah, kakao sosu olmak üzere 4 farklı üründen oluştuğunu görüyoruz.
Besin etiketinde hem 100 gram için hem 1 paket için beslenme bildirimi yapılmıştır. Tüketici 1 paket şeklinde tüketiyorsa paket için verilen değerleri alması uygun olacaktır.
Ürünün enerji içeriğine en çok katkıda bulunan toplam karbonhidrat miktarı iken buna asıl katkı sağlayan eklenti şeker yani beyaz şekerdir. İçindekiler listesine bakıldığı zaman ürünlerde ilk sıralarda belirtilmesinden de bunu anlayabiliriz.
Enerji içeriğine katkı sağlayan 2. makro besin ögesi ise yağdır. Ürün bir miktar doymuş yağ da içermektedir.
Lif ve protein içeriği oldukça düşüktür.
Şeker içermesine rağmen, glikoz şurubu da ürünün içeriğinde belirtilmiştir.
Gıda katkı maddelerinden emülgatör, aroma verici, stabilizörler kullanılmıştır.
Hurma yağı, palm yağının diğer adıdır.
Simdi paketli bir ürünün etiketini birlikte inceleyelim:
Ürün İsmi: Kakao Soslu, Vanilya Aromalı ve Kakaolu Bitkisel Yağlı Sütlü Buz
Birçok tüketicinin dondurma niyetiyle aldığı ancak etiketi okumadan farkına varamayacağınız bir detay sütlü buz adı altında satılan ürünlerdir. İncelenen sütlü buz, görünüş itibariyle külahlı bir şekle ve normal paketli dondurma görünümüne sahip olabilir. Etiketini okumadan bunun aslında bir dondurma olmadığını anlamanız eğer bilmiyorsanız pek mümkün değil. Ne yediğimizin, neyi neyin yerine yediğimizin farkında olalım, etiket okuyalım.
İçindekiler: Vanilya Aromalı Bitkisel Yağlı Sütlü Buz (%33): Su, şeker, süt ürünleri (süt tozu, peynir altı suyu), bitkisel yağ (hurma, pamuk, kanola, ayçiçek), glikoz şurubu, emülgatör (yağ asitlerinin mono ve digliseritleri), stabilizörler (gam, sodyum karboksimetil selüloz, karregenan), aroma verici(vanilya).
Kakaolu Bitkisel Yağlı Sütlü Buz (%31): Su, şeker, süt ürünleri (süt tozu, peynir altı suyu), bitkisel yağ (hurma, pamuk, kanola, ayçiçek), glikoz şurubu, kakao tozu (%4), emülgatör, stabilizörler, aroma verici (vanilin). Külah (%14): Buğday unu, şeker, mısır nişastası, bitkisel yağlar, şeker, emülgatörler, tuz, aroma verici. Kakaolu Sos (%14): Bitkisel yağlar, şeker, kakao tozu (%4), süt ürünleri, emülgatörler, aroma vericiler (çikolata), tuz.
KAYNAKLAR:
1- Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme Ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği, 2017, Resmî Gazete Sayı: 29960 (Mükerrer)
2- Erem, S., Yeşil, E., Ercan, A., & Tayfur, M. (2018). Günlük Yaşamda Sıklıkla Tüketilen Çeşitli Besinlerin Etiket Bilgilerinin Değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 46(1), 40-48.
Enerji ve Besin Ögeleri 100 g 1 Paket (60 g)
Enerji Yağ
Doymuş Yağ Trans Yağ Karbonhidrat Şekerler Lif
Protein Tuz
250 kkal 15 g 4 g 0 g 32 g 27 g 1 g 3 g 0,2 g
150 kkal 9 g 2,4 g
0 g 20 g 16,2 g
0 g 1,2 g 0,1 g .
Türkiye’de "ÇATAL BIÇAKTAN ÜSTÜNDÜR" ismiyle yayınlanan belgeselde bitkisel beslenmenin faydaları üzerinde araştırmalar yapan Amerikalı kalp cerrahı Dr. Caldwell Esselstyn ve biyokimya uzmanı Dr. Colin Campbell, dünyanın değişen beslenme alışkanlıkları, obezite, kalp-damar hastalıkları, kanser ve diyabetin artması konularını araştırıyor. Bitkisel bazlı beslenme, hayvansal kaynaklı ürünleri en aza indirerek veya hariç tutarak, bitkilerden elde edilen herhangi bir şeyi tüketmeyi vurgular. Bilim insanları araştırma sonuçlarına ulaştıklarında özellikle işlenmiş hayvansal gıdaların hayatımıza girmesiyle kalıtsal hastalıkların ortaya çıkışı arasında bağlantı kuruyor. Ayrıca belgeselde bitkisel protein ve hayvansal protein ile beslenen iki farklı grubun sağlık açısından süreçleri karşılaştırılıyor. Peki, sonuç ne olmuştur sizce?
Belgeseli izlediğinizde şaşkınlık ile öğreneceksiniz.
Belgeselde ilginç olaylardan ve çok büyük çalışmalardan bahsediliyor. Bir örnek vermek gerekirse; Filipinler'de açlığın olduğu ve bitkisel proteinin ucuz olduğu (dolayısıyla bitkisel proteinin tüketiminin fazla olduğu) zamanlarda bir araştırmacı halka destek olmak amacıyla gidiyor ve o da ne? Hayvansal gıda tüketimi yüksek olan bölgenin zengin kesiminde kanser görülme sıklığı daha yüksekken; bitkisel proteini tercih eden yoksul kesiminde ise kanser görülme sıklığı daha düşük bulunuyor. Bu ilginç durumun keşfedilmesi ile çalışmalar hız kazanıyor ve sonuçlarını şaşkınlıkla izliyoruz.
Belgeselin Türkçe adı olan "ÇATAL BIÇAKTAN ÜSTÜNDÜR"
otları yerken kullandığınız çatal, hayvanı kestiğiniz bıçaktan üstündür anlamına gelmekte ve oldukça inandırıcı şekilde anlatılmaktadır. Bu belgeseli izledikten sonra kırmızı etin çok fazla tüketiminin hem bedenimize hem çevremize verdiği zararları öğrenerek biraz daha bitkilere yöneleceğimize inanıyorum.