• Uruguay: Ermeni iddialarını ilk tanıyan ülkedir. 1965 yılında çıkartılan yasayla 24 Nisan günü “1915'te ‘ulusal kırıma’ maruz kalan ‘Ermeni şehitleri’ anma günü” ilan edildi. 2004 yılında kabul edilen bir başka yasayla başta devlete ait olanlar olmak üzere televizyon ve radyoların 24 Nisan günü yayın akışlarının bir bölümünü 1915 olaylarına ayırmasını zorunlu hale getirildi. 2005 yılında onaylanan bir kararla da "Ermeni Soykırımı'nın tanınma sürecine katkıda bulunan ve Türk ile Ermeni halkları arasında bir uzlaşma sağlanmasına yardımcı olmak isteyen" Uruguay parlamentosunun Türkiye'ye Ermenistan üzerindeki ablukasına son vermesi ve diplomatik ilişkiler geliştirmesi çağrısı yapıldı.508
• Kıbrıs Rum Kesimi - (29 Nisan 1982): Kıbrıs Rum Kesimi Parlamentosu, sözde Ermeni Soykırımını tanıyan bir karar aldı.509
• Avrupa Parlamentosu (AP) - (17 (18) Temmuz 1987): Avrupa Parlamentosu (AP), “Ermeni Sorununun Siyasi Çözümü Üzerine Karar” başlıklı bir karar kabul etti. AP, sözde Ermeni soykırımının Türkiye tarafından kabul edilmesinin AB üyeliği için bir ön koşul olduğu mesajını verdi. AP’nin bu kararı almasında, 1965’ten beri Taşnak partisi önderliğinde çeşitli ülkelerde örgütlenmiş olan Ermeni Davasını Savunma Komitesi etkili oldu.510
• Ermenistan – (23 Ağustos 1990): Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti, bir Bağımsızlık Bildirgesi yayımlayarak bağımsızlığını ilan etti. Ermeni devletinin esaslarını ve emellerini içeren bu bildirgede, “Ermeni soykırımının Türkiye tarafından tanınması” ve “Batı Ermenistan’ın Bağımsız Ermenistan Cumhuriyeti emelleri olduğu” belirtildi. (Madde XI) Batı Ermenistan, Türkiye’nin doğusu demekti. Temmuz 1995’te
508
“Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010,
http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid=33604&rid=4369 (22 Eylül 2011).
509
Şimşir, s.35.
510
178
Ermenistan Cumhuriyeti Anayasası kabul edilerek bu emelleri anayasa esası haline gelmiş oldu.511
• “Rusya - (15 Nisan 1995): Rus Duma’sı, 15 Nisan 1915’te sözde Ermeni soykırımını tanıyan bir karar kabul etti.
• Yunanistan - (25 Nisan 1996): Yunanistan Parlamentosu aldığı bir kararla 24 Nisan tarihini “Türkler tarafından Ermenilere yapılan soykırımı anma günü” olarak kabul etti.”512
• Belçika - (26 Mart 1998): Belçika Senatosu, “Türkiye’de yaşayan Ermenilerin 1915’teki Soykırımı ile ilgili 1-736/3 Sayılı Kararı” kabul etti. Senato, aldığı bu karar ile Türkiye’den ermeni sorunu konusunda bir dizi taleplerde bulundu. Kararda, “Ermenilerin düzenli ve sistemli biçimde öldürülmelerine dair tarihsel kanıtlar üzerine en ufak bir şüphe bile bulunmadığı” iddia edildi. Türk Hükümetinin soykırımı tanıması istendi.”513
• Fransa – (28 Mayıs 1998): Fransız Ulusal Meclisi, “Fransa 1915 Ermeni soykırımını resmen tanır” hükmünü içeren bir yasayı 29 oyla kabul etmiştir. Türkiye’nin itirazlarına rağmen tasarı Senato’dan geçmiştir. Türk-Fransız ilişkilerinde kriz yaratan yasa, 2,5 yıl aradan sonra Nisan 2000’de Ermeni soykırım tasarısı yeniden gündeme gelmiştir.514 Bir yıl sonra yapılacak seçimler nedeniyle Chrirac artan Ermeni diaspora baskılarına karşı sessiz kalmıştır. Nitekim tasarı Senato da 8 Kasım 2000’de 40’a karşı 160 oyla kabul edilmiştir.515 18 Ocak 2001’de parlamentonun aldığı kararla ise Türkiye’yi soykırım yapmakla suçlamış ve yeniden Ermeni soykırımını tanıdığını belirtmiştir.516 Bu süreçte Türkiye iddiaları kınamış, Fransa’yı savunma Bakanlığı ihalelerinden çıkararak cevap vermiştir. Fransa daha sonra 12 Ekim 2006’da soykırımın inkârını suç kabul edilen bir tasarıyı parlamento gündemine getirdi. Ulusal Meclis'te 511 Şimşir, s.36-37. 512 a.g.e.,s.35-36. 513 a.g.e., s.37. 514
Laçiner, “Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası”, s.299-301.
515
a.g.e., s.301.
516
179
tasarı 19'a karşı 106 oyla kabul edildi. Ancak tasarı, daha sonra Senato'nun gündemine getirilmedi.517Yasanın ilginç tarafı sıradan vatandaş veya siyasetçi Ermeni soykırımı yoktur derse suç iken, Bilim insanları veya araştırmacılar istisna getirilmiştir.
• Đsveç – (29 Mart 2000): Đsveç Parlamentosu sözde Ermeni soykırımını tanıyan bir karar aldı. Son olarak Mart 2010'da Đsveç Parlamentosu bir oy farkla Ermeni iddialarını tanıdı. Ayrıca Türkiye'nin Süryani, Asuri, Keldani ve Pontuslu Rumlara da soykırım uyguladığı öne sürüldü.518
• Lübnan – (11 Mayıs 2000): Đlk olarak, Lübnan parlamentosu alt kanadı, 3 Nisan 1997 tarihli kararında, 24 Nisan tarihinde "Ermeni halkına karşı işlenen katliamların yarattığı felaketin" anılacağını bildirdi. 11 Mayıs 2000'de ise her iki kanatta kabul edilen parlamento kararıyla, gelecekte benzer olaylarının yaşanmaması için Ermeni "soykırımının uluslararası alanda tanınmasının gerekli bir koşul olduğu” belirtildi.519
• Vatikan – (27 Eylül 2001): Papa 2. Jean Paul, Eçmiyazin’de Kilisesi’nde düzenlenen ayinden sonra Ermeni Patriği 2. Karekin ile ortak açıklama yayımladı. Açıklamada, "20. yüzyılın ilk soykırımı olarak adlandırılan 1.5 milyon Katolik Ermeni’nin katli ve eski totaliter rejim zamanında binlerce kişinin yok edilmesi, bugünkü kuşağın hafızasında tazeliğini koruyan trajedilerdir" ifadesi kullanıldı.520
• Kanada – (2004): Kanada meclisi, konuyla ilgili ilk kararını 23 Nisan 1996'da aldı. Bu kararda, "24 Nisan 1915'te meydana gelen ve yaklaşık 1,5 milyon kişinin canına mal olan Ermeni trajedisinin ve insanlığa karşı işlenmiş diğer suçların tanındığı" belirtildi. Parlamentonun diğer kanadı Senato ise 2002 yılında aldığı bir
517
Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası, s.317-320.
518
“Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010,
http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr/GaleriDetay.aspx?cid=33604&rid=4369&p=11 (22 Eylül 2011).
519
a.g.y.
520
“Ve Papa 2. Jean Paul Kendini Tutamadı”, Milliyet, 28 Eylül 2001, http://www.milliyet.com.tr/2001/09/28/guncel/gun07a.html (22 Eylül 2011).
180
kararla, Kanada hükümetini "Ermeni Soykırımı"nı tanımaya davet etti. 2004'te ise Meclis, 1915'in "soykırım olduğunu kabul etmiştir" denilen bir kararı onayladı.521
• Đsviçre: Đsviçre Ulusal Konseyi, 15 Aralık 2003’te 1915 olaylarının "soykırım" olduğunu kabul ederek, Fransa’dan sonra Batı Avrupa’da meclisi aracılığıyla resmen tanıyan ikinci ülke olmuştur.522 Ayrıca 2007’de Atatürkçü Düşünce Derneği Bern örgütünün Winterhur şehrinde soykırım iddialarının “emperyalist bir yalan” olarak nitelendirince, polis tarafından gözaltına alınan 3 Türk 4 ilan 5 ay arasında hapis cezasına çarptırılmıştır. Aynı şekilde 2008’de yaşanmış 3 Türk Ermeni iddialarını reddetmesi nedeniyle ceza almıştır.523 Ayrıca Halaçoğlu ve Doğu Perinçek soykırım iddialarını reddetmeleri nedeniyle de haklarında dava açılması Đsviçre’de ifade özgürlüğü açısından tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur.
• Arjantin - (18 Mart 2004): Ermeni diasporasının en güçlü olduğu Güney Amerika ülkesi Arjantin, bu konuda en çok karar alan ya da açıklama yapan yerlerin başında geliyor. Arjantin Halk Senatosu 5 Mayıs 1993'te yaptığı deklarasyonda iddiaları ilk kez tanıdı ve 1915 olaylarının 20'nci yüzyılın ilk "soykırımı" olduğunu belirtti. Arjantin parlamentosu, 2003 yılından itibaren de düzenli olarak her yıl bu deklarasyonu yayınladı. Ayrıca okul müfredatlarına da "Ermeni soykırımı"nın eklenmesi ve okullarda öğretilmesi önerisi yasalaştı. Arjantin'de ayrıca 10'a yakın "soykırım heykeli" bulunuyor.524
• Slovakya – (2 Aralık 2004) 1915 olaylarını soykırım olarak tanımlamış, Türkiye’nin bu insanlık suçunu kabul etmesini ve Ermenistan yaptırımlarına son vermesi gerektiğini belirtmiştir. Hollanda - 5 Aralık 2004’te, Litvanya, 15 Aralık 2005’te, ü sözde soykırımı tanıyan bir karar aldı.525
521
Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010, http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr /GaleriDetay.aspx?cid=33604&rid=4369&p=11 (22 Eylül 2011).
522
Laçiner, Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası, s.415.
523
age. s.423.
524
Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010, http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr /GaleriDetay.aspx?cid=33604&rid=4369&p=11 (22 Eylül 2011).
525
181
• Polonya parlamentosu, 19 Nisan 2005'te "Birinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye'de meydana gelen Ermeni Soykırımı'nın yıldönümünün anan" bir karar aldı.
• Almanya parlamentosu Bundestag, 2005 yılında 1915 olaylarıyla ilgili bir karar aldı. Metinde, “soykırım” ifadesi yalnızca bir defa yer aldı. Bundestag'da kabul edilen kararda, "çok sayıda bağımsız tarihçi, parlamento ve uluslararası örgütün Ermenilerin tehcir ve ortadan kaldırılmasını soykırım olarak nitelendirdiğine" dikkat çekildi. Kararda, geçmişte yaşanan olayların incelenmesi için Türk, Ermeni ve yabancı tarihçilerden oluşan bir komisyon kurulması önerisi getirilirken, Almanya'nın da savaş sırasında Türkiye’nin müttefiki olduğu için olaylardan dolayı özel bir sorumluluğu olduğu vurgulandı. Ayrıca Dışişleri Bakanlığı'ndan ilgili döneme ait arşivlerini açması istendi.526
• Venezüella Ulusal Meclisi'nin 1915 olaylarını tanıyan kararı, 14 Temmuz 2005'te dönemin Devlet Başkanı Nicolas Maduro Moros tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi. Kararda, insanlık tarihinin ilk "bilimsel olarak planlanmış, düzenlenmiş ve gerçekleştirilmiş soykırımının" 90 yıl önce yaşandığı belirtildi. Metinde yaklaşık 2 milyon Ermeni’nin "Jön Türkler" rejimi tarafından "Pantürkizm" ideolojisine uygun olarak "yok edildiği" ifade edildi.527
• Litvanya parlamentosunda alınan kararla, Türklerin Osmanlı Đmparatorluğu döneminde yaptığı "Ermeni soykırımı" kınandı ve Ankara hükümetinden bu iddiaları tanıması istendi.
• Şili senatosu, 5 Haziran 2007 tarihinde "Ermeni soykırımı"nı tanıyan bir kararı kabul etti.
• Galler Başbakanı Carwyn Jones, 29 Ocak 2010'da Holokost'u anma günü için düzenlenen törenler sırasında sözde "Ermeni soykırımını" tanıdığını açıkladı.
526
Laçiner, “Ermeni Sorunu, Diaspora ve Türk Dış Politikası”, s.407.
527
Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010,
182
Büyük Britanya'ya bağlı dört ülkeden biri olan Galler hükümeti 2002 yılında sözde Ermeni soykırımını resmen tanımıştı.528 Birleşik Krallık Parlamentosu’nda Đskoçya ve Kuzey Đrlanda milletvekillerinin büyük çoğunluğu 16 Ocak 2010'daki oylamada "Ermeni Soykırımı"nı tanıdı. Parlamentodaki 59 Đskoç milletvekilinden 37’si, 18 Kuzey Đrlandalı milletvekilinden ise 11’i yasayı onaylayarak iddiaları tanıdı.529
• Đspanya'daki özerk Katalunya bölgesinin parlamentosu, Mart 2010'da onayladığı bir kararla, Ermeni iddialarını kabul etti. Türkiye, bu olay üzerine Madrid hükümetiyle temasa geçti ve bu kararın Đspanya hükümetinin kararını yansıtmadığı yanıtını aldı. Katalunya Özerk Yönetimi Başkanı Jose Montilla ise bir mektup göndererek Katalunya yönetimi adına Türkiye'den özür diledi.530
528
Ermeni Soykırımını Kabul Eden Ülkeler”, Hürriyet, 12 Mart 2010,
http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr/GaleriDetay.aspx?cid=33604&rid=4369&p=11 (22 Eylül 2011).
529
a.g.y.
530
183